LITERATUUR EN KUNST

Alja Rachmanowa „Mijn tweede Vaderland”.

Eenige weken geleden werd uit den lezerskring de vraag gedaan, of in ons blad niet eens kon geschreven worden over het boek van de Russische schrijfster Alja Raclimanowa, , J\Iijn Tweede Vaderland".

Aangezien het, naar mijn inzien, mede tot de taak van de verzorging van deze rubriek behoort aan dergelijke verzoeken te voldoen, zoo het mogelijk is, wil ik gaarne trachten in een kort artikel iets over het bedoelde boek te zeggen.

Het behoort tot een serie van drie, en is daarvan het derde deel. Ook de beide eerste werden in het Nederlandsch vertaald en verwierven gerechtvaardigde bekendheid. De serie begint met „Liefde, Tscheka en Dood", het vervolg is „Mijn huwelijk in rooden storm" en „Mijn Tweede Vaderland" vormt het slot. Achtereenvolgens behandelen ze drie levensperioden van de Schrijfster, van 1916-1920, van 1920—1925 en van 1925—1927.

Bij herhaling heeft Alja Rachmanowa verzekerd, dat haar boeken „dagboeken" zijn, opteekening van ervaringen en wederwaardigheden alleen voor zichzelf. Telkens zegt ze het in de boeken zelf en ze heeft het ook verklaard in een artikel „Wie es zu meinen Tagebüchern kam". Dat artikel begint zelfs met de ietwat ontruste mededeeling. dat ze nu voor het allereerst schrijft met de bewustheid tot anderen zich te richten.

Er is geen aanleiding om aan de juistheid van deze verzekering te twijfelen. Maar zeker is dan toch dit, dat haar werk veel en veel meer is dan simpele noteering, dat het is literair werk van hoog artistiek gehalte. Blijkbaar hebben dan de aangeboren Schrijfstersnatuur en de literaire ontwikkeling de daglioekvermeldingen zoodanig beïnvloed, dat ze uit kunstenaarsemotie geboren ont-

l)oezemiiig€ ii en" reflexen geworden zijn. In de jaren, toen ze nog in Rnsland was en daar wetensciiappelijken arbeid verrichtte, onderscheidde ze zich door een zeer bijzondere opmerkingsgave, door, wat genoemd is „een soort van helderziendheid" ten opzichte van de levensverschijnselen en van de verhoudingen onder de menschen. Deze eigenschap, die — naar haar eigen mededeeling — haar volstrekt beheerschte, zoodat ze het liefst verkeerde onder de armen en lijdenden, moet uiteraard aan haar opteekeningen wijder perspectief gegeven hebben en omdat ze zich van jongsaf had toegelegd op het schrijven, werd ook de vormgeving alsvanzelf die van het literaire werk. Do verklaring, die de Schrijfster in het bovengenoemde artikel geeft van de verschijning van haar mémoires-in-boekvorm, terwijl ze niet voor anderen bedoeld waren, is bovendien rationeel. Haar man had toezegging gedaan aan een Uitgever om te schrijven over het leven in Rusland en toen hij die belofte niet kon inlossen gaf hij, om aan zijn verplichtingen te voldoen, in overleg met zijn vrouw, de bladen van haar dagboek.

• In „Mijn Tweede Vaderland' vertelt Alja Rachmanowa van haar leven als ballinge in Oostenrijk. Met haar man, die een Oostenrijker is, is ze in December 1925 Rusland ontvlucht en naar "Weenen getrokken, waar ze, in de arbeiderswijk Ottalcring, een melkwinkeltje is begonnen. Dat was noodig, om het noodzakelijk levensonderhoud te vinden, maar het was óók een taak, die zij zichzelf oplegde, opdat naar man zijn studiën zou kunnen lo-ijgen. „In Rusland deed ik wetenschappelijk werk", schrijft ze, „hier ben ik melkvrouw", maar ondanks dat houd ik van het leven en blijf ik het mooi vinden".

De melkzaak heeft vele klanten, en „de melkvrouw", die van zichzelf getuigt dat ze de , .gave (heeft) om op alles en allen te letten", praat graag met de menschen. Zoo doel ze kennis op van het lot en leven van dezen eenvoudigen, hoort ze van hun moeiten en zorgen, en heeft eiken dag overvloedig stof om te schrijven. Ze vertelt de dingen zooals ze die hoorde, maai- dikwijls ook gaat ze er psychologisch op in en geeft een reconstructie van wat om het verhaalde heen moet staan of wat er aan verklaring achter de haar toevertrouwde mededeelingen steekt. Haar intuïtie en door ervaring verkregen menschenkennis komen haar daarbij te hulp. „Ik ben gewoon", zoo staat ergens in het boek te lezen, „de menschen op het eerste gezicht volkomen te peilen. Ik behoef met iemand slechts enkele minuten samen geweest te zijn, ja, het is mogelijk dat ik niet eens een woord met hem heb gewisseld en toch kan ik meestal zeer nauwkeurig zeggen, wat hij is, wie hij is en hoe het er van binnen bij hem uitziet."

Resultaat van dit luisteren en waarnemen en doordenken is dan het boek, dat loopt over een periode van twee jaar, tot eind 1927. En wat het brengt is tweeërlei. Eenerzijds een reeks levensbeelden: van menschen, in wier bestaan de zorgen diepe voren hebljen getrokken, die de harde werkelijkheid dagelijks ondervinden en in hun zielsgesteldheid de duidelijke sporen dragen van het lijden. „Wanneer iemand werkelijk de kunst van kijken verstaat" aldus zegt een van de klanten tegen de melk\Touw, „kan hij bij zijn evenmensch tot op den bodem van zijn ziel zien". De Schrijfster is zoo iemand en daardoor zijn haar „opnamen" scherp en zuiver, ontroerend vaak ook door den treffenden inhoud en het liefdevol begrijpen. Aan den anderen kant Isrengt dit boek een tijdbeeld. Heel de bewogenheid van de troebele jaren na den oorlog en in 't bijzonder de politieke roerigheid in. het Weenen van 1927 wordt in de dagboekmededeelingen gereflecteerd. En het is weer de psychologische doorschouwing, die daaraan relief en diepte geeft.

Onwillekeurig doet dit tijdbeeld denken aan dat van het nieuwe boek van Körmendi, „Erfgenamen" waarover ik, ni verband met een soortgelijke vraag als die lot dit artikel aanleiding heeft gegeven binnenkort nader hoop te schrijven). En dan is het direct opvallende, dat niet een cynisch fatalisme hier domineert, maar een sterk verantwoordelijkhcidsbesef, dat de menschen hier ook niet zijn de slachtoffers van een onredelijk noodlot, maar schepselen, wier leven en lijden een dieperen zin heeft. Al weidt ze er niet over uit, de Schrijfster doet dat toch klaar verstaan. Haar boek heeft trouwens onmiskeiibaar een religieuze kern.

Met deze opmerking kom ik tegelijk tot het antwoord op een bepaald punt uit de mij gestelde vraag: hoe moeten we als christenen over dit boek oordeelen'?

Ik geloof, dat we iiet vanuit die religieuze kern moeten beschouwen. Op haar wijze zoekt de Schrijfster naar de openbaring van hel Koninkrijk der Hemelen. Haar terminologie is een andere dan de onze, haar Godsbesef is met humanistische tendenzen verweven, maar over 't geheel leeft er toch een positieve kracht in het boek. En de christelijke lezer zal die kracht kunnen transformeeren, zoo dat het hem winst brengt.

Maar die christelijke lezer moet een gerijpte lezer zijn — ik zeg dit óók in verband met den brief van mijn correspondent. — Vooreerst om die religieuze kern te zien en alszoodanig te begrijpen, maar ook, omdat wat de Schrijfster vertelt van de confidenties van haar klanten — ai doet ze dat met kieschheid en vrouwelijke fijnheid — niet geschikt is voor nog ongevormde karakters. Een boek voor jongeren is „Mijn Tweede Vader­

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen