Het Friesche loraktertype.

Het ligt voor de hand, dat in een klein land als het onze, waar onderscheidene stammen, öp een zooi beperkte opipervlakte, eeuwenlang naast elkander wonen en voortdurend in zoo nauwe aanraking met elkander komen, de stamverschillea allengs, gaan uitslijten.

Er zullen wel niet zoo heel veel families zijn met zuiver Friesch 0)f Saksisch 6t Frankisch bloed.

De meeste Nederlanders zullen wel zijn van min ol meer gekruist ras.

Maar zoover heeft dez'b vermenging toch nog niet doorgewerkt, dat men geen duidelijke verschilte''' meer zou kunnen waarnemen in lichaamsbouw en geestesstructuur bij de bewoners van Noord en Zuid, van Oost en West.

'iDat voelt men zoo duidelijk bij het bezoetón van een Predikanten-conferentie, waar zieleherders uit de onderscheidene streken van ons land saamkomen en elkander vertellen van hun ervaringen bij hun ambtelijk werk.

De dominé die verkeert aan de Zuid-Hollaiidsclis stroonren of die wérkt in de luwte van de '\'eluwsche bcsschen weet van dingen te verhalen, die den Frieschen of 'Groningschen pastor ongeloofelijk in het oor klinken.

liaar is i'nderdaad nog een groot verschil tusschen de onderscheidene stammen, die Nederland bevolken, een verschil, dat vooral in het oog spring'; aan wie geroepen is als „herder en leeraar." met het volk 'om te gaan.

Nu is het al zoo dikwijls aangetoond, dat niemand in zijn bediening, zonder schade voor zijn werk, dat verschil Kan verwaarloozen, ook is die waarheid zoo evident, dat ik mij ontslagen mag ^rekenen van den plicht om dat nogmaals duidelijk l^te maken.

Wat ik wilde doen is, in enkele artikelen trachten aan te wijzen het bijzo-ndere in het iFriesche karakter en aan te geven welke eischen dat bijzondere meebrengt voor de ambtelijke bediening in een Friesohe gemeente.

Als ik het wel heb is één der meest in het oO'g springende eigenaardigheden van het Friesche ras, „de verstandelijkheid"; daarmee bedoel ik in de eerste plaats, dat de Friezen over het alge-„meen een go-erl verstand hebben en dat ze er P' oO'k van houden om in een leven van studie dat verstand te gebruiken en tot o'ntwikkeling te brengen.

Daar zijn veel Friezen, die, zoo'als het in het l'riesch heet, , , goêd leare kinne en dy 't ek graech leare woUe".

Vooral de wis-en natuurkundige valkjken hebben de eeuwen door de Friezen bekoort.

De Friesche geschiedenis weet tal van nam'en |te noemen van mannen (en onder hen veel selfmade §"inen), die op dit terrein hebben uitgeblonken.

Ik noem er maar entele.

In de eerste helft van de achttiende eeuw woo'Ude er te Jeslumbürren, een gehucht onder Achlum, een boer. Klaas G-errits Wiersma, die zich bezighield met de beoefening van de natuurkunde. Wat er van hem verteld wordt is een merkwaardig voorbeeld van , , legendevorming".

D'Oordat hij op de hoogte was van allerlei krachten, die God in de natuur heeft gelegd, wist hij klingen te doen, die op zijn omgeving den indruk maakten van duivelskunsten.

Hij werd in de wandeling dan ook genoemd': ..Klaes kinst".

De zonderlingste dingen worden van hem verteld.

Een enkel staaltje geef ifc hier.

Een keer Jiep Klaas langs den trelkweg van Franeker naar Leeuwarden.

Er woei een stevige ko'elte; ©en schip, dat langs de trekvaart in dezelfde richting ging als Klaas haalde hem in. Klaas vroeg of hij mee mocht varen. De schipper weigerde; hij vond het te lastig o-m .aan te leggen en den wandelaar in te nem'en. Klaas beantwoordde de weigering met een: „Nou, syl dan mar", waarop hij doorstapite naar Leeuwarden.

En de schipper zeilde, en de wind blies de .zeilen bol, en, het water spatte hoog tegen den boeg, maar vorderen .deed het schip niet, totdat Klaas op de terugreis, 's middags, het schip' passeerde en tegen den schipper zef: „Syl nou mar fierder, mar wês letter hwat frjeonliker".

Op een anderen keer bracht Klaas varkens tor markt in Leeuwarden.

Hij verkocht de beestjes aan menschen uit de woudstreek. Deze dreven de k'rulstaarten huis toe; alles ging goed tot ze kwamen aan een plek waar de weg onder water stond.

Zoodra de varkens in het water kwamen veranderden ze in schoven stroo.

Verbluft en verontwaardigd keerden de drijvers naar Leeuwarden terug om te prO'beeren den verkcoper op te sporen en schadevergoeding van hem te halen.

Spoedig vonden ze hem; op' een stoepbank lag hij te slapen. Zij trachtten hem wakker te schud den, te roepen, maar tevergeefs; Klaas sliep door. Kindelijk pakt een van, hen hem bij zijbi been om hem desnoods va.n , de bank te treik'ken, maar tot aller ontsteltenis trekt hij het been van de romp.; iiang voor de gevolgen, die dat zou kunnen hebben, gingen ze er haastig van door. Klaas aan zijn lot en aan den slaap overlatende.

' Op: zichzelf bezien, zijn dezie en dergelijke verhalen dwaasheden maar op hun manier vertellen ze toch, hoe daar een eenvoudige boer zoo' doOTgedrongen was in de mysterieën van de natuur, dat hij den indruk maken kon van een 'duivelskunstenaar te zijn.

Op vasteren grond staan wij bij' menschen als de gebroeders Pi eter, Albert, Arjen Roelof s van - Hijum, een dorpje niet ver van Leeuwarden.

Zij leefden om ende bij 1800.

De meest bekende van hen is Arjen Roielofs, die evenals de beide broers, boer bleef, maar toch een telescoop wist te ontwerpen en met behulpvan een paar familieleden (eveneens boeren-werktiiigkundigen) wist in ellcaar te zetten, die ee'n l^Jaats kreeg aan .het oibservatorium te Leiden.

Van dezen Arjen gaat onder het volk ook het verhaal, dat hij een telesoooipi gemaakt heeft voor Koning Willem I.

Zelf bracht hij het instrume-nt naar den Haag •en liet den koning het gebruik er van zien.

Na de demonstratie wilde één van de prinsen er ook graag eens door kijken. Maar hoe hij tuurde, hij zag niets. Toen hij daarover zijb verwondering te kennen gaf, zei Arjen: „Diat wo'l ik wol leauwe, lieite! jimme heit haldt de hoed er foar".

^ Veel bekender dan de twee. genoemden zijn Eize £izinga, de maker van het beroemde Franelcer Planetarium en Obe Sikkes Bangma, een onnoozel uitziende boerenjongen, die het in korten tijd bracht tot directeur van het Stuurmans-clollegie te Amsterdam en examinator van 's Rijks stuurlieden.

'Van een anderen Wiskundigen Fries, die in Vondels tijd in Amsterdam verkeerde, Sybrand Harmen Kardinael, maakte onze dichtervorst het volgend e rijmpj e:

De Vriesche Euclides hangt alleen Van cyferletters hecht aaneen. Bewaert toch Sybrant met u allen • Bewaert dien rekenschat getrouw, Viel Kardinaei van 't plat „hij zou Aan cyferletters stukken vallen."

Vooral in de 17e eeuw was het een zeer gewoon verschijnsel, dat boeren en burgers zich bezighielden met wis-en sterrenkunde. Dat kan blijken uit het groof getal almanalkken, dat in dien tijd in Friesland verscheen, en die waarschijnlifk alle werden saamgesteld, door , , liefhebbers" in de wetenschap der sterrenkunde.

Zóó als toen is het nu niet meer. Allicht worden de menschen nu door te veel dingen in beslag genomen, waardoor hun energie versnipperd wordt. Maar ook nu nog zijn er bewij'zen genoeg van de „verstandelijkheid" van de Friezen. Daarvan de volgende maal.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen