„Friedrich Nietzsche”. Zijn leven en zijn werk, door Dr K. T. Proost. J. Ploegsma, Zeist. 1920.

Recencecrde ik kort geleden Jonker's studie ovör Kierkegaard, thans ligt voor mij het boek van Dar Pro.c& t over Nietzsche.

Kierkegaard en Nietzsche — hoeveel liebben zij met elkander gemeen!

Beiden zrjn subjektivist in hart en nieren. Beiden trokken de hand van de massa af om' al hun vereering over te brengen op den „Enkele". Beidan beminneiui in hun uitdi'ukkingswijze de paradox sn het aphonisme. Beiden koesteren het pessimisme aan hun boezem. Beiden verklaren den oorlog aan het Christendom.

Maar Nietzsche is de kousekwentsto en de grofste, de geniaalste en de brutaalste, de dichterlijkste en de platste, de uitbundigste en de hatelijkste van beiden. Zijn subjectivisme eind'gt in volslagen zelf. er.; o ling. Zijn pessimisme verheft zich of degenereert (gj moogt het noemen, gelijk gij het wiilt) tot sarcastLsoh optimisme.

Zijn. aflcecr vati het Christendom breogt hem ertoe i zkhzoii als den antichist aan te koncligsn. Hij denkt in bliksemen.

Dr Proost nam dan ook geen gemakkelijke laak op zich met een boek over hem te schryVen. Hij verzoekt in zijn. „Voorwoord'*: „De lezer houde in het oog, dat iic niot een speciale studie or^rer "N^ietzscho schreef, maar oen oriënteerend boek. Ook de beoordeelaa; r zie het van uit dit gezichtspunt". En metterdaad wordt dit dool ook bereikt. Wie van de Nietzsohe-litoratnur niet geheel onku.ndig is, .zal toegeven, dat, wat_ het oaiënteerende gedeelte betreft, dit .boek de vergelijking met andere gerust kan doorstaan. TerwIJ! 'het dajn dit voordeel oplevert, dat het in onze taal geschreven is. Want ons land bezat een soorgelijke studie nog niet. T> e methode, welke Dr Proost hier volgt, beveelt zich aan boven die, welke Jonker, op Kierkegiaard toepaste.

Rustig en zakelijk schetst hij Nietzsche's levensloop en beproeft in zijn losse gedachten samenhang te brengen.

In het eeïste staat Dr Pïoiost het sterkst. Mot bewonderenèwaardige juistheid weet hij hoofdtaken van bij? aken te scheiden. De resumptie van Niatzsche's „.\lso sprach Zarathustra" doet wenschen, dat de schrijl-V tt' zoo iets van elk boek had gegeven.

Wie echter Nietzsche's invallen tot een systeem wiil verweirkea, waiagt ; zioh op glad ijs. Er is misischieni geen denker, die zoozeer het systeem heeft gehaat als Nietzsche. Dat Dr P. in zifn systematïseeren geslaagd is, zou ik niet durven beweren. IJi| deed er goed .aan aan Nietzsche's idee van den eeuwigen wedarkeei-aller dingen meer aandacht te schenken dan in de meeste wOTk& n over N. het geval is. Dit piunt is feitelijk het eenige, waarom men b'j J^' logl ^^ w o r e 1 d beschouwing kan spreken. Al het overiga is 1 e V o n 3 beschouwing. Over |de beteekenis van het intellect bij N. en , zijn „amor fati" ware wel wat meer te zeggen sowee'st. Ook geloof ik, dat z^a visie op bet genot ïïier 'niet tot haar recht komt. Nietzschlo'Si uitspraken daaromtrent laten zich niet zoo gemakkelijk verzoenen, als Dr P. het hier doet voorkomen. En bepaald eenzijdig is de schrijver ëds hij N.'s denkbeelden over de vrouw weergeeft. Ik stem toe», dat ook in dit opzicht N. zichzelf tegenspreekt. Maar zijn doorgaande beschouwing over de vrouw js (zooals ik in mijn boek „De Antichrist" aantoonde) niet < ? en waardeerendo doch een minachtende.

Met Dr P. ben ik het eens, dat N. niet van' het begin van zijn schrijversloopbaan af ajs voor een geesteszieke mag, worden gehouden. Op die manier kan 'men zich wel het spoedigst van een weerleggingi va, n N.'s ideeën ontslaan, maar dan duiken diezelfde idseSn eïgens anders toch weer met grimmigeii ernst op. Dat N. in onzen tijd zooveel aanhang vond, bewijst o. i. genoegzaam, dat wij zijln denKbeelden niet kortweg tot producten van een krankzinnigen geest kunntn verklaren.

In het deidc deel van zrfn studie „Nadere Be.3chO!Uwingen" oefent de auteur kritiek op N. Die kritiek is echter veelszins met .„suikerwater" , verzoef. Ook wanneer wö het standpunt van DP P. in aanmoridng nemen, bad de kritiek tocb' wel wat meer ontledend en indringend kimnen zijn. Wel wordt aangetoond hoe N.'s theorie van den eeuwigen wederkior der dingen feitelijk onvoldragen is. Maar overigens i? , de houding van Dr P. tegenover N. Vrij slap. Van een protest is hier in het geheel geen sprake. Daarvoor staat de kiitikus blijkbaar te dicht bij hem.

Voor Dr .P. is dit de vaste kern in ds beweeglijke 'gedacht en wereld van N.: levensliefde. En van dieleveosliefde. dio tegen het natuurleven enkel „ja" en .nooit , , nccn" durft zeggen, blaakt ook hijzelf. Wel is het brute en ruwe van zijn ppofeet hem vreemd. Doch daarom juist acht hij het noodig N. tegen zichzelf in beschei'ming te nemen. Nu mag men voorzeker den persoon van N. niet beoordeelen naar zijn werken. Bij vete denkers, voanal die in praglmatiscbe richting arbeidden, waren persoon en werk twee. En bij weinigen komt die twteeheid zoo sterk uit • .als bgf , N. Maar hem, die izich aJs immoralist, atheïst, anti-christ! aandiende, als een diep moreele, religieuse, ja zeMs' Chaistelijk voelende persoonlijkheid voor t© stellen, gelijk u in dit boek overkomt, gaat wiaarlijk ai te yer. Na nog even gewezen te hebhen op de geslaagde toekeningen van Nietzsche als stilist en Nietzsche onder de romantieken, besluit ik, dat studeerenden, die zich voor N. zien geplaatst, in dit boek veel van hun gading zullen vinden. Men kan ook van onzo zijde N. niet negecren, wat afkeer zijn anti-christelijkheid ook inboezemt. Anders zou men de hedendaagsche geestel^fka Werkelijkheid moeten negeeren. N. laat zich van de lijst der profeten, naar wie ook thans met begeorig oor wordt geluisterd, nu eenmaal niet schrappen. Om nu iemand in de gedachtesfeer van N. rond te leiden, leent een boek als dit uitnemende diensten. Om uw arsenaal te vullen laat het u evenwel in den steek. Dan kunt gij niet heter doen dan te grijpen naiar Grützmacbers grootere werk oveir N. (laatste uitgave), Waarvan een Nederlandsche bewerking zeer giewenscht zou zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen