Ei en Kuiken.

— Terwijl de zaken op het Binnenhof, aan de zijde van de Tweed© Kamer, vanwege het gewone kerst-reces stilstaan, is op den Amsterdamschen Dam, in de hoofdkerk der gansche stad, ongewone bedrijvigheid en een gansch buitengewone toestand aanwezig. Op den vierden Januari van het pas begormen jaar werden niet minder dan 80 lederB van den Kerkeraad der Ned. Hervormde Gemeentei, i en daaronder 5, predikanten, door bet Classicaal bestuur van Amsterdam, voorloopig in hunne bediening geschorst.

, Zietdaar de gebeurtenis, die de belangstelling van bet gansche land tot zich trekt, en d© belangrijkste op kerkelijk gebied is na de afscheiding in 1834, dus een halve eeuw.

Volgens het Handelsblad, het Classicaal Bestuur van Amsterdam en Ds Hogerzeil is de revolutie in den Amsterdamschen Kerkeraad gereglementee'rd, de Commune in de Kerk aan "'thuis houden!

Heel het land weet, wat er sinds ge^ruimen tijd üi de Hervormde gemeente te Amsterdam gaande was. Al scherper begon de irenische en de gerdformeerde partij tegen elkander over te staan, ledere overwinning, die de gereformeerden behaalden, was een doom in het oog der andere partij. Het ei, dat voor ruim een kwart eeuw jn de 3chotsche Zendingskerk gelegd werd, is in de consistorie op den Dam uitgebroed. Maar het kuiken had zulk een afstootend© gedaante', dat de henn© haar eigen kind niet wild© erkennen en op middelen zon om het te dooden.

De mannen van den reveil te Amsterdam hebben zich, onder leiding van da Costa, de Clercq, van Loon, Teding van Berkhout en anderen, m©t volkomen bewustheid en voorbedachten rade tegen de Scheiding verklaard. Maar deze mannen waren geleerden, aanzienlijke kooplieden of bankiers, kleinkinderen en naneven van machtig© regenten en patriciërs, uit de eerste stad des lands, het eens zoo machtige Amsterdam, dat het eerste en laatste woord sprak in de Staten van Holland; terwijl die Staten hetzelfde deden in d© Algemeen© jStaten, in de dagen der oude Republiek. In die reveilisten leefden d© oude Hollandsch© tradition voort, en mitsdien had de Ned. Herv. Kerk, d© Kerk der Vaderen, al de liefde van hun hart. Hun theologie was, in geest en hoofdzaak, d© leer der , Hervormde Kerk, uitgedrukt in de b©lijdenisschriften, doch vermengd met methodistisch© en chiliastische begrippen. Vóór de komst van Ds Hasebroek. nu een groote dertig jaar geleden, konden, zij bijna niet de hun dierbare kerkgebouwen bezoeken; wijl daar allerlei in hun oog Godonteerend© dwalingen verkondigd werden. Doch zij vonden ©en© wijkplaats, een spelonk© Adullams, in d© Vrij© Schot-, sche Zendingskerk. De Vrije Kerk van Schotland had een Zendeling naar Amsterdam gezonden om onder de joden 't© arb©iden tot hunne "bekeeriag. Die zendeling was de rijkbegaafde Schwartz, een voortreffelijk uitlegger der Heilige Schrift, een man van veel doorzicht en tact, die in de hoogere kringen zich bewoog, door zijn huwelijk aan de deftigste families van Amsterdam geparenteerd werd en alles in zijn voordeel had. In di© dagen werd de Schotsche Kerk wel eens de millioenen-Kerk genoemd, en hoorde men 'dikwijls de gedachte uitspreken, dat de volgelingen van Schwartz met het eene been in de 'Hervormde Kerk stonden en met het andere er buiten.

Maar .tegenover deze mannen en huune theologie stond het vrome volk van Kattenburg en den Jordaan met zijn theologie. Deze volkstheologie was die der oude schrijvers onveranderd en onvermengd, d© „oude waarheid" zooals men zeide. Jheodorus van der Groe, de schrijver van 'den , , Toetssteen van ware en valsche genade" was de laatste proiïeet, dien God aan Nederland gezonden bad. Al wat na dien tijd aan Nederland geprofeteerd werd, was het echte zuivere Godswoord piet meer. Deze lieden konden het noch in de Schotsche Kerk, noch bij de afgescheidenen, noch in de kruisgemeenten, noch ergens elders vinden. Zi} liepen overal en vonden nergens voldoeninlg. Het heugt mij, dat Ds Brummelkamp eens 'te Amsterdam had gepreekt, die preek ten huize mijner ouders beoordeeld werd en er een was di© zeide: er ontbrak nog maar ©en Evangelisch Gezangetje , aan! Velen kwamen dan ook nergens, lazen thuis een oude predikati©, of vereenigden zich in gezelschappen om elkander te stichten en over de breuk© Zions te spreken.

Intusschen had Dr Schwartz er de aandacht op gevestigd, dat er in de reglementen der Herv. K©rk ©en artikel voorkwam, hetwelk aan de leden het recht toekent om zelf de leeraren en opzlef pers te kiezen, maar dat, tot hiertoe, een doode letter was gebleven. Dit artikel werd nu met kracht aan de orde gesteld. De liberale begrippen hadden zich sterk verbreid in geheel het maatschappelijk leven. En toen nu dit artikel aan 'de orde kwam, zeiden de liberalen: wel zeker, bat volk heeft recht om zijn eigen opzieners te kiezen ia da kerk, evengoed als het zijn vertegenwoordigers kiest voor stad en land. De Synode nam echter het stelsel van getrapte verkiezing aan, en vroeg aan, de gemeenten, of zij wilden blijven bij 't oud© gebruik, hetwelk van de dagen der Reformatie af hier te lande bestaan had, dat n.l. de verkiezing alleen geschiedde door den kerkeraad; of dat zij een kiescollege begeerden.

Vele gemeenten, en daaronder oók di© van Am, sterdam, begeerden een kiescollege.

Dat was het ei in de Schotsche Kerk gelegd.

Dit ei nu is in de consistorie van de Nienwe Kerk op den Dam uitgebroed.

Met het kiescollege kwam de verkiezingsstrijd, da eigenlijke partijformatie, de partijdrift, en dat onedele dat aan verkiezingen verbonden is.

Spoedig wonnen het de orthodoxen op de mqdemen. De eene vacature na dei andere werd door orthodoxe predikanten vervuld. Ouderlingen begonnen openlijk nadat de zegen was uitgesproken, de gemeente te waarschuwen tegen de moderne predikanten, zoodat een dier predikanten, aaar verhaald wordt, zinspelende op de ouderlingen Knap en Ruys, den wensch uitsprak, dat het hedenmiddag niet mocht knappen en ruischen in de Kerk!

Gaandeweg echter, vooral na de komst van Dr Kuyper, werd het kiescollege zelf van ongereformeerde bestanddeelen gezuiverd, en daardoor ook de kerkeraad. De modernen hadden het intusschen reeds zoo bang gekregen, dat de élite van hen, onder leiding van Ds Hugenholtz, de Kerk verliet en eene vrije gemeeata stichtte. De mannen, wier groadslag was in de Schotsche Kerk, werdea, de een na dea ander, uit den kerkeraad, de keirbe(lijke commissie over de goederen enz, , en Tiet beistuur der diaconiescholen verdreven en door maanen uit het „echte volk" vervangen. De Vrije , Universiteit op gereformeerden grondslag werd opgericht, het plaatselijk reglemeat op de kerkelijke goederen zoo gewijzigd, dat de „krijgskas" in han'den der gereformeerden kwam, en men bij mogetlijk conflict met hoogere kerkbesturen gedekt was.

Zoo ontstond de verbittering op kerkelijk gebied (van het theologische spreek ik thans niet) tusschen die irenischen-orthodoxen en hen die gereformeerd genoemd worden.

Deze toestand is het kuiken, dat uit het ©i, in de Schotsche Kerk gelegd, te voorschijn kwam.

Zulk een kuiken uit zulk een ei had men niet verwacht.

De verbittering nam toe van week tot week. Eindelijk meende men, dat het oogenblik gekomen was om het kuiken aan te grijpen en — te dooden. Zij, die het den hals omdraaiden, waren op één na orthodoxe lieden. Onder hen bevond zich zelfs een ouderling, die vroeger tot de afgescheidenen behoorde.

En nu zit men met het geval. De z.g. gereformeerden kunnen, zoo ze hun karakter niet willen wegwexpen, niet meer terug. En de synodalen zijn in die mate verbitterd, dat zij de zaak tot het uiterste zullen doordrijven voor den burgerlijken rechter. —

In het Jaarboekje gaf Gispen voorts deze beschrijving van het gebeurde:

— Het jaar 1886 zal niet uit het geheugen gaan. Nauwelijks waren we vier dagen in dit jaar gejvorderd, toen de mare zich verspreidde: ©r zijn tachtig kerkeraadsleden, en daaronder vijf predikanten, van de Hervormde gemeente te Amsterdam geschorst! Ieder, die het hoorde', klonken de beide ooren. ZoO' iets was nog noodt geschied, zoo lang er eene Hervormde Kerk in Nederland bestaat. 'Wel wist m'en, dat de toestand in di© gier meente zeer gespannen was. Wel wist men, dat de gereformeerde partij een groote macht wa, s geiwordea in di© gemeeate, ea verwachtte men ©ea botsing tusschen haar ea de andere partijen. Zij was in de laatste jaren van overwinning tot ove'rwinning gekomen. Zij had de overhaad la den kerkeraad ea in alle andere collegies, die macht hebben in alle zaken der gemeente. Zij vnst het geheim en had li'ct vermogen om gaandeweg; den kerkeraad, de diakonie, het bestuur der diakoniescholea en de commissie voor de kerkelijke goederen en inkomsten der gemee'n'te', te zuiveren van personen, die haar niet volgden, en te doen ^komen in de handen van zulke mannen, die baars .geestes waren, en op wie zij in tijd vaa nood zou kunnen rekenen. Toen het zoover was, kwam d© atteste'akwestie aan de orde, en werd inmiddels heit reglement op bet beheer der kerkelijke gO'ederea zoo gewijzigd, dat deze commissie gebonden werd om alleen dien kerkeraad te erkennen, di© zich aan Gods Woord en de drie formulierea van eenigheid hield, ingeval de kerkeraad door dte hoogere besturen bemoeilijkt werd in zijn streven.

En zie, _op dea vierden Januari wordt opeens in dien trommel een gat geslagen. Tachtig kerk©raadsleden geschorst, zoo ging het op dien Maandagavond van mond tot mond. Troepjes voJk verzamelden zich voor de Nieuwe Kerk op Den Dam. Men zag politie-mana'en in-en uitgaan, smeden en timmerlieden togen aaa het werk om kamers ea kasten tegea iabraak te beveiligen, ea ieder vroeg zich angstig af: wat zullen we nu belevea? Men zegt, dat een voornaam man, zeer nauw in de zaak betrokken, met groote stappen en 'langen tred, de kamer op-en neer liep, niets anders roepend© dan: een coup 'd'état! een coup d'étatl Een staatse greep, een staatsgreep!

Het classicaal bestuur van Amst©rdam had, met één slag, het werk vaa jarea vernietigd enx de moderu'en met de overig© partijen waren au weder meester vaa de kerkelijk© goederen.

Twee dagea later. Woensdag 6 Januari, worden de gereformeerden weder m'eester van d© Nieuwe Kerk. Zij weten de classicalen eruit te verdrijven, en door een coatra-staatsgreep. archief en alle papieren van waarde weder te bemachtigen. De couranten geven dagelijks bulletins over „het kerkelijk oproer" te Amsterdam. Op het stadhuis is men eenigszins opgewoadea. Ete' politie is ontsticht en waakt nacht en dag met verdubbeld© zorg. De Commissaris des Koniags en de Regeering in Dea Haag wordt op de hoogte gehouden van alles. De Directie van het Grootboek wordt gewaar^ schuwd, en het onmiddellijk gevolg is dat all© predikanten, kosters, voorlezers, godsdienstonderwijzers en alle kerkelijke beambten hun looa wel waardig blijven maar het niet ontvangen.

Zondag 10 Januari tredea de geschorste predikanten en een Hoogleeraar der Vrije Universiteit in „localen" op. Ter plaatse waar de laatste tonen van de weelderigste muziek nauwelijks verstorven zijn, wordt nu gehoord: „Een geroep uit de diepte". Die localen kunnen de stroomen volks niet omvatten, die er zich heen begeven, terwijl de officiëele kerken schier ledig blijven. —

— De Christelijke Gereformeerden, zoo vervolgt Gispen in De Vrije Kerk, blz. 209, staaa in begiasel veel meer aan de zijde der geschorsten dan aan die der schorsers. Toch zullen zij weldoen met voorzichtig te zijn in liua oordeel en het zeggen: uwe zaak is precies als de onz©. De twee nog levende Vaders der afscheiding mogea dien indruk hebben, wij, jongeren, denken C'r niet zoo over. Dit moge nu tegenover die Vaders aanmatigend klinken, wij meenea er nochtans oaze goede reden voor te hebben. —

RULLMANN.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen