Kerkbouw.

IV.

Enkele opmerkingen omtrent elk der in schema aangegeven grondvonnen, in verband met de schikking der zitplaatsen, mogen hieronder volgen.

Ter verduidelijking geven we dan eeniga voorbeelden.

Het zaaltype A wordt maar al te vaak als minderwaardig aangezien, wat toch inderdaad een mis-Tatting is.

Zeker evengoed als in het grondtype B en C ian in de eenvoudige rechthoekige ruimte het karakter „kerk" tot uitdrukking worden gebracht, het geen uit de hierbijgaande afbeeldingen van een pas kortgeleden gereedgekomen kerkgebouw te Goes en een. ontwerp voor een dorpskexk - dat niet uitgevoerd is - mogen blijken. Afb. 3, 4, 5, 6.

Gewoonlijk worden bij dezen grondvorm drie rijen zitplaatsen aangetroffen: één breede rij in het midden en twee smallere rijen langs de lange zijden.

Nu kan in het algemeen gezegd, dat zitplaatsen tegen of zeer dicht bij de buitenwanden niet tot de beste behooren.

Zelfs al is de kerk verwarmd, dan zal op dezei plaatsen tocht niet te vermijden zijn.

De opstijgende warme lucht koelt tegen de buitenmuren snel af en slaat neer langs deze wanden op de hoofden van de daax gezeten hoorders.

Onder de ramen is dit euvel, door de snellere afkoeling, uiteraard nog .sterker.

Zoo is er iets voor te zeggen, langs de muren looppaden vrij te houden.

Bij den bovenbedoelden grondvorm kan dit aanleiding geven om de, constructief meestal aoodlzakelijke, steunberen öf geheel óf gedeeltelijk aaa de binnenzijde te maken en met „poorten" te doorbrekenj wat het interieur zeer ter godde kan komen. De anders vlakke wanden van de rechthoekige ruimte kunnen op deze vnjze aangenaam onderbroken worden.

Naast het praktische voordeel t.o.v. de zitplaatsen dus ook aesthetische winst.

Het is duidelijk, dat bij dezen grondvorm Öe zitplaatsen op de voorste rijen uiterst rechts en links in de minst gunstige conditie zijn. Immers_: is niet te vermijden, dat Se hier gezeten hoorders het hoofd min of meer zijwaarts zullen moetea wenden om den prediker te zien.

Toch is dit bezwaar bij het rechthoekige plaa minder sterk dan bij d'en kruisvorm, zooals bq vergelijking kan blijken.

Door de banken naar achter geleidelijk te doe» oploopen, verkrijgt men ook hier zeer begeerenswaardige zitplaatsen, tervpijl een frontgalerij gelegenheid geeft om het aantal gunstige zitplaatsea niet onbelangrijk op te voeren.

Het zal duidelijk zijn, dat dit type zich niet leeiat voor de grootere kerken. De afmetingen zijn niet voor ongelimiteerde uitbreiding vatbaar.

Vandaar dat men voor de gebouwen, waar vel» hoorders plaats moeten kunnen vinden, is gekorae» tot uitzetting in de dwarsrichting, hetzij in die vorm van de traditioneele transepten of wel in dien van dito zijbeuken.

Dit was dan ook de meest voor die hand hggend« oplossing voor de vergrooting van den rechthoek, die gewoonlijk in de langsrichting geen uitzetting meer kon verdragen ra verband met den afstand van den spreker tot de achterste hoorders.

Hoewel met behulp van den klankkaatser van pro'f. Fokker zelfs een afstand van 60 M. voor goed hooren van het normaal-uitgesproken woord geen beletsel oplevert, is een dergelijke afstand voor het zien van den spreker en omgekeerd voor het zien van het auditorium door den prediker en dieaten-, gevolge dus voor het contact tusschen die beiden, ontoelaatbaar te achten.

Eerst in de laatste jaren Is in een geheel aaderen grondvorm — de radiale — een oplossing gezocht vooral voor de kerkgebouwen, die aan meer dan duizenidl personen plaats moeten bieden.

Voor kleine en groote kerken schijnt het type B in de laatste twintig jaar wel bijzonder geliefd te zijn.

Met verschilleriÈde varianten treffen we het overat in ons land aan bij, kerken die in déze eeuw zijn ^ gebouwd.

De transeptvormige verbreedingen zijn nu eens rechthoekig —• de oorspronkelijke vorm — dan weer aigeschuind, zoodat ïiet de helft of iets minder van een .achthoek vertoont, terwijl elders — en dit komt nog slechts weinig voor — het transept in plan een driehoek is.

In het eerste geval zullen de banken in de trans'epten gewoonlijk in de richting van de lange as zijn geplaatst en dus dwars op die van het „middenschip" staan.

Dit brengt tweeërlei bezwaar met zich voor de-|Sleh, die'm déze banken plaats vinden. In'de eerste plaats zien ze, als ze de oogen opslaan, allereerst de in het middengedeelte gezeten hoorders , , «n profil", wat afleiding en erger kan^ veroorzaken.

In de tweede plaats moeten ze, om-dén pradiker te zien, het hooM vrij sterk' in zijwaartsche richting draaien, wat tot ongemak en tientengevolge tot onrust aanleiding geeft.

Worden bij dezen kerkvorm ook zijgalerijen toegepast, dan geldt het laatste ook in sterke mate voor de daar gezeten hoorders.

Teneinde deze bezwaren te ondervangen, werd toevlucht gezocht in een opzichzelf logische schikking der zitplaatsen in concentrisohen voirm met den kansel als middelpunt.

Met concessies aan de praktijk' werd dan vaak de cirkelvormige vorm der banken doo-r den veelhoekigen vervangen.

Bij doorvoering van dit systeem van plaatsenschikking JDÏj de rechthoiekige transepten komt nien tot onbenutte hoeken ©n aetsthetisch zeer onbevredigende oplossingen.

De lijnen van de banken.'zullen dan immers 'dé hoofdlijnen van den plattegrond' onder allerlei hoeken snijden, wat opvallend leelijk is, vooral als dé lijnen van dan rechthoekigen grondvorm nog door sterk sprekende galeiig-baltistrades woird'en geaccentueerd.

Vermoedelijk heeft dit onbevredigend© resultaat geleid tot den half-achthoekigen of driehoekigea vorm van de transepten, waarbij dan aan één der transeptwanden de banken evenwijdig geplaatst kónden worden.

Met dat type naderen we dan echter den radialen vorm, waaxoveor hieronder meer.

Het is duidelijk dat bij de weinig-bevredigendé eerstgenoemde oplossing — de rechthoekig© transeptvorm — de kruisvorm het best tot uitdrukking komt.

Al naardat de breedte van het transept dezelfde of kleiner is dam di© van het middengedeelte, is dan gewoonl^k de hoogt© van het dak van het transept gelgk met of lager dan die van het dak boven het middengedeelte.

Ongeveer in dezelfde mate komt het kruis in den opbouw ïneer ót minder tot uitdrukking.

Als voorbeeld' geven w© hierbij een ontwerp voor een kerkgebouw in den Haag (niet uitgevoerd). Afb. 7 en 8.

Op afb. 9 in het eigenaardige haaks-op-elkaar-staiten der banken duidehjk te zien. Door het aanbrengen van ©en scheidend looppad ware dit bezwaar althans tot iets geringer proportie terug te '"brengen, zooals dat op den in afb. 7 gegeven plattegrond! in toepassing is gebracht.

De afbeeldingen 9 en 10 geven een voorbeeld van het type O. De rechthoekige hoofdruimte is in zijwaartsche, richting met beukvormige rechthoeken vergroot.

In plan en opbouw is hierdoor de kruisvorm niet meer in het geding, doch is a.h.w. een haltype verkregen, waarbij intusschen alle bezwaren van de schikking der zitplaatsen in niet minder sterke mate gelden, ook wat betreft d© zijgalerijen.

Bij dit type is het wel moeilijk om in den opbouw het „kerk"-karakter tot uitdrukking te brengen en. is ©an toren dikwijls een zeer welkom etemient om op de „hal" meer of minder dWdelijk het stempel van „kerkgebouw" te drukken.

Vanzelf kan in zoo'n geval de protestantsche fcerkidee niet zuiver tot uitdrukking worden gebracht, noch in grondplan, noch in opbouw.

JOS DE JONGE.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen