UIT HET POLITIEKE EN SOCIALE LEVEN

Het begrip „Rechtvaardige prijs".

Crisis is botsing, botsing van belangen, van gedachten, van begrippen, van levensterreinen.

Niet zonder bedoeUng bezigen wij deze formuleering en plaatsen wij in het geheel van de crisisomstandigheden het verschijnsel van het tegenover elkander komen te staan van bepaalde factoren op den voorgrond. Want deze algemeene omschrijving maakt" het gemakkeUjk, om ©en beeld tei vormen van de situatie, waaraan wij in dit artikel ©enige aandacht willen wijden.

Botsing van belangen, van gedachten, van be-

grippen, van levensterreinen is er overal en op elk oogenblik in het mensciielijk streven, en in dien zin kan dan ook terecht van een voortschrijdende wereldcrisis gesproken worden, waai'in alleen maar gradueele verschillen zijn te onderscheiden. Doch wanneer het woord „crisis" op ieders lippen gekomen is, dan doet zich iets meer voor dan dat belangen of begrippen haast onverzoenlijk tegenover elkander komen te staan, dan komen in vele gevallen tegenstellingen aan het licht, die voordien nooit als zoodanig gevoeld of opgemerkt zijn. Dan blijken belangen, die vi-oeger broederlijk naast elkander gingen, ineens uiteen te loojjen, of blijken begrippen, waarvan men vroeger meende, dat zij parallel liepen, plotseling elkander te kruisen.

Zoo staaf het nu ook met het begrip, waarvan de titel spreekt. Ook dat moet opgevat worden, als een begrip, dat vroeger wel bestond, doch waaraan men geen benaming, geen taalkundige aanduiding had gegeven, omdat het steeds geheel of nagenoeg samenliep met een ander prijsbegrlp. Eerst onder geheel veranderde omstandigheden is gebleken, dat het samen, gaan van die beide begrippen niet een onontkoombare noodzakelijkheid was, doch dat integendeel een botsen niet als uitgesloten kon beschouwd worden.

Onder zulke verhoudingen wordt het echter noodzakelijk, om een nieuwe benaming in te voeren, omdat blijkt, dat er een zelfstandig begrip tot uitdrukking is gekomen. De benaming „rechtvaardige prijs" is door ons ontleend aan een spraakgebruik, dat den laatsten tijd in Duitschland in zwang is gekomen en in welk land er zelfs om dit begrip een niet onbelangwekkende strijd is gestreden, waarop wij nog terugkomen.

Het bijvoegelijk naamwoord „rechtvaardig", dat een volkomen ethischen klank draagt, wordt hier verbonden aan het economische begrip „prijs".

Nu is het niet zoo, dat het in onze ooren geheel vreemd en onwennig klinkt, om van „rechtvaai-dig" la hooren spreken in verband met maatschappelijke problemen. De strijd om een rechtvaai'dig loon, die zoovele jaren de gemoederen heeft beheerscht, is er om te bewijzen, dat hier niet gesproken kan worden van iets, dat zelfs zijn evenbeeld niet heeft en dat niet vergeleken kan worden met iets, wat reeds bestaan heeft.

Integendeel, naar onze meening is hier zelfs sprake van een voortschrijdende ontwikkeling, in dien zin, dat dé strijd om een rechtvaardige belooning van den arbeid door de thans heerschende omstandigheden is opgenomen in een breederen stroom van problemen. Het sociale vraagstuk is zich voor een niet onbelangrijk gedeelte gaan oplossen in een prijs- en monetair prohleem en heeft daardoor ongetwijfeld ook cenigermate een gewijzigd karakter gekregen.

Niet zonder opzet namen wij de Duitsche benaming „Gerechter Preis" over. Deze werpt reeds, zonder nadere omschrijving, een scherp ücht op het terrein der vraagstukken, dat hiermede be-treden wordt. Het is weer de verhouding van economie en ethica, doch dan in breederen zin dan vroeger in verband met het loon vraagstuk, welke hier allesbeheerschend is.

Het woord „rechtvaardig" roept bij Iedereen gedachten wakker aan ethische normen, terwijl bij het bezigen van het woord „prijs" niemand in twijfel zal zijn omtrent het gebied, dat dan betreden wordt. Waarmede is de economie nauwer verbonden dan met de begrippen waarde en prijs?

Doch al ontleenden wij den naam van het begrip aan de Duitsche terminologie, dit sluit volstrekt niet lilt, dat momenteel de TSfederlandsche volkshuishouding geen woorden kent, die nauw aan het door ons gebezigde verwant zijn, ja, , er zelfs geheel mede samenvallen. Wij denken hier b.v. aan den term „richtprijs", waarvan de Tarwewet spreekt, terwijl in Amsterdam een broodbakkersverordening is behandeld, waarin het begrip „normale kostprijs" verwerkt was. In die gevallen is er sprake van soortgelijke toestanden, als waaronder men ertoe gekomen is het begrip „rechtvaardige prijs" in te voeren.

Dit brengt ons tevens tot de kern van ons betoog, n.l. de botsing van twee prijsbegrippen, het begrip „rechtvaardige prijs" en het begrip „prijs, gevormd door het vrije spel der economische krachten".

Die beiden komen tegenover elkander te staan, hetgeen spanningen in het leven roept, die tot bepaalde maatregelen moeten leiden.

En direct komt nu de vraag op, waarin die strijd dan bestaat en hoe hij zich voltrekt. De beantwoording daarvan komt vanzelf naar voren, als wij de beide prijsbegrippen nader trachten te omschrijven.

Het begrip „prijs, gevormd door het vi-ije spel der economische krachten" behoeft weinig toelichting. Het is de prijs, welke tot stand komt zuiver en alleen door de werking van vraag en aanbod op een bepaald oogenblik. Op het evenwichtspunt van die beide krachten vormt zich een prijs, die dan dus geheel door natuurlijke omstandigheden tot stand is gekomen.

Geheel anders daarentegen moet het begrip „rechtvaai-dige prijs" gedefinieerd worden. Dan moeten wij ons niet op het economisclie, maar op het eüiische standpunt stellen, en is dus de verhouding van menschen of groepen van menschen tot elkander de allesbeheerscheiide.

Rechtvaardig duidt op een rechtsevenwichtstoestand tusschen menschen onderling, hetzij individuen, hetzij standen, hetzij andere groepeeringen in de maatschappij. Zoo is het nu ook bij het begrip „rechtvaardige prijs". Ook daai- staan twee partijen tegenover elkander, de jDrodvicent of de handelaai' eenerzij ds en de consument andererzijds, terwijl dan de omschrijving o.i. het zuiverst zoo kan gegeven worden, dat als de rechtvaardige prijs die is te beschouwen, welke den arbeid, in zeer algemeenen zin genomen, aan het product besteed, niet onbeloond Iaat en tevens den verbruiker niet brandschat. Het sluit dus als het ware prijsknoeierij en prijswoeker tegehjkerüjd uit.

Bezien van den producentenkant werkt de omschrijving door Dr Goerdeler, de eenige^ maanden geleden in Duitschland aangestelde Rijkscommissaris voor de prijzencontróle, zeer verhelderend. Hij heeft zich ongeveer aldus uitgelaten, dat diegene als prijsknoeier moest gebrandmerkt worden, die, tengevolge van zijn prijspolitiek, zijn verplichtingen tegenover schuldeischers, personeel en Staat niet kon nakomen. Omgekeerd valt hieruit dus at te leiden, dat een rechtvaardige prijs wel de mogelijkheid insluit, om aan die verplichtingen te voldoen.

Ook om een andere reden is de uitspraak van Dr Goerdeler merkwaardig. Aan het begin van ons ai-tikel merkten wij reeds op, dat de strijd om een rechtvaardig loon zich is gaan oplossen in een breederen stroom van vraagstukken. Het voldoen aan de verplichtingen tegenover het personeel wordt ook door Dr Goerdeler opgenomen in het geheel van het prijsprobleem.

De botsing tusschen die beide prijsbegrippen ontstaat nu, indien zich een toestand ontwikkelt, waarin de prijs, die zich op de vrije markt vormt, niet meer aan de eischen van rechtvaardigheid voldoet. Deze prijs kan te hoog of te laag zijn, doch onder de huidige maatschappelijke verhoudingen, waarin de kracht van het aanbod verreweg de sterkste is, zal er meestal sprake zijn van een te lagen prijs, zoodat de producent niet aan zijn verplichtingen, voortvloeiend uit de productie, kan voldoen.

Denken wij ons een volkomen harmonische ontwikkeling van het geheele menschelijfce leven, dan zou er ook geen sprake zijn van ©en üiteenloopen der beide prijsbegrippen, dan zouden economie en ethica niet met elkander in botsing kunnen komen. Doch ook hier trad de zonde storend op, en al is het dan niet zoo, dat op elk oogenblik de gevolgen ervan even sterk voelbaar zijn, toch is er steeds een zekere spanning tusschen de twee prijsbegrippen. In tijden van zwaa-e crises echter wordt kunstmatig ingrijpen noodzakelijk, ten einde den economischen prijs uit te schakelen en den ethischen ervoor in de plaats te stellen.

Wij roerden reeds even aan den strijd, dien in Duitschland om het begrip „rechtvaardige prijs' is gevoerd. De oorlogsverklaring in dezen strijd is feitelijk het z.g.n. Krefelder vonnis geweest. Dit vonnis ïiad betrekldng op den kleinhandel in tabakswaren, waarin door overleg van de betrokkenen een spanning van 22 o/o was vastgesteld tusschen in- en verkoopsprijs. Een bepaalde winkelier meende nu, dat hij met slechts 17 o/o kon toekomen, hetgeen tot een proces heeft aanleiding gegeven.

De uitspraak in dit proces was volkomen gebaseerd op een algemeen betoog over den rechtvaar­

digen prijs, die voor het bestaan van gezonde maatschappelijke verhoudingen gehandhaafd moest worden en waardoor ooli de tegenstrevende winkelier gedwongen werd 22 o/o te berekenen.

Vooral van de zijde van het Reichskuratorium für Wirtschaftlichkeit is de aanval op de motiveering van dit vonnis geopend.

Tegen het werken met het begrip „rechtvaardige prijs" zijn in hoofdzaak twee argumenten naar voren gebracht. Vooreerst, dat het onmogelijk en ia de tweede plaats, dat het gevaarlijk zou zijn.

De onmogelijkheid ervan is vooral betoogd van de zijde van hel reeds genoemde Reichskuratorium für "Wirtschaftlichkeit. Vanwege dit instituut zijn verschillende enquêtes ingesteld betreffende kostprijzen. Toen bleken zulke verschillen, dat het als uitgesloten en als volkomen zinloos werd beschouwd, om te ü'achten zelfs maar bij benadering, daaruit een rechtvaardigen prijs af te leiden.

Op grond van deze feiten heeft men het geheele l> egrip „rechtvaardige prijs" naar het rijk der fantasieën verwezen, en zoo men het bestaan als zelfstandig begrip niet wilde loocbeneni toch elke beteekenis ervan voor het maatschappelijke leven ontkend.

Nu is het inderdaad voor geen tegenspraak vatbaar, dat er gevallen zijn, (waarbij in het bijzonder gedacht moet worden aan de industrieën, die een zeer groot aantal kleine gebruiksvoorwerpen vervaardigen), waarin een werken met het begrip „rechtvaardige prijs" allen zin mist en als volkomen onmogelijk moet beschouwd worden. Doch het is in geenen deele gemotiveerd, om hieruit de algemeene conclusie te trekken^ dat bet begrip als zoodanig een waandenkbeeld is of dat het in eik denkbaar geval onmogelijk is ermede te werken.

De menschelijke begrensdheid, die medebrengt, dat nooit alle factoren tegelijkertijd in één greep kunnen gevat worden, maakt het onmogelijk, om op elk tijdstip en onder alle verhoudingen het begrip „rechtvaardige prijs" cijfermatig vast te leggen. Het zal nooit met onfeilbare juistheid te bepalen zijn, dat zóó en zooveel gulden de rechtvaardige prijs is voor een zeker artikel.

Hieruit kan echter niet geconcludeerd worden tot het niet-bestaan van het begrip.- Dat begrip gaat verre uit boven de menschelijke limieten. En evenmin is de gevolgtrekking gewettigd, dat de toepassing van het begrip daarom steeds en overal tot de onmogelijkheden zal behooren.

Naar onze meening is het zelfs zoo, dat niet alleen de mogelijkheid, doch zelfs de noodzakelijkheid van toepassing onder bepaalde omstandigheden gegeven is. Men moet zich dan losmaken van den economischen prijs, om te zoeken naar een anderen prijs, die aan bepaalde eischen van rechtvaardigheid voldoet. De richtprijs voor de Hnnenlandsche tarwe is ten onzent weer het meest sprekende voorbeeld.

Van andere zijde is echter niet zoozeer op de onmogelijkheid als wel op het gevaar van de toepassing de nadruk gelegd. Dit gevaar zou in het algemeen omschreven kunnen worden als het banen van den weg naar verstarring van het prijsmechanisme. Dan zou dus het pracüsch werken met het begrip „rechtvaardige prijs" niet anders bewerkstelligen dan het in stand houden van een irrationeel georganiseerde productie of van een improductieve distributie.

Het is er verre van, dat wij dit gevaar als onbeduidend willen voorstellen. Dat getracht zal worden met behulp van de toepassing van het begrip „rechtvaardige prijs" in wezen niet te rechtvaardigen productie en distributie in het leven te houden, kan als zeker beschouwd worden. Doch nooit mag de mogelijkheid of zelfs de werkelijkheid van een verkeerde toepassing leiden tot het verwerpen van de goede toepassing.

In de omschrijving van het begrip „rechtvaardige prijs", zooals die door ons gegeven werd, is uitdrukkelijk het consumentenbelang ingeschakeld en een toepassing, zooals hier door ons verondersteld, is dan ook niets anders dan een ontaarding.

In enkele scherpe lijnen meenen wij hiermede een beeld gegeven te hebben van de problemen, die zich om 'het begrip „rechtvaardige prijs" groepeeren. Ons betoog samenvattende zouden wij kunnen zeggen, dat het bestaan van het begrip „rechtvaardige prijs" naast het begrip „economische prijs" niet kan geloochend worden, dat het onder bepaalde omstandigheden noodzakelijk kan zijn met dit eerste begrip practisch te werken en dat gewaakt moet worden tegen de ontaarding ervan, in den voi'm van het in stand houden ermede van productie of distributie, die in strijd is met het algemeen consumentenbelang.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen