1918 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 67

59 oude vermogens wel, zij golden als krachten om bepaalde bewustzijns-//2/20ude« voor den dag te brengen, de inbeeldingskracht zou bv. de phantasievoorstellingen geven enz. Daartegenover staat, dat de eenheid der dispositie in den boven gebruikten zin gegeven is door de gelijksoortigheid der akte, waartoe zij geschikt maakt of — daar de akte teleologische faktoren zijn — door de eenheid van het personeele „Teilziel", dat zij dient. Geheugen is niet het vermogen geheugenvoorstellingen op te wekken, maar de dispositie het vroegere verworvene ter beschikking te stellen voor latere levenstaken. Intelligentie is niet het vermogen gedachten of gedachtenketens van bepaalden aard in zich „zum Ablauf zu bringen", maar het vermogen zich door denkakte aan nieuwe situaties en eischen aan te passen. Karakter is niet de dispositie tot bepaalde gevoelens- en wils „erlebnisse", maar tot bepaalde doelstellingen der innerlijke en uitwendige wilsakte. Ook de formeele hoofdonderscheidmgen binnen de disposities: zoo tusschen aanleggen en eigenschappen, tusschen richtings en „Rüstungs" disposities, tusschen reaktiviteit en spontanëiteit enz. moeten geheel en al naar teleologische gezichtspunten georiënteerd worden. (STERN 1. c. S. 28). De zielsvermogens waren deelen der ziel, afzonderlijke krachten, die naast elkaar stonden naar willekeur en zonder verbinding als de physische krachten der electriciteit, zwaartekracht, chemische affiniteit in een materieel vormsel. Hier komt het principe van de unitas multiplex duidelijk op den voorgrond. Ook wij moeten van een veelheid der psychische disposities spreken, maar deze zijn geen zelfstandige realiteiten, geen deelen, waarin de mensch gesplitst of waaruit hij zou samengesteld zijn, maar uitstralingen van een enkele en een eenheid vormende gronddispositie, de ik-dispositie. Want wanneer we elke afzonderlijke dispositie van de andere afgrenzen door de speciale doeleinden der persoonlijkheid, die zij tracht te verwerkelijken, zoo zijn toch deze doeleinden zelf alleen onzelfstandige „Teil" doeleinden binnen het eene immanente deelsysteem. Boven werd gesproken over „het beschikken over het vroeger verworvene" (geheugen) „aanpassen aan nieuwe situaties" (intelligentie), deze doeleinden hebben op zichzelf geen zin, maar bestaan alleen daarin, dat ze zich met elkaar en met vele andere strekkingen vereenigen tot het eene groote doel, de persoon-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen