"Aesthetisch" of "puriteinsch"? - pagina 9

Ik kom tot H E R B E R T SCHÖFFLER, dien de g o d s d i e n s t - s o c i o l o g i s c h e studiën v a n T R O E L T S C H en W E B E R 31) er t o e b r a c h t e n , v e r w a n t e o n d e r ­ zoekingen t e b e g i n n e n o p litterair-historisch g e b i e d . D a a r a a n danken wij zijn Protestantismus und Literatur (Leipzig, 1 9 2 2 ) . N i e u w e w e g e n n a a r de E n g e i s c h e letterkunde der 18de e e u w , z o o dient hij zijn b o e k v e r d e r a a n . W a n t v e r r a s s e n d e uitzichten, r o e m t hij, h e b b e n zich v o o r hem g e o p e n d : uitzichten op de g a n s c h e E u r o p e e s c h e literatuur-ontwikkeling. D e b e k e n d e g r o o t e feiten uit het geestelijk leven der 18de e e u w : de v e r z w a k k i n g v a n het classicisme, het o n t s t a a n van den moraliseerenden r o m a n en het v e r w a n t e b e t o o g , het o p k o m e n der g e v o e l s p o ë z i e , de m a a t s c h a p p e l i j k e en cultureele stijging v a n de burgerklasse, de a c h t e r ­ uitgang v a n het d o g m a t i s c h en bijbelsch christendom, de a l g e m e e n e zucht tot philosophie, k o r t o m de A u f k l ä r u n g en de p r a e - r o m a n t i e k , zet S C H ö F F L E R , o p g r o n d v a n een zéér o m v a n g r i j k statistisch materiaal, dat o v e r drie e e u w e n E n g e l s c h e literatuur- en k e r k g e s c h i e d e n i s g a a t , in e e n n i e u w v e r b a n d , onderling e n m e t w a t v o o r a f g i n g . D e ontzaglijke t o e n e m i n g der „ s c h ö n g e i s t i g - w e l t l i c h e " literatuur, en den d o o r g a a n s moralistischen g e e s t d a a r v a n , schrijft hij t o e a a n de openstelling v o o r dergelijke lectuur v a n de g r o o t e , calvinistisch-puriteinsche volkslagen, dissenters en a n g l i c a n e n , die tot n o g t o e d a a r v a n nauwelijks w a r e n a a n ­ g e r a a k t . D e verslapping v a n het d o g m a t i s c h g e l o o f en v a n de v r o e g p r o t e s t a n t s c h e „ a s c e s e " , als hij het n o e m t , m e t het w e g v a l l e n v a n het v o l s t r e k t e , s c h o o n o n g e s c h r e v e n , v e r b o d v o o r alle predikanten v a n a c t i e f a a n d e e l a a n dergelijke literatuur w a r e n d a a r v a n de o o r z a a k . D e c a t a s t r o p h e v a n S a l t e r s ' H a l l 32) s het c e n t r a l e p u n t ; dat de m e e r d e r h e i d der p r e s b y t e r i a n e n de o n d e r t e e k e n i n g der confessie v e r w i e r p , b e w e e s de ineenstorting der o u d e calvinistische w e r e l d b e s c h o u w i n g v o o r aller o o g e n . D o c h de b e h o e f t e a a n stichting en herderlijke leiding v e r d w e e n m a a r niet z o o p l o t s e l i n g ; en de g e e s t en het milieu van de pastorie b l e v e n w e r k e n o f n a w e r k e n in de a u t e u r s : de predikanten en hun kinderen. Z o o denkt SCHöFFLER in é é n slag alle t o e n m a l i g e stoffen en m o t i e v e n t e kunnen v e r k l a r e n : natuur, nacht, eenzaamheid, kerkhof, d o o d ; n a t i o n a a l verleden, v o l k s l e v e n , dialect, bijgeloof, volkspoëzie, de keltische o v e r l e v e r i n g e n . Z o o b e t e e k e n e n D E F O E , Y O U N G , RiCHARDSON, MACPHERSON e. t. q., met hun g e w e l d i g e n invloed o o k o p het continent, in den g r o n d niet anders dan het vrij k o m e n v a n alles, w a t tot nog t o e in het kerkelijk v e r b a n d had o p g e s l o t e n gezeten. w

a

E é n v e r d i e n s t e kan SCHöFFLER n o g het s t r e n g s t e calvinisme, dat in 16de en 1 7 d e e e u w den t o o n had a a n g e g e v e n , t o e k e n n e n : de predikanten h e b b e n m e t allen ijver de belijders tot een lezend v o l k g e m a a k t ; en zoo het lezerspubliek der 18de e e u w g e v o r m d . M a a r w a t zij het te lezen g a v e n , w a s niets dan B i j b e l , m a r t e l a a r s b o e k , d o g m a t i e k en piëtisme. M i l l i o e n e n h e b b e n er geleefd en zijn g e s t o r v e n zonder e e n i g e belletrie. Z o o l a n g het zuivere C a l v i n i s m e h e e r s c h t e , in E n g e l a n d o f o o k in a n d e r e landen, is d a a r in „ w e r e l d l i j k - s c h o o n e " letteren, o f é é n i g e zinnen-cultuur, n o o i t iets n o e m e n s w a a r d s v e r r i c h t 33). J , v o o r g o e d schijnt zulk e e n volk w e l a e s t h e t i s c h n e e r g e d r u k t ; n o g w e e t de E n g e l s c h e middenstand niet zuiver kunstzinnig te o o r d e e l e n . D u i t s c h l a n d heeft e r o o k o n d e r geleden, s c h o o n niet zoo v e e l . F r a n k r i j k het minst. a

1!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen