De Emile en haar Auteur.

I.

Een echt boek is één met zijn schrijver. Hij legt in het boek zijn ziel, zijn leven, zijn kracht. Hoe dieper hij leeft, hoe sterker zijn emoties zijn, hoe meer hij zelf wortelt in de bodem van het leven van heel de menschheid, in hoe wijder kring het boek nawerkt en hoe meer beroering het in het geestesleven brengt. En ook hoe langer zijn invloed duurt.

Wateren, door diepe bronnen gevoed, drogen niet uit.

Zulk een boek was de Emile, nu honderd en zeventig jaar geleden, in 1762, verschenen. Het was geen boek als zoovele, een eendagsvlinder. Het was dan ook niet in één oogenblik geboren. Het is een levenswerk, het is vrucht van een leven, zóó fel bewogen en wonderlijk gedreven, dat gansche stukken van Rousseau's Confessions aandoen als

foman. Eerste doorbraak van wat lectuur en ervaring in de diepten van zijn ziel aan borreling en bruisen brachten, dateert uit 1749.

Op een warme zomerdag liep Jean Jacques van Parijs naar Vincennes. Hij wilde Diderot, als revolu-Jionnair in de gevangenis gezet, opzoeken. Onderweg las hij een krant. Gegrepen werd hij door de prijsvraag van de Academie van Dyon: Of de vernieuwing van de Wetenschappen en 'Kunsten had medegewerkt tot zuivering en verbetering der zeden ?

Die vraag schokte hem, sloeg in en riep een stroom van-sluimerende gedachten wakker, een stroom zoo sterk, dat zijn lichaam er in meege> sleept wer'd. Onder een boom wierp hij zich neer. Zijn hart bonsde, zijn tranen vloeiden. Hij zag een nieuwe wereld voor zich en werd zelf een ander mensch.

Wat hij toen in heftige golving doorleefde ©n voor een belangrijk deel terstond op papier zette, dat komt in zijn Emile anders, soms zwakker, meest met minder begeestering doch meer bezonnen, terug. — De overcultuur zijner dagen had een goddeloos, .verwijfd geslacht gekweekt. „Hoe meer Kunsten én Wetenschappen zich hebben volmaakt, hoe meer onze zielen verdorven zijn". Niet de Kunsten en de Wetenschappen, maar het eenvoudig natuurleven, met zijn evenwicht van behoeften en kracht om ze te bevredigen, dat zou geluk en vrede, zuiverheid en frischheid brengen.

Bernardin de Saint-Pierre in zijn idyllisch Paul et Virginie borduurde op hetzelfde stramien. En was hij niet de vriend, de vertrouweling en vertrooster van Jean Jacques geweest?

De Emile werd inmiddels het zuurdeeg, dat de drie maten: lichamelijke vorming, onderwijs en tucht van het moderne paedagogisch meel doordrong en doorzuurde.

Als mengsel van waarheid en dichting, verwarring van mogelijk-en onmogelijkheden heeft het groote invloed geoefend. Rousseau heeft misschien niets ontdekt, maar hij heeft alles in vlam en: gloed gezet.

De utopieën vielen, de waarheden bleven. Doch deze waarheden liggen in de Emile verspreid als goudkorrels op gevaarlijk terrein. Erger nog, als blinkende punten, midden in donkerheid van zonde en afval. De Emile wordt gedragen door beginselen, die den belijder der Schriften voortdurend prikkelen tot verzet. Wat Gods algemeene genade en openbaring den schrijver schonk, gebruikt hij om de heerlijker bijzondere openbaring zoo mogelijk te verduisteren. Het natuurlicht moet de gloed en het licht van de Zon der Gerechtigheid overschijnen.

In Mei verschenen, werd de Emile 7 Juni reeds door het Parlement van Parijs veroordeeld en dus verbrand. De Raad van Geneve sloeg öp de 18de Juni en de Aartsbisschop van Parijs op de 20ste Augustus een gelijk vonnis.

In ons land werd vergunning voor de druk verkregen, maar eenige weken later werd deze vergunning teruggenomen. Rousseau zelf werd in hetzelfde jaar 1762 uit Frankrijk verbannen. Hij vluchtte naar zijn vaderstad Geneve, naar Zwitserland, maar ook daar werd hij allerwege vervolgd. Wat een beroering in de paedagogische wereld. Er verschenen anti-Emiles, Christelijke Emiles, verbeterde Emiles. Deze verdwenen. Het is me tof heden niet mogen gelukken ook maar een volledige titel van een dezer te weten te komen. De Emile zelf bleef.

Met haar vangt de moderne opvoedkunde aan. Haar verschijning in 1762 noemt Compayré het feit der paedagogische revolutie, die dat der groote revoliitie in 1789 is voorgegaan.

Want groot is de invloed van dit boek geweest. Niet zoozeer in Frankrijk en Geneve, hoewel Rousseau door de Fransche geest gevormd is en in hetzelfde jaar 1762 ook de Jezuïeten, de opvoeders van die dagen, uit Frankrijk verbannen werden. Dit kind van 'Geneve is Duitscher, is cosmopoliet geworden door de verspreiding van de ideeën der Emile, die den enkeling, van de ideeën der Nouvelle Heloïse, die het gezin, van de ideeën van het Contrat Social, die de Staat in zijn vorming en ontwikkeling willen beheerschen. En deze drie zijn feitelijk één, gelijk ze ook alle in 1762 geschreven zijn. De ééne gedachte van alle drie is: Alles is goed, zooals het uit de hand van den Schepper komt. Verderf bestaat niet, dan door overcultuur. 'Geef eenvoud terug en vrijheid van natuurlijke ontwikkeling. Gezag en wet, buiten die welke opwellen uit 'smenschen eigen diepste zijn, knechten den mensch, roepen het booze in het leven en moeten dus verdwijnen. 'sMenschen natuur zonder meer is zich van de rechte weg wel bewust. Geen menschelijke macht of willekeur stelle zich tegen de natuur. Dat was de kern waaromheen-het denken der 19de eeuw zich kristalliseert. Dat werd het Evangelie der bevrijding. Zonder de Emile zou er geen Pestalozzi, zou er geen Fröbel, zou er geen Montessori zijn en zou er 'in Nederland geen paedagoog Jan Ligthart zijn geweest.

Pestalozzi, jong en zoekend, kreeg de Emile van zijn vriend Lavater en veertien dagen lang leefde hij met dit boek alleen. Later noemde hij zijn eerstgeborene naar den auteur: Jean Jacques.

De Duitsche grootmeester der nieuwe opvoed-en onderwijskunst, Philanthropisme genoemd, Basedow, zou zijn eerste kind naar het boek zelf noemen. Het was een meisje en ze werd een Emilia. Hij zweert bij Rousseau en experimenteert met de Emile.

Onder de invloed van het eerste boek der Emile zoogden de dames der hoogste kringen, die tot dusver terwille van hun kapsel 's nachts niet te bed konden gaan, zelf hun kinderen, zeer ostentatief tot in de schouwburgen toe.

Emanuel Kant, man van preciese tijdverdeeling, zóó zelfs, dat de Koningsbergers hun klok naar zijn wandelingen regelden, werd zóó door de Emile geboeid, dat hij ze een paar maal vergat.

Schiller roemt: Rousseau is de nieuwe Socrates, die van Christenen menschen maakt

Goethe noemt de Emile: het evangelie der onderwijsmenschenl

Herder vindt het „een goddelijk werk" en roept: Kom, Rousseau, wees mijn gids!

Fröbel grijpt het woord uit de Emile aan: Niet de woorden, niet de boeken, maar de dingen, en brengt het in practijk. Noem wie ge wilt, iedere man en vrouw van beteekenis van de moderne tijd heeft Rousseau en de Emile geprezen. „De waarheden in de Emile vervat zullen overleven de fantastische vormen waarin de auteur ze "heeft gewikkeld."

Naar zijn inhoud is het de opvoeding van den Koningszoon der humanisten. Naar de vorm een meesterstuk. „Door zijn volzinnen dansten rhythmen aan, vreemd en nieuw, rhythmen van uitbundige kracht en dronken verrukking", de doorbraak van de hartstocht, door de dijken van strakke, doch zwakke gebondenheid der overbeschaving.

Zij die er onder leden, omdat de stroom van hun warme leven, onder deze ijskorst langs, door hen henenvoer, ze werden als verslonden door de machtige opstandigheid van dit boek tegen het ge^ zag, vertegenwoordiger der koude, kritische verstandelijkheid van de 18de eeuw.

STRIKWERDA.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen