1941 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 28

20 v e i d e i e b a a n achter de opening )uist het minst van allemaal weten D a t is nu natuurlijk niet de schuld van juist dat midden — w a n t hetzelfde zou gelden als ik wist dat het een bepaald punt vlak bij den r a n d gepasseerd h a d (de schuld hgt n 1 bij het weten mijnerzijds, hoe wonderlijk dat ook klinkt — doch hierover straks) — maar het laat toch duidelijk zien dat een nadere ,,verklaring" van mdividueele gedragingen zoo niet gevonden kan worden Terwijl achter de statistiek van bijv het dobbelspel of van de kinetische gastheorie (de thermodynamische wetten) in werkelijkheid nog wel degelijk een causale" wetmatigheid zit, die elke mdividueele w o r p en elke mdividueele botsing van moleculen (als knikkertjes gedacht) bijzonder bepaalt schijnt dit hiet i n d e r d a a d niet meer het geval te zijn ^) en dat IS het w a t ons soms maar met recht aan wil M e n ziet d a a r is het w o o r d ,,causaal" al weer opgedoken en w e hoeven nog maar te constateeren, dat ons voorbeeld ook een illustratie van de z g onnauwkeurigheidsrelaties w a s om eveneens het begrip , gedetermineerdheid" op het tooneel te zien verschijnen, w a n t immers, in het w o o r d onnauwkeurigheid zit m feite het begrip gedetermmeerdheid verscholen — m negatieven zm D e situatie is deze D o o r d a t ik de electronen slechts een kleme opening het om te p a s seeren, heb ik me omtrent de plaats, w a a r de deeltjes die ik verder bekijk den w a n d passeerden, behoorlijk zekerheid verschaft, maar juist daardoor -^ en dat geldt voor elk middel w a a r d o o r ik me omtrent de plaats van een deeltje zekerheid verschaf, dit hier is niet meer dan een speciaal voorbeeld — juist daardoor heb ik me omtrent h u n beweging, die toch te voren vaststond, bijna alle zekerheid b e nomen die w o r d t namelijk door die plaats-vastleggende opening op een niet nader te controleeren wijze zoodanig beïnvloed, dat het deeltje m alle mogelijke richtingen verder kan vliegen Z o o w o r d t dus mijn weten van de plaats oorzaak van mijn niet-meer-weten van de bewegingsrichting, de onnauwkeurigheidsrelaties leggen dit verb a n d d a n nog n a d e r quantitatief vast en maken het tot een volstrekt algemeene en principieele trek van al het physisch gebeuren m het kleine •^) D e houding van den determinist (m luimeren zm) tegenover dezen stand van zaken is nu zóó, d a t hij zegt in werkelijkheid is elk physissch gebeuren wel gedetermineerd m ruimte en tijd (,,gedetermineerd" m den boven omschreven ruimeren z m ) , het is ons alleen maar principieel onmogelijk er precies achter te komen doordat wij gebonden zijn aan het gebruik van instrumenten en die beïnvloeden de gang van zaken altijd m een mate die niet willekeurig klem kan gemaakt worden en binnen bepaalde grenzen (door de natuur zelf gesteld — de onnauwkeurigheidsrelaties') door ons niet meer te controleeren is H e t determinisme in engeren zm moet dan ten a a n zien van de strenge causale bepaaldheid van het physisch gebeuren

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen