HET BOEK VAN DE WEEK

Europa en de Oostersche ziel.

II.

Tegenover dezen Westerschen mensch stelt Sombart nu den Rus. Niet den bolsjewislischen Rus! Het bolsjewisme is immers niet Russisch! Dat is Westersch. Rusland is in het bolsjewisme onder den vloek van het Westen — men is altijd zoo bang, dat Europa door Rusland ten oindergang gevoerd zal worden. Rusland moet meer vreezen, dat Europa Rusland door het bolsjewisme vernietigt! Neen, dat bolsjewisme is niet Russisch. Het is de consequentie van een Europa, dat Rusland niet met rust kon laten en van een Rusland, dat imeeiide Europeesch te moeten zijn, en niet inzag, dat het Aziatisch was. R u s 1 a n d i s een Aziatisch V o 1 k. Moscou is zijn hoofdstad, niet Peitersburg. Het wordt niet gekarakteriseerd door stadscultuur, maa'r door zijn oneindige steppeni. Daardoor is de Rus aangelegd op mystiek, op religie, op universaliteit, op de eeuwigheid. De Russische mensch is precies aan den prometheïschen mensch tegenovergesteld. Europa heeft systemen, Rusland niet. Eurojsa wordt door normen beheerscht, Rusland niet, Europa werkt methodisch, Rusland is traag, Europa is aardsch, Rusland wendt zich naar den hemel, Europa wil heerschen, Rusland wil dienen, Europa wil genieten, Rusland geniet van het lijden, Europa jaagt naar cultuur, Rusland „verkommt mit Wonne", Europa brengt den heroïschen mensch op het hoogtepunt, in Rusland wil de messiaansche mensch zijn triumfen vieren.

Europa is de duivel voor Rusland. Daar gaat het om de zaak, in Rusland om den mensch, in Europa scheidt men alles, wat bijeen behoort, in Rusland verbindt men zelfs de tegenstellingen^ Europa wil niet van zonde weten, en haat de leer der erfzonde, de Rus is liever slaaf dan zondaar en zegt telkens tol zichzelf: 'tis uw schuld, tua maxima culpa, en hij zegt dat niet alleen van zijn eigen schuld, maar hij neemt ook de sciiuld van anderen op zich (ieder van ons is schuldig voor allen en alles in de wereld, Dostojewski), de prometheïsche mensch kan niet anders dan ongodsdienstig zijn, de Rus moet God dienen.

In dat heilige Rusland drong de Westersche mensch in. Hij bracht daat zelfs het bolsjewisme. Hoe kan Rusland zoo iets verdragen, hoe kan de steppenmensch dat stadsproduct verdragen? Dat vindt zijn oorzaak in de nihilistische stemming, die aan eiken Rus eigen is. Hij haat de wereld, die hem verleidt. Moge die wereld ondergaan! Gods rijk moet komen, het rijk van satan moet ondergaan, deze wereld moet dies vernield worden. In het kapitalisme gaat de wereld onder, dat moet bloed en tranen kosten, maal" anders geen wedergeboorte. Christus kon jias opstaan na den goeden Vrijdag; Rusland kan de wereld pas redden, als de wereld is doodgebloed. Het Westersche juk van het bolsjewisme ziet de Rus dap, ook als de louteringskuur voor Rusland; de gebobrteweeën van het rijk Gods, dat komt. En het komt ook inderdaad. Volgens Somba'rt is de religie i!n Rusland niet ondergegaan. De strijd tegen God is een bewijs, dat God erkend wordt. Europa negeert God, Rusland haat God, want het kan niet buiten God. Groote gedeelten van Rusland zijn nog godsdienstig, de communistische jeugd vraagt naar religie, de actie der goddeloozen wordt kunstmatig in stand gehouden enz. enz. Trouwens, de eeuwige rhythmiek zal opleving van den godsdienst ten gevolge hebben. Indië keert altijd terug tot ascese, China altijd tot harmonie, in Rusland is de messiaansche ziel „zu Hause".

Ja, Rusland zal zijn godsdienst terugvinden. De Johanneïsche mensch der liefde staat op en dan zal Rusland zijn wereldroeping vervullen. Europa gaat onder. De Europeesche cultuur is mislukt. Overal moet de prometheïsche menscli zijn fiasco erkennen. Straks komt de groote catastrofe. Een nieuwe wereldoorlog is onvermijdelijk. In dien nieuwen wereldoorlog zal „Europa" ondergaan. En dan zal de messiaansche mensch gaan heerschen; Rusland vervult zijn wereldtaak: „dieRuckbekehrung Europas zum Christentum". 179. Dat mogen we vrij gelooven. Het water overwint altijd de rots, de mannelijke cultuu'r van Europa zal overwonnen worden door de vrouwelijke ziel van Rusland: „eine neue Apocalypse naht mit Weltgericht und Aufetstehung. Der prometheïsche Mensch ist schon vom Tode gezeichnet. Nun erstehe der johanneïsche Mensch" (laatste woorden van het boek — een nieuwe apocalypse nadert, met wereldgericht en opstanding. De pronietheïsche mensch is reeds door den dood geteekend. Nu staat de johanneïsche mensch op!)

We spraken over de bekorende gedachte van dit boek. Is het niet bekorend, dit ideaal? Europa zal den weg terug vinden tot God door Rusland, dat op het oogenblik God op het allerhoogst baat en tergt? Ach ja, het moet dan geschieden door bloed en tranen, en de Openbaringen van Johannes zullen in Europa voor een heel groot gedeelte vervuld worden, maar het einde is dan toch, dat Europa buigt voor God, dat het in liefde tot God ook den medemensch weer liefheeft^ en idie terugkeer wordt tot stand gebracht door het volk, waarvoor wij nu Vreezen, door het in naami en werkelijkheid atheïstische Rusland.

Men wordt eerst benauwd bij het lezen van Sombart's magistraal boek, maar dat is zijn bedoeling niet. Hij wil ons geloof geven. God regeert immers. Een eeuwige rhythmiek is de baan van Zijn Raad! Na de verschrikkingen van „Europa" de heerlijkheid van de Oost-Westelijke verzoening. God wordt geliefd en de menschen zullen de wereld vol maken van de nieuwe goddelijke orde.

Een bekorende gedachte — en wij zouden heel gaarne al het lijden op den koop toe nemen, we zouden zelfs onszelf gaarne offeren, als er dat Paschen uit mocht voortvloeien.

Alleen — hoe bekorend de gedachte ook is, we mogen ons met haar niet vleien.

Vooreerst: we gelooven niet in de Oosterschgnostieke gedachte van de eeuwige rhythmiek. We moeten ook het boek van Sombart zienj als een symptoom van de strooming, die zich in Europa hoe langer hoe meer verbreidt, de bewuste terugkeer tot 't Oostersch denken. Als Schriftgeloovigen moeten we ons juist scherp verzetten tegen al de Oostersche motieven, die door theosophen en anderen verdedigd worden. Afwijzing van de gedachten van Sombart is een voortzetting van den strijd der Christelijke kerk aller eeuwen. Eeuwige rhythmiek en het geloovig aanvaarden van het boek der Openbaringen van Johannes oi.a. sluiten elkander ten eenenmale uit. Gode zij dankj, er is niet een eeuwige rhythmiek, het einde is bepaald in Gods Raad en het einde is de wederherslelltng van hemel en aarde naar Gods eeuwig raadsplan, in de Heilige Schriften ons geopenbaard.

Dan: ook Sombart voorspelt den loopi der geschiedenis. Wij gelooven, dat God in het boek der Openbaringen bijv. mededeelingen gedaan heeft over de toekomst, maar „God heeft met opzet gapingen aangebracht, opdat we verstaan zouden, dat bij alle geloof aan de waarachtigheid van het voorzegde, toch ook valt te, ' rekenen op het verrassende element, op het onbekende, het onvermoede, het onberekenbare (K. Schilder, De Openbaring van Johannes en het sociale levend pag. 82). We kunnen hetgeen God heeft laten verzegelen, niet bekend maken en de zegels niet verbreken.

Voorts, het ideaal, dat Sombart voor oogen staat, is een liefdevol Christendom, het Christendom, zooals men dat vindt in de brieven van Johannes, die daartoe worden losgemaakt uit het verband der gansche Schrift en bovendien dan nog zeer eenzijdig worden uitgelegd. Voor velen zal dat Christendom ideaal zijn, want rust ten veiligheid en vrede schijnen dan in de wöreldl gewaarborgd te zijn en er is religie, maar dej leer der apostelen is geheel anders. En de apostelen hadden den Geest van Jezus Christus, Die ook ekomen is om vuur op de aarde te werpen. Zeker, ook wij zijn verv'aard, als we lezen van den strijd tegen God, die in Rusland gevoerd wordt, maar ook het liefde-Christendom is strijd tegen God, hoezeer Hij geëerd schijnt te worden. En dan dreigt nog het gevaar, dat de godsdienstige mensch denkt, dat het in orde is; de duivel is wel heel erg te vreezen, als hij komt als een engel des lichts. Men beproeve dan ook dezen geest, len deze geest maakt het wel heel gemakkelijk, waar hij telkens blijk geeft van zeer geringe waardeering voor het Oude Testament, om het maar niet scherper te zeggen.

En daarenboven: het blijkt wel heel duidelijk, dat Sombart de ware religie verwerpt. Hoe waardeerend spreekt hij over de groote mystieken als Eckehardt, Röhme, Angelus Silesius — rasechte prometheïsche menschen als de Duitsche Gottglaubigen kunnen hem niet verbeteren, Mandel! Hoe begeesterd is hij voor de stilte! Wat een inachting voor Calvijn: God is bij Calvijn volens hem een reusachtige ingenieur, bet Godseeld der Reformatoren zou Hebreeuws che, iet-christelijke trekken vertoonen, Galijn's God gelijkt zelfs op den Allah der

M'O h a m m e d a n e n, een wreeden despoot, — vanwege de praedestinatie natuurlijk.

We zullen maar niet verder gaan, het is wel duidelijk, dat dit boek een gevaar beteekent voor al degenen, die naar de Schriften God willen dienen. Die Zijn RECHT en Zijn liefde geopenbaard heeft in de overgave van Zijn Zoon aan het kruis.

En toch: we handhaven onze uitspraak van een zeer belangrijk boek. En dan denk ik niet alleen aan de pittige gezegden. Dan denk ik niet alleen aan de rake typeeringen. Dan denk ik ook nog niet aan het vele, dat wij hem moeten toestemmen, als b.v. zijn ontleden van den wanhopigen toestand, waarin de Westersche mensch door zijn verlaten van God Zichzelf gebracht heeft. Dan denk ik ook nog niet aan de moedgevende bladzijden, waarin verteld wordt, hoe de bolsjewiki de kerk niet hebben kunnen overweldigen, ik denk dan bovenal aan de duidelijkheid, waarmede dooldit boek de positie der ware kerk ons geteekend wordt. Het nationaal-socialisme veïwerpt het Oude Testament, Sombart eveneens. Het nationaal-socialisme spreekt van de mystiek, Sombart ook. Hoe alleen komen we te staan bij ons handhaven van het Oude Testament, bij ons getuigen tegen Eckehardt, en anderen! In het Westen geen plaats, maar ook in het Oosten niet! En de afval van het Westen wordt vel-vangen door het „liefdes"christendom van het Oosten. Waar dus Oost staat tegenover West, in hetgeen, dat het Oosten in het Westen besti'ijdt, is voor de kerk geen plaats (de cultuur van den pl-omeüieïschen mensch), en ook in hetgeen het Oosten daal-voor in de plaats wil stellen (het „liefdes"4deaal) is geen plaats voor het belijden van den Christus de'r Schriften.

Dat vervaart ons — de nood der tijden, waarin een nieuwe oorlog alles doet sidderen op zijn grondvesten, maar dat vervaart ons nog meer , — hoe ook naar menscheninzicht de worsteling verloopt, zal Christus Zijn plaats hebben? Als het nationaal-socialisme overwint? Als het bolsjewisme overwint? Of, als Sombart gelijk heeft, als de steppenmensch het wint, de Johanneïsche mensch? Of als do democratische mogendheden het winnen? — hierin heeft Sombart m.i. zeker gelijk, dat het fascisme past bij den mensch van tegenwoordig en de consequentie is van den afval van God, de fascistische landen hebben een schrede gedaan, die de andere volken nog niet gedaan hebben, en dus moeten we ook vreezen, als de „democratie" wint.

Zal Christus Zijn plaats hebben in het jaar 1939 en straks?

Dit zij ons antwoord: Hallelujah, want de Heere, de Almachtige God, heeft als Koning geheerscht. (Openb. 19:6). Want in der waarheid zijn vergaderd tegen Uw heilig Kind Jezus, Welken Gij gezalfd hebt, beiden Herodes en Pontius Pilatus, met de heidenen en de volken Israels, (Hand. 4:27) en nog kan de aarde bewogen worden (vs 31).

HEERE, Gij zijt ons geweest een toevlucht van geslacht tot geslacht. (Ps. 90:2).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen