UIT DE HISTORIE

Groote] Tudor-Flguren

(Schetsen uit den tljd der Reformatie in Engeland en Scbotland)

XIII.

Elizabeth als Vrouw en Koningin.

Over Elizabeth als Koningin zijn de historiekenners hel in 't algemeen tamelijk wel eens: hoogst autocratisch, zeer bekwaam, buileiigewoon tactvol, uiterst voorzichtig was zij, doch ook in hooge mate gewetenloos, Macchiavellistisch in haar politiek, waarin ze niet beter maar wel geraffineerder was dan de meesten van haar tijdgenooten onder de vorsten en diplomaten van Europa in een eeuw toen de leuze van „het doel heiligt de middelen" waarlijk niet alleen door de Jezuïeten en door Roomsche vorsten, doch ook wel door Protestantsche heerschers in practijk werd gebracht: leugen en bedrog en aperte, brute verdraaiing van het recht en het op den kop zetten van de waarheid vierden in de 16e eeuw zeer zeker niet minder hoogtij in de internationale politiek dan in de eeuw van Nationaal-Socialisme en Communisme, van Japan en Mandsjoerije, van Italië en Abessynië en van ... den ... Volkenbond ... en bet Kellogg-pact...

Hillaire Belloc, de bekende Roomsche medewerker van den Roomsch-geworden Chesterton, heeft een afwijkende meening over haar beteekenis als heerscher, als vormgevend auteur van de politiek barer regeering: volgens hem was William Cecil, Lord Burghley — wiens groote bekwaamheid en overwegende beteekenis als dienaar van Elizabeth niemand ontkent — feitelijk de meester en Elizabeth degene die volgde.

Ik geloof, dat de waarheid in 't midden ligt: Elizabeth en Cecil waren beiden buitengewone menschen, die met wederzijdsch begrijpen en wederzij dsche waardeering samengewerkt hebben om het schip van staal veilig te sturen door de gevaarlijkste branding waarin het ooit was geweest, en een nieuw, machtig, Protestantsch Engeland te vormen, dal — na nog één zuiverende vuurproef: die van den Cromwelliaanschen burgeroorlog, met de bekroning daarvan: de Omwenteling van 1688 — niet essentieel is veranderd tot op onzen tijd; bij welke samenwerking echter Elizabeth als bet er op aankwam haar zin doorzette, ook tegen het advies en den wil van Burghley in. Maar zij liet het er niet dikwijls op aankomen: daarvoor waardeerde zij den vooruitzienden blik en de volhardende bekwaamheid van haar dienaar te zeer.

Deze twee waren als op elkander aangewezen. Beiden hadden een harde leerschool doorgemaakt; beiden streefden met ware Engelsche vasthoudendheid naar de verwezenlijking van hun doel; en beiden hadden voor dat doel het Protestantisme noodig.

Hij was sgci^etaris geweest van Edward Seymour, Hertog van Somerset, die als j, Protector" het bewind had gevoerd voor Edward VI gedurende de eerste jaren van diens regeering. Somerset was ten val gebracht door John Dudley, hertog van Northumberland, en William Cecil ging naar den Tower. Maar niet voor lang. Hij was van alles op de hoogte, en men kon hem niet missen: hij werd secretaris (zoo iets als onderminister) ook bij Northumberland.

Zijn belangen waren samengeweven met die der nieuwe aristocratie (waartoe ook Somerset en Northumberland behoorden), rijk geworden door de confisquatie der Roomsche kerkgoederen. De consequentie was, dat hij was tegen Romie en vóór de Reformatie. Hij steunde dan ook Northumberlands poging om de Roomsche Maria te weren door zijn (Northumberlands) schoondochter Jane Grey op den troon te plaatsen. Toen de poging mislukt was, voegde hij zich, evenals zijn toekonjstige meesteres, de toenmalige prinses EUzabeth, met wie hij in correspondentie was, naar den Roomschen eeredienst, en wachtte, evenals Elizabeth, wier leven nog grooler gevaar liep dan het zijne, met geduld en tact den looj> der zaken af.

Elizabeth besteeg den troon, maar bleef voor de Roomschen een usurpator, en moest dus noodgedwongen op de Protestanten steunen (zie het tiende artikel van deze reeks). Haar levensdoel: een eensgezind en machtig Engeland onder haar autocratisch koningschap, kon slechts bereikt worden met een Protestantsch Engeland. Maar niet met een Puriteinsch: niet alleen had zij, met haar zia voor ritueel, daarvan een hartgrondigen afschuw, maar met uitzondering van Londen was Engeland in gezindheid en levensopvatting in groote meerderheid feitelijk nog Roomsch, al had Maria's korte regeering het voorgoed afkeerig gemaakt zoowel van Rome's Paus als van Spanje. Dus was Elizabeth als aangewezen op het compromis van Cranmer: de Anglicaansche (Episcopaalsche) Kerk, met de suprematie des Konings in kerkelijke zaken, die typisch-16e eeuwsche opvatting.

En William Cecil, weldra Lord Burghley nu, de man van de nieuwe, door den roof op Rome rijk geworden aristocratie, streefde met hartstocht, maar ook met voorzichtigheid en taai geduld, hetzelfde doel na als zijn Koningin: een machtig Protestantsch Engeland. Daarom had geen vorst ooit zulk een minister, geen minister ooit - zulk een vorst. Zij waren op elkaar aangewezen, en bereikten samen hun gemeenschappelijk doel.

Een ander bekwaam minister van EUzabeth, Sir Francis W, alsingham, de schoonvader van Sir Philip Sidney, was een vurig Protestant van overtuiging; hij was een warm vriend van de opgestane Nederlanden en van de Fransche Hugenoten, en zou Elizabeth veel eerder in een oorlog met Spanje hebben willen wikkelen. Elizabeth en Burghley konden het in hem waardeeren, dat onder zijn leiding de Engelsche geheime inlichtingendienst (evenals dat thans weer het geval is!) de beste ter wereld was; maar zij bewaarden hun eigen, politiek tempo: een vurige geloofsovertuiging was hun vreemd.

Dusdanig waren de Koningin en haar Minister. Wat moeten we denken van Elizabeth als Vrouw?

Ik ga stilzwijgend voorbij de bewering van sommigen, dat Elizabeth physiek noch geestelijk een echte vrouw zou geweest zijn. Als het gaat over buitengewone figuren, zijn dergelijke bizarre veronderstellingen geen zeldzaamheid: Stadhouder- Koning Willem III homo-sexueel en alcoholis.t, Milton syphiliticus en albino, Elizabeth a-sexueel; waarom niet?

Toen Hendrik VIII gestorven was^ trouwde de zesde zijner vrouwen, Catliarine Parr, die zoo gelukkig was geweest hem te overleven, en nu, op 35-jarigen leeftijd, voor de derde maal weduwe was, zeer haastig met een vroegeren minnaar, Lord Thomas Seymour, de eerzuchtige broer van Protector Somerset en Lord-Admiral van Engeland. Catharina was een goede moeder geweest voor Hendriks kinderen, en toen zij hertrouwd . was met Seymour, bleef Prinses Elizabeth bij haar

een vriendelijk tehuis vinden. Seymour was ook vriendelijk tegen haar, te vriendelijk vonden velen. Zeker is, dat Catharina geen kwaad zag in hun verhouding. Lord Thomas trachtte zijn neef, den zwakken Edward VI (Edwards moeder, Hendriks derde vrouw, was een zuster van de Seymours) onder zijn invloed te krijgen en intrigeerde tegen zijn broer den Protector. Hij knoopte zelfs relaties aan met de zeeroovers aan Engelands Westelijke kusten, aan wier bedrijf hij, had hij zijn plicht als opperbevelhebber der zeemacht gedaan, natuiu-lijk had moeten zoeken ©en einde te maken. Hij trachtte in zijn intrigues ook EUzabeth te betrekken, en na den spoedigen dood van Catharina, streefde hij naar ©en huwelijk met de prinses. Zeer waarschijnlijk is de knappe Lord-Admiral Elizabeths eerste meisjes-Uefde geweest, maar de gevaren op haar pad hadden haar vroeg (zij was toen nog geen zestien) behoedzaam gemaakt, en toen Lord Thomas gevangen genomen werd, en men ook haar in het strenge onderzoek en verhoor betrok, gaf zij bewijzen van ©en voor haar leeftijd zoo weergalooze voorzichtigheid en tact, dat de aandacht voorgoed gevestigd werd op haar buitengewone kwaliteiten. Zij compromitteerde noch zichzelf, noch Seymour, maar het hoofd van den Lord High Admh-al viel op het blok en Elizabeth kreeg ruimschoots gelegenheid om er zich, vooral tijdens Maria's voor haar zoo xüterst gevaarlijke regeering, in te oefenen zichzelf nooit bloot te geven, nooit woorden te spreken of aan het papier toe te vertrouwen waarvan men later positief tegen haar gebruik zou kunnen maken. Dit werd een zoo ingewortelde karaktertrek bij haar, dat zij ook later, toen zij als vrijwel absoluut vorst regeerde, aUeen in de alleruiterste noodzakelijkheid een bindend woord sprak of schreef, of tot een onherroepelijke daad kwam.

Dit kwam bij voorbeeld sterk uit in den tijd toen de brandende kwestie van haar huwelijk aan de orde was; dat wil zeggen de ©erste vijf en twintig! jaar van haar regeering.

Natuurlijk kwamen hier zeer bijzondere omstandigheden bij. Het volk, 't Parlement, wenschte onstuimig, dat de Koningin zou trouwen. Het lot van den troon, van Engeland, hing aan den levensdraad van één vrouw, en vooral toen het Spaansche gevaar dreigde en Maria Stuart de naaste erfgenaam van de kroon was, was dit een uiterst precaire toestand voor het Engeland van Elizabeth en Burghley. Elizabeth nam dezen drang op haar zeer kwalijk. Het Puritemsche Parlementslid Peter Wentworth, die in deze zaak vooraanstond, en tevens moedig opkwam voor de vrijheden van bet Parlement in het algemeen tegenover de absolutistische regeerwijze van Elizabeth — hij is de Hampden 1) der 16e eeuw — moest voor deze dingen herhaaldelijk met gevangenschap boeten, en stierf op zijn ouden dag in den Tower.

Er was ©en edelman in Engeland voor wien Eüzabeths hart luide sprak. Maai- zij wilde éérst Koningin, absolute soiivereine, zijn, dkn vrouw. Kon dat, als zij trouwde? De Engelsche grooten konden moeUijk wennen aan de heerschappij van een vrouw; zou zij niet spoedig schuil gaan achter haar man? Het voorbeeld van de huwelijken van Maria Stuart met grooten van den lande — eerst Lord Darnley Stuart, toen Graaf Bothwell — was niet moedgevend voor de rust en vrede van het rijk: wat zou de naijver ook in Engeland weten te bewerken ?

Een huwelijk met een buitenlandscben prins? Stel dat zij zich over haar bezwaren bovengenoemd tegen élk huwelijk, heen kon zetten, wie dan? De Oostenrijksche Aartshertog Karel bood zich aan en de uitslag van het onderzoek naar de knapheid van zijn persoon, instantelijk door Elizabeth, die van knappe mannen hield, ingesteld, klonk bevredigend. Maar hij was Roomsch. Niet dat zij daar zelf bezwaar tegen had, maar hoe zou dat gaan, met liaar volk?

Hetzelfde bezwaar had Anjou, de vierde zoon van Catharina de Médids, die wanstaltig was, maar wiens geest wel met dien van Elizabeth scheen te harmoniëeren, toen hij persoonlijk overkwam voor zijn aanzoek. En zóó sterk was het verlangen in Engeland naar een huwelijk van Elizabeth — hoewel het toen al rijkelijk laat was voor de 47-jarige, maar de doktoren gaven hoop — dat zelfs de Puritein Walsingham zijn godsdienstige bezwaren opzij zette en vóór dit huwelijk was; waarbij trouwens, wat hem betreft, kwam, dat hij een bondgenootschap met Frankrijk wenschte tegen het boven tdles gehate en gevreesde Spanje.

Maar Elizabeth speelde wat met haar „petite grenouille", haar kleinen „kikker", zooals ze hem noemde — de Maagd-Konin^n had ©en heele menagerie van mannen — maar liet hem tot tweemaal toe met veel hoofsche Uefdesbetuigingen en beloften vertrekken, zonder dat het ooit tot ©en huweUJk kwam.

Zij kon er niet toe komen met het oog op haar persoonlijke macht; met het oog op Engeland; en... hoe kon zij ten slotte den leelijken kleinen Franschman huwen, zij, die haar hart verloren bad aan den schoonen gunsteling, en zelfs hèm niet genomen had, zij het uit staatkundige overwegingen?

Wie was die gunsteling? Daarover een volgenden keer.

1) John Hampden was in de volgende eeuw, tijdens den ^tuart Karel I, de groote strijder voor de rechten van het "arlement; vóór Cromwell was hij de leider der vrijheidspartij ; hij stierf in 1643.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen