"Midden-Orthodoxie”

Dr H. Berkhof, rector van het Theol. Seminarium der N. H. Kerk, heeft bij de uitgeverij Callenbach te Nijkerk een (uitstekend verzorgde) brochure (62 blz.) gegeven onder de titel: „Crisis der Middenorthodoxie".

We hebben het geschrift pas zoeven ontvangen, en kunnen dus niet 'n recensie in eigenlijke zin geven i). Wel willen we iets zeggen over de titel; dat plan kwam. dadelijk bij ons op, toen we de advertentie van de aankondiging lazen. Niet zozeer het gevaarlijke woord „crisis" interesseert ons als wel het begrip van „raidden-orthodoxie".

„Midden-orthodoxie", — ieder voelt dadelijk, dat hier een min of meer ruimtelijk-geometrische voorstelling gegeven wordt. Er is een orthodoxie van het , , midden". Dan is er ook een „orthodoxie" van de omtrek, van de uitersten. Eén stapje verder en ge hebt het woord „extremist" voor uw geest gehaald. De vraag is nu, wat schrijver bedoelt. Is er een orthodoxie in drieërlei , , plaatsing" (, , ligging" ): rechtse orthodoxie, linkse orthodoxie, middenorthodoxie? Of is de bedoeling: in de Herv. Kerk is de middengroep de z.g. orthodoxe, en zijn de rechts-groep en de links-groep iets anders. Ook in de naam?

Dr Berkhof vindt in de nederlandse Gereformeerde Kerk, , , zoals die in de zestiger en zeventiger jaren haar vorm vond" drie groepen:

a) de bijbelse humanisten (de geest van Erasmus) (Hoen, Gnafeus, Hinne Rode, Praedinius, Coornhert);

b) reformatoren als Melanchthon en Bullinger (reformatorischer dan de eerste groep, maar geen eigenlijke Calvinisten) Anastasius Veluanus, Gelllus Suecanus);

c) de calvinistische reformatie: deze drukte haar stempel op de nederlandse Geref. Kerk.

Nu kan op deze indeling al heel wat critiek geoefend worden. Melanchthon en Erasmus — verschillen ze zo heel veel? Is Erasmus bijbels humanist, en Melanchthon Iets anders? Indien nl. humanisme ooit , , bijbels" heten kan? En is Coornhert niet weer een heel ander type dan Hoen? Hem acht ik eerder liberaal.

Dr Berkhof meent, dat , , Arminius en de Remonstranten" eigenlijk (althans in hun oudste gedaante) behoren tot de tweede groep. „Was de Remonstrantse Broederschap zichzelf gelijk gebleven, dan zou ze nu (midden-)o"rthodox zijn.

Daar hebt ge al een duidelijke manifestatie van het werken met het begrip „midden-orthodoxie". Ik geloof niet, dat Remonstranten behoren bij de groep van Melanchthon en Bullinger. Reeds him „godsbegrip" is door en door , , modernistisch" en voert ze op het kardinale punt linea recta van de baan der orthodoxie af. Niet — zoals dr Berkhof beweert — niet de gemeenschappelijke oppositie tegen het Calvinisme bracht de Remonstranten in de vrijzinnige wateren, maar omdat ze vrijzinnig waren in de kern, daarom gingen ze het Calvinisme te lijf. Zou men met één slag m een brochure de ettelijke bewijzen kunnen elimineren, die geleverd zijn van de stelling, dat Remonstranten en Soeinianen familie van elkander zijn?

Het blijkt intussen nu wel, dat dr B. met de term „midden-orthodoxie" doelt te wijzen op een „middengroep", later geleid door Coccejus, nog later door het Réveil, , , dat door Groen van Prinsterer en anderen aanvankelijk nog vrij nauw met de gereformeerde richting verbonden was". Nog later hoorden de ethischen ertoe (ze wisten zich „in wezen gereformeerd, maar wilden het waarheidselement van het modemisme opnemen", zegt de schrijver). De geest van Gunning „borg mogelijkheden tot nieuwe synthesen in zich". Vandaar de lijn Gimning-Hoedemaker. „Hun beider samengaan werd het voorspel van een machtige theologische en kerkelijke opleving der Hervormde middengroep" (nog steeds volgens dr Berkhof). Vooral sinds 1940 heeft dit samengaan „geleid tot een eenheldspact, zó breed als in de Hervormde Kerk nooit of bijna nooit werd gezien". En het Calvinisme is er niet in geslaagd, die eenheid-op-hoger-plan te verwerkelijken.

, , Op hoger plan".

Dat is dus een tweede mathematisch-rulmtelijke voorstelling. Eerst kregen we: rechts-midden-links. Thans: beneden-midden-hoog.

Ook het modemisme miste de kans om de eenheld-ophoger-plan te vestigen.

En dus is de midden-orthodoxie voor schrtjver een — onder het teken van Gunning en Hoedemaker voltrokken synthese van ethische en confessionele mentaliteit. Ze zou volgens de schrijver , , voortzetting en uitbloei" zijn , , van een geloofshouding, die tot in de eerste periode der reformatie teruggaat".

Helaas kan de schrijver eraan toevoegen, dat een groot deel der vrijzinnigheid en een klein deel dergenen, die zich tot de Gereformeerde Bond rekenen, bereid zijn haar te steunen. En van dit z.g. middenfront is dan die nieuwe (barthiaanse) kerkenorde uitgegaan. Als nu deze middengroep maar haar verantwoordelijkheid beseft, dan wordt alles goed. Anders niet.

Voorlopig halen we maar niet meer aan.

Want het is nu ditmaal genoeg — en o.i. nodig — hier neen te zeggen.

Die z.g. middengroep is geen middengroep, en ook geen confessioneel bepaalde groep. Haar eenheid is alleen een moderaminale: zij WIL wat: zij wil vóór alles liet Instituut Herv. Kerk bij elkaar houden. Maar zij heeft dan ook elke confessionele positie als positie prijsgegven.

Gunning en Hoedemaker — wel die hebben wel die moderaminale besluitswil gekend. Maar zij waren het in confessionele vragen lang niet eens. Dat is één ding. Het tweede is veel erger. Wat dr Berkhof de middengroep noemt, is zowel van Hoedemaker als van Gunning een radikale verloochening. De heren hebben doodgewoon Barth ingeslikt. Toen Haitjema Barth colporteerde — en toch confessioneel wou blijven heten — toen.was dat het ongeluk. Hij wilde de moderaminale groep ijijeenhouden, maar het medicijn (Barth) was meer dan sociniaans, erger dan humanist, dodelijker dan remonstrants. Het was slechter dan Cartesius. Het was ketterij van 't ergste slag.

Daarom is die naam , , midden-orthodoxie" glad - mis. Er is geen midden (dan alleen In moderaminale wil), en er is geen orthodoxie.

Die hele suggestieve naam is misleiding. Betoverend, maar dat is meer het geval met „opium voor het volk". Tragische figuur: de theologen van de „schrik" solliciteren naar de „midden-positie".

1) Deze *, * is verleden week over blijven staan. Red.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen