1946 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 63

57 van de w a a r h e i d en de d e u g d zijn 192) gn zelfs de nuchtere „ C o r r e s pondance littéraire" zegt, dat d e wetenschap moet bijdragen om ons „menschelijker, verdraagzamer, rechtvaardiger en zachtaardiger te maken" ^^^). E r is dus een stellige verwachting, dat de ,.philosophic", vooral het natuuronderzoek, verlossing zal brengen uit de b a n d e n van overlevering in samenleving, religie en wetenschap. ,.Juist d e n k e n " w o r d t volgens de 18de-eeuwsche philosophen der Verlichting vanzelf gevolgd door ,,juist handelen". D a a r o m moest de wetenschap voorop g a a n in den strijd voor de vernieuwing : de moraal, de politiek zouden wel volgen; de zeden van enkeling en samenleving, zouden verzachten, als men m a a r redelijk n a d a c h t en redelijk nadenken leert men door beoefening van n a t u u r w e t e n s c h a p . ,,Zij, die al hun geluk vinden in het onderzoek van de natuur, in de beschouwing van de stoffelijke wereld, die bestuurd w o r d t door wetten, die even onveranderlijk zijn als de Godheid, die ze ingesteld heeft, zij alleen smaken de genietingen van den zoeten troost, dat zij door hun arbeid slechts bijgedragen hebben tot het welzijn van het menschelijk geslacht, dat zij den mensch zachter maken door hem te onderrichten", zegt Jan Ingenhousz i^*). M a a r met welk recht beweerden de 18de-eeuwers, dat de mensch zachter w o r d t door hem te onderrichten? H e t w a s een vooroordeel, w a n t d e empirische bevestiging ontbrak nog. D e verwachting w o r d t voor de verwerkelijking genomen. Hier treedt apriorisme op; men construeert zich den mensch zooals men hem gaarne heeft — de mensch-constructie van Condillac en de Emile van Rousseau hebben geen last van erfelijkheid! — en stelt in d e fantasie een methode op om het in de fantasie vastgestelde resultaat te bereiken. M a a r ook de 20e eeuw gaat steeds voort plannen op te maken, die in duigen vallen, omdat zij geen rekening houden met de w a r e n a t u u r van den mensch; men gelooft in een heilstaat alléén met uitwendige middelen, onderwijs, sociale voorziening, ontwapening, bereikt; de optimisti^''^) Mornet, Les sciences, de la nature, etc., p. 224. ^"3) Mornet, op. cit. p. 167. ^*) J, Ingen-Housz, Nouvelles experiences et observations sur divers objets de physique, Paris 1785, p. XII : „Ceux qui trouvent tout leur bonheur dans les recherches de la nature, dans la contemplation du monde physique qui est gouverné par des lois, aussi invariables que 1' Eternel qui les a établies, goütent seuls les délices de ce sentiment intérieur, de cette douce consolation de n' avoir contribué par leurs travaux qu' au bien du genre humain, et a rendre 1' homme plus doux en 1' ïnstruisant">

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen