De idee van den vooruitgang - pagina 23

19 Practisch worden de begrippen ontwikkeling en vooruitgang s gewoonlijk voor identiek aangezien. Ten onrechte natuurlijk! ' Ontwikkeling is niet veel anders dan beweging in hetzelfde vlak! Hetzij dat men die beweging dan als „développement", als „explicatio", als ontvouwing van den aanleg en der mogelijkheden, die van meet af in het zich ontwikkelende te sluimeren lagen, opvatten wil; hetzij dat men er een mechanische reactie op allerlei toevallige prikkels van buiten in ziet. Vooruitgang daarentegen is 'n klimming van lager naar hooger en van slechter naar beter. Terwijl de idee van den vooruitgang eerst in de achttiende eeuw ontstond, speelde die van de ontwikkeling dan ook al veel eerder een rol. Eigenlijk is geschiedbeoefening zonder deze toch ook niet wel denkbaar. Maar in de eerste perioden dat men van die ontwikkeling sprak, miste de hypothese dat zij een beheerschende factor in het wereldproces was, elk wetenschappelijk gehalte. Naïef en onbewust werd er mee gehanteerd. Totdat het wijsgeerig Idealisme er zich van meester maakte als van het geschiktste hulpmiddel om een bevredigend antwoord te geven op de vraag, hoe enkele groote geestelijke factoren zich in een oneindige verscheidenheid van historische verschijnselen kunnen manifesteeren, en om in die veelheid een zekere rangschikking aan te brengen. Welk Idealisme dan later nog weer overtroefd werd toen de afstammingsleer van Darwin het bestaan en den invloed dier ontwikkeling zelfs exact leek te bewijzen. Rechtstreeks voor de biologie. Maar indirect vervolgens ook voor zoo goed als alle geesteswetenschappen, inclusief de geschiedenis. Toen leek die evolutie — en krachtens die identifiëering, waarvan ik zooeven sprak, ook die vooruitgang — een volkomen gewaarborgde, onweersprekelijke waarheid, waaraan geen mensch met gezonde hersenen dan "cok meer waagde te twijfelen. Als wij Boehmer, die een paar instructieve artikelen aan de „moderne Apokalyptik", zooals hij 't geloof aan den vooruitgang daarin noemt, gewijd heeft, gelooven mogen, is dit thans sedert een menschenleven „in vollstandiger Auflösung begriffen" ^*). Maar mogen wij hem werkelijk gelooven? Zeker heeft die evolutie-leer, die er in de tweede helft der 19e eeuw zoo'n krachtigen steun aan verleend heeft, in de werkelijk wetenschappelijke regionen zich een bijna volledige onttroning moeten laten welgevallen. Reeds in 1894 heeft Rat zei, in zijn Völkerkunde, haar onhoudbaarheid voor zijn vak aangetoond ^^).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen