1939 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 154

150

Roberval) een eigen plaats in, daar voor hem de beslissing in deze kwestie niet door rationeele argumenten genomen kan worden, maar slechts door experimenten. ,,In de physica heeft de ervaring meer overredingskracht dan de redeneering” x) (III, 199). Voor hem is de physica vooral een empirische wetenschap. „Laten Aristoteles' discipelen alles uit de geschriften van hun Meester halen om deze dingen te verklaren met de horror vacui; kunnen zij het niet....... laten zij dan erkennen, dat de proeven de ware Meesters zijn, die men in de physica volgen moet” (III, 266). Nu hebben ook verscheidene middeleeuwers en Descartes met nadruk verkondigd, dat de ervaring beslissend is. Maar bij hen zien. we telkens weer, hoe vooropgezette meeningen een zuivere interpre­ tatie der ervaring vertroebelen. Pascal maakt echter ernst met zijn stelling; soms zou de strengste positivist hem niet verbeteren. Alle stoffen hebben volgens Pascal gewicht; het g e w ic h t van de lucht is de oorzaak van het opstijgen der vloeistoffen in de buis van Torricelli. Maar, zoo werpen de scholastici tegen, het zuivere, nog nooit afgezonderde element „lucht” is licht; de gewone lucht is slechts zwaar door de dampen en grove stoffen, waarmee zij veront­ reinigd is. Daarop antwoordt Pascal: „Ik ken die zuivere lucht vol­ strekt niet; waarschijnlijk is zij ook moeilijk te vinden. Ik spreek over de lucht, die ons omringt en dat lichaam, hetzij eenvoudig, hetzij samengesteld, noem ik lucht, en daarvan zeg ik, dat het ge­ wicht heeft, wat niet tegengesproken kan worden” (III, 194). Het doet denken aan Lavoisier’s definitie van een element een 150 jaar later: ik noem een stof eenvoudig, als ik haar niet ontleden kan: of het nu werkelijk een element is, laat ik in het midden. Alleen : Lavoisier maakte iets meer ophef van zijn positieve methode en hield er zich minder streng aan. De veel geprezen Boyle kon, door skepticisme en atoomleer belemmerd, slechts constateeren, dat wat wij eenvoudig noemen, het misschien niet is. Hij liet zich van de vraag : welke zijn de elementen, afbrengen door zijn eigen eisch van abso­ lute elementen. Pascal, toch zeker niet minder kritisch, laat zich J ) Citaten naar: Oeuvres de Blaise Pascal, publ. par L. Brunschvicg, etc. (Paris 1914; 2me éd. 1923). De in deze studie geciteerde werken en brieven zijn : Expériences nouvelles touchant le vide (1647). Tom. II p. 53.—77. Réponse de Blaise Pascal au père Noël S. J. (19 oct. 1647). Tom. II. p. 7 7 —127. Fragment de préface sur le Traité du Vide (oct.-nov. 1647). Tom. II 127—145. Lettre a M. le Pailleur au sujet du P. Noël S. J. (févr.-mars 1648). Tom. II 177-211. Traités de 1Equilibre des Liqueurs et de la pesanteur de la masse de 1’air (1654). Tom. III 143-266. Dix-huitième Provinciale (au Père Annat S. J. 24 mars 1657). Tom. VII 3—57. De 1’esprit géométrique (1658—1659). Tomé IX. 229—270. De 1’art de persuader. Tomé IX. 270—290. Lettre de Pascal a Fermat (25 juillet 1660). Tomé X. 4—6. Pensées (T. I—III). (Paris 1904). Niet geciteerd naar de bldz., maar naar de fragmenten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen