Enkele zinnerprenten uit de tijd van Willem van Oranje.

D© naam zinneprent is echt Hollandsch. Een zinneprent is een prent met ©en bepaald© bedoeling, een tendenz. Het is niet bloot een kunstzinnige uiting van den kunstenaar.

E.embrandt en zinneprent zijn twee onvereenigiDare begrippen. Rembrandt greep de wisseling van licht en donker, het spel van kleur en vorm. Hij greep wat hij zag; was de ziener, de visionair bij uitnemendheid.

Maar daarmee sprak hij, tóen wellicht nog minder dan nü, tot het volk in zijn breed© lagen. Dat vraagt tendenz in het werk van den kunstenaar; het raakt minder het h o © dan het wat.

't Is het onderwerp, dat grijpen moet; ni©t 'd© wijze van behandeling ervan, al is die natuurlijk nooit geheel zonder beteekenis.

Juist omdat het gaat om het onderwerp, leent deze prentkunst zich bij uitstek tot propagandistisch© doeleinden. Naast het Geuzelied is het, in de geboortetijd van ons volksbestaan, toen er nog geen machtige pers was die invloed oefende op de geesten, de zinneprent geweest, die mèt pamflet en vliegend blaadje, op de omzetting van de volksgeest heeft ingewerkt.

Ik wijs hier op de eigen aard der zinneprenten.

Het waren nimmer karikaturen, in het scheppen waarvan ons volk steeds armer ^geweest is dan in het waardeeren. , , , ' -

Er was soms wèl de sche-rpei, snijdend© gedachte, die moest grijpen. D© situatie werd uitgebuit, maar de 'figuren bleven intact. Alva blijft Alva, zonder dat het kenmerkend© in d© Alvakop wordt v©rsterkt, wat de karikatuur wèl doet.

Naast dit soort prent, dat in aard en wezen nadert tot wat later eeuw spotprent noemt, komt ook voor de zinneprent toutcourt, die niet anders dan ©en gedachte, een feit ver-zinnebeelden, d.i. in beeld voorstellen.

Een voorbeeld hiervan vindt d© lezer hieronder» afgedrukt. Hier zit geen spot voor, noch felle tendenz. Alleen d© bedoeling om in* .voorstelling ©n woord h©t Verbond der Edelen te idealiseeren.

De ineengelegd© handen duiden het verbond aan. Ze dragen samen de bedelzak ©n worden bovendien erdoor verbonden; het symbool, dat de Geuzen zich hadden genomen in verband met Barlaimont's woord tegen de Landvoogdes:

, > N'aye pas peur Madame; o© n© sont qu© des gueux", „Vrees niet. Mevrouw, het zijn slechts bedelaars". Op dat „bedelaars" reageerden de ©delen in het opschrift op de (geuzenpenning: En tout fidèLes au roi jusqu' a porter la bésase.

We vinden hier aan de tasch, nap en kruik, die we ook aan de G-euzeinpenning aantreffen,

D© beid© dragend© figuren zijn verborgen achter de linten, waarop we lezen links „Saevis tranquillis in undis", „rustig t© midden der woedende Baren", en rechts

„In alle druc en rou malcander biet de Hant, „In alles zijt getrouw Gods Kerck en 't Vaderland."

Met ©en Viv© les Greulx, Leve d© Geuzen, wordt de voorstelling naar beneden afgewerkt. En dit alles wordt bestraald door 't licht, waarin in Hebreeuwsche letters de naam des H©©r©n staat.

D© oorspronkelijke plaat h©©tt dan nog ©©n breed onderschrift:

D'onvrome die veracht met spotten, schimpen, smaden, Die hoogste van gheboort en edelst syn in daden. So gaetet meest altyt. Doch 't vroom volck achtet niet, Maar dragen in gedult haer lyden en verdriet. En hoe men haer meer druckt en perst, en uyt wil [roeyen Hoe sy door Godes hulp, meer groeyen ende bloeyen. God is haer vaste burcht in voor en tegenspoet. Dus is der GEUSEN naam den goeden altyt goet.

Zooals men ziet, werken beeld en woord hier samen, om ©en zoo sterk mogelijke indruk te maken.

Deze zinneprent is vooral onderwijzend.

De bitterheid zou later komen. Daar was Alva's optreden toe noodig, om die diep in h©t hart van het verdrukte volk te doen groeien.

Meer spot-dan zinneprent vindt g© in de tweed© plaat: h©t bestuur van Alva voorstellend.

Links staat „Duck dalba", d© hertog van Alva. Hij wordt gekroond, ja, doch door „Tweedracht" en „Nydicheyt". „De arme Ghemeynte", het uitgeperst© volk, zit aan zijn voeten, en strekt smeekend d© hand uit naar den Prins. Aan Alva's zijd© staat, geboeid aan handen en voeten, naakt uitgeschud, „D© nati© van nederlant". In. de linkerhand houdt Alva de schaar, waarmee hij d© schapen d© wol zal afknippen.

En dan rechts, daar is alles mooi. D© Ptins, óók gekroond, doch m©t „Eere". „Slants Voorspoet" en „Rust der Gonscientiën" vergezellen hem, terwijl d© Faam zijn lof rondbazuint. Op de achtergrond is het Spaansch© wanbedrijf te zien: het achtervolgde volk, de galg, de brandstapel.

Scherp is deze zinneprent en bitt©r, en zeker geschikt om d© wr©vel over Alva's tyranniek bewind te voeden.

Weer een echte zinneprent is de derde die we hier boven reproduoeeren.

Deze handelt over de Pacificatie van Gent, waarbij Noord en Zuid zich, zij het helaas voor kort, vereenigden tegen Spanje. De ©enheid wordt voorgesteld door de oniheining, de tuin, waarbinnen alle veilig zijn. Het verdrag, door de vrijheidshoed gekroond, staat midden tusschen de zittend© vrouwenfiguren, die elk ©en provincie voorstellen, waarvan ze het wapenschild dragen. De Hollandsche Leeuw verdedigt de ingang van de tuin tegen het Spaansche geweld, dat wordt voorgesteld door wapentuig ©n soldaten.

Een heel wat makker prent dus dan de vorige; ook deze is meer van onderwijzende dan van prikkelend© aard.

Diezelfde Pacificatie werd méér „beteekend". Zoo-is er nog ©en plaat, vol zinnebeeldige figuren, waar de arbor pacis, de vredesboom, zijn takken uitspreidt over een tafereel, waar Tweedracht en Valschheid, met hun ongedierte (tijgers en wolven), worden verjaagd en Eendracht ©n Trouw hun plaats innemen. Het is ©en drukke, maar goedgeteekend© plaat, ook in de kleinere onderdeelen wel verzorgd.

Natuurlijk gaf ook de Unie van Utrecht aanleiding tot het verspreiden van ©en zmneprent. Hoofdfiguur daarvan is de Prins, die als Verloisser van h©t verdrukt© volk begroet wordt.

Hiermede heb ik de meest bekend© zinneprenten uit die tijd aangeduid, 's Prinsen beteekenis werd erdoor vergroot, zijn invloed op het volk wies erdoor.

Juist de „l©er"-pr©nt bracht onder het volk, dat voor een deel nog uit analfabeten bestond, de grondgedachten van 's Prinsen politiek naar voren.

Zeker, ook hier zit achter de afbraakgedachte, die steeds de bedoeling is van de moderne politieke spotprent. Maar v©©l ©n veel minder dan in later eeuwen.

Ook nu werken zinneprenten me© aam de vorming van de volksgeest.

Of wat is het anders dan ©en zinn©pr©nt, als d© A.-R. partij haar candidaten aanbeveelt door een sober© plaat: ©©n krachtig© hand aan het Staatsbewind, met de woorden „Voor krachtig bewind" als ©enig© v©rklaring?

In deze zinneprent wordt direct gegrepen naar de geest van het volk, dat zich d© abstract© b©grippen gaarne v©r-beeldt.

Een eigenschap, waarvan ook in Prins Willems dagen reeds het juiste ©n gepaste gebruik werd gemaakt I

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen