Kerkbouw.

V.

Een tweetal voorbeelden mogen hier nog worden gegeven. Het eerste — afb. 11 en 12 — is wat het grondplan betreft te rekenen bij de rechthoekige ruimten met beukvormige uitbreiding, terwijl het in opbouw tot de groep met transeptvormige verbreeding behoort. Het tweede — aïb. 13 en 14 — moet meer bepaald tot de eerste groep worden gerekaid.

Bij het eerste voorbeeld is in het plan ook nog van de uitwendige hoeken van de kruisarmen gebruik gemaakt om het aantal plaatsen te verhoogen, waardoor de kruisvorm alleen door zware kolommen is afgeteekend.

In den opbouw daarentegen, zoowel in het interieur als voor het exterieur, komt het kruis vrij sterk tot uitdrukking.

In verband met de groote overspanningen zou een andere overkapping van een dergelijke groote ruimte met 1500 zitplaatsen nog al kostbaar worden.

Hoewel de schikking der zitplaatsen aan de bij de „kruiskerk" genoemde bezwaren niet ontkomt, biedt deze, aan het rechthoekige zaaltype grenzende, vorm het voordeel van groote overzichtelijkheid.

Bij het tweede (afb. 13 en 14) zijn de plaatsen in de zijbeuken naar voren gericht, waaMoor het euvel der „dwarsbanken" weliswaar ontgaan is, doch het sterk-zijwaarts-zien-naar-den-spreker in de voorste banken van de zijblokken nog versterkt is.

Dit laatste kerkgebouw is ook merkwaardig, omdat we hier een voorbeeld hebben van een kerk met een plat dak.

Voorzoover ons bekend is dit in ons land' het eerste voorbeeld geweest van deze afdekking voor het kerkgebouw.

Men kan van meening zijn, dat het „karakter" onder deze vlakke afdekking iets heeft ingeboet, het valt niet te ontkennen, dat de vormenspraak weinig twijfel omtrent de bestemming van het gebouw mogelijk maakt.

Het centraaltype kan al evenmin als de „kruiskerk" als den meest geëigenden vorm voor ons kerkgebouw worden aangemerkt.

Immers wordt de kansel gewoonlijk in één der kruisarmen geplaatst en doen dan al de bezwaren ten opzichte van de schikking der zitplaatsen, zooals ze hiervoor zijn genoemd, zich in nog sterker mate gelden.

Door verlenging van één der kruisarmen, n.m.l. die tegenover den kansel, kimnen meer goedgelegen plaatsen worden verkregen, doch de bezwaren t^en de ongunstige zitplaatsen in de zij-armen blijven onverminderd gelden.

Er is _bovendien tegen dit type nog een ander en, naar het ons voorkomt, meer ernstig bezwaar.

Het cent-rale punt in dit type is toch ongetwijfeld het punt, dat gelegen is middai in de ruimte, hetzij dan onder den daktoren pp de plaats vaii de snijding der beide daken, hetzij onder het middelpunt van den afsluitenden koepel of het tentdak (afb. 2 D en E).

Waar dit centrale punt ook in den opbouw sterk geaccentueerd is, zou men hier ook het liturgische centrum zoeken.

Dit principe wordt de laatste jaren in de roonische kerken van architect Kropholler ook aanvaard. Bij dezen grondvorm plaatst deze architect het liturgisch centrum — het altaar — midden onder den koepel of wat daarvoor in de plaats is gekomen, zoodat in de diensten ook iii dit centrale punt alle handeling haar culminatiepunt vindt.

Vanzelf is er in dat geval geen sprake meer van een „achterkant" van het altaar in den eigenlijken zin.

Is dit aanvaarden van het „centrale" punt i» plan en opbouw van het kerkgebouw voor de roomsche kerk toe te juichen, voor ons is een ruimte achter den kansel vrijwel onbruikbaar.

De zuiver centrale vorm (D), die in de Renaissance zoo zeer geliefd was, wordt dan ook wel niet meer toegepast. Ze is ook onlogisch, zoodra het centrale punt van den eeredienst niet met dat van het gebouw samenvalt.

Wel wordt het geval voor het E-type eenigszins anders. Hier is men eigenlijk weer toe aan d& „kruiskerk". •

Een voorbeeld hiervan is de Hervormde Julianakerk in Den Haag, een groote kerk met 1700 zitplaatsen.

Reeds eerder werd opgemerkt, dat bij de jongere architecten een streven aan den dag komt om de oplossing te zoeken in het radiaal type.

We zagen dat dit vroeger het geval was bij dèn bouw van de Wilhelminakerk in Dordrecht.

Echter ziet men. thans nief meer een toepassing van den halfcirkelvorm of een benaderen daarvan, doch een cirkelsector als grondvorm. Wat het groote voordeel meebrengt, dat geen zitplaatsen zijwaarts van den kansel zijn, doch de prediker met stem en oog een kleineren hoek behoeft te bestrijken dan bij den halfcirkelvorm en tegelijk de hoorders den spreker vrijwel alle recht vooruit kunnen zien.

Men voelt aanstonds, dat deze vorm voor het goed en rustig „hooren" belangrijke voordeelen biedt.

Slechts weinig behoeft de prediker zich rechts en links te wenden —• meer of minder naarmate de hoek van den sector grooter of kleiner is — om zijn gehoor volledig te bereiken en zoo het 'onmisbare „contact" te verkrijgen.

Het verloren gaaai van deelen van zinnen bij sterke afwending van de geluidsbron is hierbij vermeden.

Bij dezen grondvorm staat de architect echter voor nieuwe moeilijldieden, die naar het schijnt, nog niet tot een oplossing gebracht zijn.

Moeilijldieden van technischen en van aesthetischen aard, die vooral gevoeld worden bij da grootere kerken.

De ruimte die dan te overdekken is wordt zoo groot, dat de bouwmeester geneigd is, om constructieve redenen, in den cirkelvorm wigvormige insnijdingen te maken om gelegenheid te hebben om meer naar binnen gelegen steunpunten te verkrijgen. Deze methode brengt echter weer het gevaar mee, dat de overzichtelijkheid — de eenheid — wordt geschaad.

Dit zal sterker het geval zijn naarmate de insnijdingen dieper zijn.

Het is wellicht niet overbodig hierbij op te merken, dat bij het spreken van „cirkel" of „cirkelvorm", hieronder ook wordt begrepen de benade-ring deiarvan in regelmatigen of onregelmatigen veelhoek.

Het tekort aan overzichtelijkheid in een kerkgebouw met radialen grondvorm, doch met vrij diepe insnijdingen, is niet denkbeeldig.

In een bestaande kerk werd door verschillende geregelde kerkgangers het gebrek aan „eenheid" geconstateerd en een bekend prediker gaf als zijn meening te kennen, dat de groepeering van ©ea groot deel der hoorders in groote „loges" op hemi inderdaad een eenigszins belemmerenden invloed had, waarom hij voor de groote kerk het type O meende te moeten prefereeren.

Behalve de bovengenoemde zijn er, ais gez^dl, ook moeilijkheden van aesthetischen aard, waarop we hier uiteraard niet kunnen ingaan.

Wel moge hier nog worden opgemerkt, dat dit systeem, wil men consequent zijn, meebrengt, dat het punt, waar de assen der „deelen" elkaar snijden, ook ongeveer het culminatiepunt van den eeredienst zal behooren te zijn.

Het liturgisch centrum rnet de plaats vanwaar het „Woord" wordt bediend is hiermee in hoofdzaak bepaald.

De hier genoemde bezwaren ten opzichte van de eenheid worden ondervangen door den sectorvorm door te voeren zonder insnijdingen, wat voor niet te groote kerken zeker mogelijk is.

De aesthetische moeilijkheden zijn daarmeei echter niet opgelost.

Integendeel. Dat deel van de taaie van den architect zal eer zwaarder dan lichter worden, indien hij zich de oplossing van het vraagstuk in deze richting voorstelt.

Des te schooner zal echter het resultaat zijn, indien hij slaagt om da moeilijkheden te overwinnen.

Rotterdam.

JOS DE JONGE.

2) Afb. 18 ontbreekt door het in het ongereede raken van de cliché. Om soortgelijke reden is dit artikel de vorige week niet geplaatst.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen