1937 Orgaan van de Christelijke Vereeniging van Natuur- en Geneeskundigen in Nederland - pagina 38

50 dergelijke w a a r n e m e r brengt geen contradictie mede en is dus geoorloofd In het tweede hoofdstuk neemt P als uitgangspunt, dat ook de menschelijke wil gedetermineerd is, d i m ieder geval, w a a r iemand een bepaalde wil uit, is een voldoend scherpzinnig, maar zich volkomen passief houdende w a a r n e m e i m staat de komende wilsuiting te voorspellen Z o w e l m de wetenschap als in het practische leven maken wij gebruik van de veronderstelling der geldigheid van een streng determinisme De historicus probeert iedere wilshandelmg van een historische persoon aan te wijzen als bepaald door diens karakter en door de omstandigheden; de psycholoog stelt zich bij zijn waarnemingen op het standpunt van den alles doorziende w a a r nemer, die echter absoluut passief moet blijven (immers reeds de omstandigheid dat de proefpersoon weet, dat hij w a a r g e n o m e n w o r d t kan een foutenbron zijn), m de omgang met onze medemenschen zijn onze handelingen er op gericht, dat een bepaalde uiting aan onze kant een bepaalde werking op hun wilsrichtmg zal uitoefenen (reclame) N a a r m a t e wij een mens beter kennen, des te beslister is ons oordeel over zijn gedrag, en als hij zich anders gedraagt, dan WIJ verwachten, zo schuiven wij dat niet op een gebrek m de causale samenhang, maar op de werking van ons nog onbekende omstandigheden Ook zulke uitingen, die wij als willekeur of als luimen aanduiden, voeren wij niet terug op een toeval, maar steeds op een bepaalde aanleg van den desbetreffenden persoon In hoofdstuk III bespreekt P , hoe m een bepaald geval een wilsbesluit door het samenwerken van alle motieven tot stand komt V a n sommige dezer motieven is de besluitnemer zich bewust, van de andere slechts ten dele of helemaal niet (gemoedsstemmingen, psychische weerstanden, enz ) Een waarnemer, die al deze motieven doorziet, kan het eindresultaat, n 1 het te nemen wilsbesluit, voorspellen Als echter deze w a a r nemer, vlak voordat het wilsbesluit genomen wordt, zijn voorspelling en de gronden, w a a r o p deze berust, aan den besluitnemer meedeelt grijpt hij actief m het causale verloop m, zodat daardoor de besluitnemer m een nieuwe situatie gebracht wordt D a a r d o o r zal hij nu misschien een ander besluit nemen, dan mdien de waarnemer met actief ingegrepen had M a a r weer zal de waarnemer van te voren het te nemen besluit kunnen voorspellen Als hij ook dit van te voren aan den besluitnemer vertelt, komt deze weer m een nieuwe situatie en zo kan dit spel zich oneindig vaak herhalen D e besluitnemer zal steeds zelf uitmaken of hij zijn wilsrichtmg volgens de hem gedane mededeling zal instellen of met — misschien wel uit lust tot tegenspraak —•, terwijl de w a a r n e m e r m elk geval het g e d i a g van den besluitnemer kent en kan voorspellen, hoe hij zich zal instellen E e n weikelijke waarnemer onderscheidt zich van de boven ingevoelde ,,ideale" w a a r n e m e i vooral in tweeërlei opzicht (Hoofdstuk

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen