Theorieën van Kerkzuivering.

III.

Al heeft niemand op dit oogenblik met onze Gereformeerde kerkelijke toestanden vrede, en al is elke groep op wijziging bedacht, toch bedoelt niet elke groep Reformatie.

Immers, en hier lette men wel op. Reformatie is niet maar den bestaanden kerkvorm wijzigen, maar beteekent zeer bepaaldelijk: teruggaan op den zuiverder kerkvorm, waarvan men door verbastering afweek.

Dit sluit het denkbeeld van kerkelijke ontwikkeling, naar den eisch der tijdsomstandigheden en bij meerder licht des Geestes, daarom volstrekt niet uit.

Te groeien, en onder het opgroeien meer gezet van vorm, meer afgerond van gestalte te worden, is heel iets anders dan een uitwas op den rug te krijgen, een been scheef te zien trekken, of een arm te zien verkrommen.

En gelijk nu een zorgvuldig ouderpaar zeer goed het onderscheid merkt tusschen hetgeen bij hun kind groeien en misvormd worden, is, en alleen in het laatste geval een arts te hulp roept, zoo ook is het hier.

Ook de kerk moet, hoe ouder in jaren ze wordt, te rijker de weelde hsrer vormen kloek en krachtig openbaren. Maar geheel hiervan onderscheiden is alle ontaarding en verbastering van haar vorm. En ook haar is het zeer goed aan te zien, of eenige verandering in haar verschijning het nuttig en noodzakelijk gevolg is van haar uitgroeien; dan wel of men te doen heeft met iets dat scheef en krom trok en bezig is haar gestalte in wa; ? gestalte om te zetten.

Welnu, alleen in dit laatste geval komt Reformatie te pas.

En zulk een Reformatie is dan altoos een poging, om, zoo mogelijk het scheeve en kromme weer recht te buigen, elke uitwas te doen verdwijnen, en het ingekrompene en verschrompelde weer in frisschen, degen, kloeken vorm te herstellen.

In elke Reformatie ligt dus de erkentenis dat men staat voor een geval van Deformatie, En alle Deformatie sluit in zich, dat het vroeger beter is geweest.

Beter, niet in dien zin, alsof ooit de kerk volkomen en zonder rimpel ware gezien; maar vergelijkenderwijs beter. Zoo dat de scheefheden, kromheden en verrekkingen niet zoo sterk uitkwamen.

En door en achter dat betere gluurt men dan door tot het model en oorspronkelijk bestek, dat in Gods Woord ons voor den vorm van alle kerk geboden ligt; en zoekt, in de lijn van dit betere, op dat oorspronkelijk van God gegeven bestek terug te gaan.

Bedoelde Reformatie uitsluitend herstel van den vroegeren kerkvorm, zoo stond ze gelijk met repristinatie. Twee pogingen die wel te onderscheiden zijn. Hij toch die repristineert vergeet i". dat er ook ontwikkeling van den kerkvorm naar den eisch der tijden moet zijn; en 2". dat in den vorm zelven, dien hij repristineeren wil, reeds de oorzaken scholen, waaruit het bederf is voorgekomen. Zoodat hij op zijn vingers kan narekenen, dat, al kon hij het oude geheel herstellen, uit dit oude altoos weer dezelfde droeve gevolgen zouden uitbotten.

Dit is het oordeel dat noodzakelijk over alle repristinatie gaat, en meer dan één, die ook in onze dagen, schier rabbinistisch, bij de ouden ter school gaat en in kopieeren van wat zij deden en leerden zijn hoogste ideaal zoekt, mag wel bedenken, dat hij, van reformatie gewagende, aan niets dan repristinatie bezig is.

Neen, Reformatie is en wil heel iets anders. Ten eerste doordien zij vat en voelt, dat de weg niet achterwaarts, maar vooruit ligt. Ten tweede, doordat ze nooit in het betere verleden, maar alleen in Gods Woord haar grond bestek vindt. En ten derde, doordien ze in het betere verleden terdege onderscheidt tuschen hetgeen daarin vrucht van beter inzicht, en oorzaak van het later gekomen bederf was.

Reeds hieruit echter volgt, dat er van Reformatie alleen bij hen sprake kan zijn, die erkennen en belijden, i". dat in Gods Woord het bestek voor de kerke Gods geboden is, en voorts 2". erkennen dat het verleden deels beter dan het tegenwoordige, deels de oorzaak van het huidige kwaad was.

Hieruit blijkt reeds, dat noch de Modernen noch de Groningers aan eenige Reformatie, hoegenaamd ook de hand kunnen slaan. Immers ook zij hebben tegen de bestaande toestanden wel hun bedenkingen. Ook zij willen wel veel anders hebben. Maar in stee van het ontkerken der kerk tegen te gaan, is hun toeleg juist, om de secularisatie der kerk steeds verder door te drijven.

Zij erkennen „de Heilige Schrift" niet als „Gods Woord." Het bestek en ideaal waarop zij aansturen, is door hen dan ook niet aan Gods Woord, maar aan de uitspraak der philosophic ontleend.

Diensvolgens is ook hun oordeel over het verleden een heel ander. Met wat nu bestaat, zijn ze niet bijster ingenomen; maar met wat vroeger bestond nog veel minder. Zij zien in de ongeschiktheden en ongerieflijkheden van het heden volstrekt geen deformatie, maar slechts nog onvoltooide ontwikkeling. Hun grieve is juist dat we niet snel genoeg van dat verleden wegreizen. Gij vindt dat er op het schouderblad zich een bult vormt, maar zij oordeelen, dat deze uitwas normale overgang naar schooner lichaamsvorm is. Gij zegt, dat het linkerbeen scheef trekt, maar zij oordeclen, dat deze afwijkende positie van het been in de heupholte juist op harmonischen vorm uitloopt. Tusschen u en hen is dus geen vergelijk mogelijk. Wat gij weg wilt doen, willen zij juist behouden, en er het proces van laten doorwerken; ja, zoo mogelijk verhaasten. Minder wereldgclijkvormig is uw roepen, hoe eer hoe liever ganschelijk der wereld gelijk gemaakt, is hun betuiging. En dies kan er bij hen van Reformatie geen sprake zijn. Al wat zij kunnen, is verder deformeeren. En ook waar goede woorden door hen gesproken worden tegen velerlei misbruik, voor velerlei geschonden recht en met name tegen slapheden van zeden, toch blijven ze op het stuk der religie en der kerk lijnrecht tegen u overstaan.

Wijzigen, vervormen, anders maken willen ze het wel. Maar „reformeeren" niet.

Moeilijker is de vraag, of men bij de Ethischen met recht van poging tot Reformatie spreken kan; althans zoo we deze groep in engeren zin nemen, en van de Irenischen onderscheiden.

Natuurlijk zijn de Ethischen, op enkele uitzonderingen na, heel andere personen dan de Modernen of Groningers. Voor den Ethische van nobeler zin is én de Heilige Schrift én de Christus én de kerk in den kring van zijn heihgheden opgenomen. Hij leeft in het mysterie, en erkent dat ook het hier bedoeld terrein met den dauw van het mysterie overdropen is. Menig Ethische knielt voor zijn Heiland neer en roept met Thomas: „Mijn Heere en mijn God !" Het Sacrament is hem niet maar doode vorm, maar wezenlijkheid. De Schrift is hem het boek zijner religie. En, mits ge niet te nauw bepaalt, is ook de kerk van Christus voor hem een heilige gedachte.

Ge doet dus onrecht, zoo ge u de Ethischen voorstelt, als onverschillig voor het leven Gods. Integendeel dat zoeken ze met u; dat zoeken ze evenals gij in de mystieke gemeenschap met den Christus. Van een opgaan in de wereld willen ze niets weten.

Zoolang ge dan ook met A& personen der Ethischen te doen hebt, vindt ge in den regel aansluiting aan uw eigen vroom besef. Ge kunt met hen bidden; met hen aanzitten aan den Disch des Heeren; roerend schoone, teedere woorden over het Kruis van Christus van hun lippen opvangen. Kortom, ge beseft, bij de nobeler Ethischen althans, terstond, dat er tusschen u en hen wel terdege > religieuse gemeenschap" bestaat.

Ware er dus sprake van Reformatie van het persoonlijk leven, dan zou ongetwijfeld ook aan hen het recht op Reformatie zijn toe te kennen. Wat het persoonlijk leven aangaat is hun ideaal van het uwe niet zoo ver afwijkend.

Maar zoo stt.al de zaak niet, We handelen thans over Kerkzuivering. Reformatie is een woord, dat door de historie geijkt is als wegneming van het bedorvene uit de Kerk als Kerk. In de i6e eeuw greep Kerk'i^sxvotmvag plaats.

Om te beoordeelen, of de Ethischen als zoodanig aan de Reformatie kunnen medewerken, moet ge dus onderzoeken, nivt hoe ze persoonlek staan, maar wat hun streven en bedoelen ten opzichte van de Kerk is.

En, komt ge daarop, o, dan blijkt spoedig, dat eigenlijke Kerkreformatie ook bij hen niet denkbaar is.

Reeds terstond niet óm de positie, die ze tegenover de Heilige Schrift innemen.

Immers ze eeren die Schrift wel en stellen haar wel zeer hoog, maar niet als een Schrift, waarin met goddelijke gewisheid het bestek voor de Kerke Gods ligt aangewezen. Ook over de Kerk vinden ze in de Schrift wel uitspraken van Mozes en de profeten, van Jezus en zijn apostelen. Maar vooreerst is het voor hen verre van zeker, of deze uitspraken metterdaad zóó en in dien vorm van Mozes en de profeten, van Jezus en de apostelen herkomstig zijn. En ook voor zoover ze dit niet weten., maar onderstellen willen, hebben noch de woorden van Mozes en de profeten noch die der apostelen voor hen volstrekt gezag. En waar ze bij Jezus dit gezag wel erkennen, maken ze toch ook bij hem nog de exceptie, dat Jezus zulke uitspraken niet bedoeld heeft als architectonisch scherp geteekende lijnen maar meer als gestipte liniën, die ongeveer bepalen in welken geest we te handelen hebben. Waar dan nog bij komt, dat het gezag der Schrift voor hen wel geldt wat aangaat den diepen geestelijken achtergrond van het religieuse, maar niet wat betreft de uitwendige optreding van de Kerk in het leven. Gevolg waarvan is, dat zij zichzélven een Kerk-ideaal vormen, buiten de Heilige Schrift om, dat bij Rothe eindigt met in den staat op te gaan; bij Gunning neerkomt op een vrije religieuse gemeenschap, waarin een ieder binnentreedt, die er zelf geen bezwaar in ziet; en dies voorts bij alle Ethischen een pantheïstisch proces doorloopt, wisselende naar de wisselende toestanden in de ontwikkeling der wereld.

Vandaar dan ook dat in de tweede plaats het huidige hun geen deformatie van beter toeschijnt, maar een noodzakelijk te doorloopen phase in het levensproces. H. i. was het vroeger volstrekt niet beter, maar eer slechter. Het is duidelijk hunnerzijds uitgesproken: De belijdeniskerk der Reformatie was een fout. Die moet niet terug verlangd, maar met eere begraven worden.

Al zouden ze dan ook persoonlijk niets liever wenschen, dan dat een iegelijk in de Kerk den Christus beleed en eerde en uit warme sympathie voorjde heilige mysteriën de gemeenschap der heiligen zocht,

toch komt men niet even op den kcrkvorm (en daarop toch doelt alU hervorming), of ze scharen zich plotseling aan de zijde der Modernen en Groningers om u tegen te staan, desnoods u te bannen en uit hun kerk te zetten.

Ge moogt u door hun incidenteel opkomen tegen de ingeslopen Hiërarchie dan ook geen oogenblik laten blinddoeken. En als Dr. Gunning met u aandringt op herstel vanden Presbyterialen regeeringsvorm der kerk, mag het u geen oogenblik gebeuren, dat ge daarin verwantschap met uw eigen streven ziet. Hoe hoog we toch den nobelen democratischen zin die hierin spreekt waardeeren, sluiten we geen oogenblik het oog voor het onloochenbaar feit, dat Dr. Gunning aan de Groningers en Modernen in deze democratische kerk gelijke mogelijkheid van spreken wil laten als aan de belijders; mits ze maar zwijgen van ile Belijdenis. Dit nu is geen presbyteriaal maken van de kerk, maar haaj secularise er en.

Onze conclusie kan dan ook geen andere zijn, dan dat ook de Ethischen, hoe eerbiedwaardig en beminnelijk ook in hun persoonlijke vroomheid, en hoe uitnemend ook hun intentie moge zijn, toch tot Reformatie der Kerk ten eenenmale onbekwaam zijn.

wijsi-Ook bij hen is wel toeleg om te gen, niet om te reformeeren.

Zegeviert hun steven, dan raakt de Kerk van Christus steeds verder van den goeden, door God gewilden Kerkvorm af.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen