Aesthetische Christusbeschouwing.

IV.

(Debeweegloooze Christus).

De schending van hel „Christusgeheim", het niet hooren naar de tot bezinning roepende silem van Christus, die den voorbarigen naam „schoone meester" afwijst, is een zonde, die haar bezoldiging meebrengt. Haar poging mislukt, gelijk we reeds zeiden.

D!e enkel aesthetische Christusgenieter ondergaat - — dit in de eerste plaats — het lot van 'eflk, die söhooiniheid stil bewonderen wil; hij staat stil bij dezen en bij dien trek; de schoone verscihlijlning houdt hem vast nu eens door deze, dan wieer door die bizonderheid; en nu kan hij desnoods diie schooinlieden e a t a 1 o g i s e e r en, hij heeft de ieemiheid (ervan ni3t gezien. Dat er in de historie des hieils zich een drama voltrekt, dal bij het kruis van Golgotha de draden van de wereldgeschiedenis inéénlooplön tot één onontwarbaar kluwen, dat daar bij dat Jioiogbepmiii de eeuwigheid bots', tegen den tijd en het gansche heelal in beweging komt, — het ototgaat ^Ues den man, die de pose van de dra-' matis personae, ook van den Christus, wil bewonderen. Het gaat in zulk beoefenen van aesthetischön ©eredienst als in de schilderkunst der tegenwO'Ordige symbolen-schilders. Terecht wijst Dr H. M. V. JSies^) ©roip: „Wie hel onzichtbare zichtbaar wil niaken, „mo'et zich bedienen van buitengewo'ne Jniddelen. Herhaling van beweging is er één van. Eein gansche reeks van gestalten wordt geteekénd 5n juist dezelfde lichaamshouding, met volkomen hetzelfde gebaar, de handen bijv. naar voren of naar boven uitgestreklL, terwijl de arm van de' ééne figuur in onnatuurlijke lengte weder verder reikt dan die der andere. Een geheimzinnige macht haoet achter deze 'gestalten zich bevinden en hen dwingen om zich op' dezte wijze en in deze richting te bewegen; het zijn de mario'netten, welke wij uit Maeterlinck keimen. In den regel stellen deze figuren menscihelijke wiez'ens voor; mét iets bo'venmenschelijk's evenwel; de o-ogien zijn geslopen of staren zonder iets van het p'mringende te zien; als de gestaKen der p'rimitieven zijn ze aam deze aarde o-nttogen. Allerlei grillige lijnen, die, wel verre van willekeurig, met de meest nauwgezette jiegBlmaat zij'n aangebracht, ' verfioogen het effect van hél geheimzinnige en stellen het mysterie voor 'den 'geest des beschouwers."

Preciies als bij deze symbolici wordt in de aesthetische Chiistus-beeldinig van d'? n tegenwoordigen tijd al te di'kwijls Christus ver-symboliseerd; de methode moge vaak anders zijn, het streveii is hetzelfde. MJen ' verwazigt hem tot een mysterie; Goilgotha wordt mysieriënspel; evangelis is er'reeds in mysteriëngerucht en zaligheid in mysteriénperceptie. Men let nieil langer .op de uitwendige verschijning, dan U'oodig is, om ae t© verwazigen en op ie heffen in d© mysli3ke uitbeelding van haar verborgen wezen. Christus wordt de Christusgedaöhte, het Christussyinhool; en Jezus van Nazareth, de Jezus van vleesch en bloed, is gansch devotelijk weggedaan.

Deze Icunst is vol van relevatie ^), van een levensbeelding, die van hel alledaags^he ontdoet, een gebeuren in hooger sfeer. Maar van revelatie, van openbaring, is zij gansch ontledigd. En wij' erkennen geen relevatie zonder revelatie.

Een, der symholici. Jan Toorop, schreef, na zijn b'cfceering tot de roomsche kerk: „De schoonheid is afhahkelijk van 'de diepte der liefde tot hel Groole Mysterie De hoogste schoo'nheid in kunst z'al dus bereikt worden wanneer de liefde het vurigst en de O'verga.ve aan Go'd volkomen is." ^). De eerste zin evenwel verklaart den tweeden. Goid is hier enkel het Groole Mysterie. Als zoo'danig slechts is hij welko'm. Hij en zijii Christus. Ik denk dat Romie met dezen bekeerling, om Ie beginnen

althans, ©en voorzichtig verdrag heeft gemaakt, zooals Romie dat kan.

En nu komen daar d© Christus-uitbeeldingen bij dezen werkelijk nohelen mensch. Hij' schenkt ons - een Christus met.oogen, diep en ondoorgirondelijk, •oogen van stei'ke sugjgpistiie; een glimlach om den irioind, lieflijk en teer (Heilig Avondmaal). De „Christu, s Eucharisticus" reiJdt zijn-lichaam in het sacrament aan geknielde Zeeuwsche kinderen; het groote mysterie' in Do'mhurg ; ©en kunstenaar lieeft geen bedevaart noodig, ! D© teebening is zuiver wiskunstig', mathtemaitisch in bouw, de rechte lijn is ©r in alles en de rechthoekige driehoek. Niet ten onrechte heeft men geschieven over de „Ooster-••éch© onbewogenheid van Toorops Christusfiguren. - Zij geven niminer leen 'gietortueerden Christas wedeü zöoals bij' Mattheus Grünewald, maar steeds den Ontstegene, 'den Verlosser.... als een toren van vriede." In de expiressie van Toorops Christusfiguren is de uitbeelding van een zfeer koninklijken. Christus, maar dan niet met ko'iiinklij'k geweld, 'doch met ©en „bijaondere weergave van de goddelijke stilte om Hem'". Bij Christus is altijd de igratievolle rust, en als hij (De Doop') tot de knieën.staat in het blauwe Jordaan-water, dan naderen 'hem de visschen „in buigende rhythmfen" t). B^t 5s, tolt in_, de staties (de in de Roonische kerken gebruiikelijke afbeeldingen van den kruisweg) toe, een Christus zoinder beweging. En hét mag w-el verwonderen, dat detze' zelfde Toorop> , die alleen maar naar stilte vraagt rondom den "Christus, jen bij wiens Christdsfiguren men hoogstens aaoht ^OiU kunnen snikken, in 1913, toen Europa reeds oinrustig werd, heeft kunnen dichten:

Stil duizenden mijnen zijn... Millioenen in 't gelid De stakers, om te brijzelefl de miaaitschappij' uit I'tlid, Duizienden fabrieken zonder 'teleotrisch leven; Veel sterke armen, dift .-ziöh niet meer aan den i!^ï|-^ [arbeid geven. , ', Geen milliardenitestijhfen meer... Het kapitaal [kapot." Kom, Christus, groote Liefdevorst, maak rein nu [wat is rot. Laat ^w klaroenen blazen naar alle oorden heen. Die heilige klamk'en maken brooden uit steen.

Christus — eïi ©lectrische mojtoren. Christus en —de fabriek. Christus — met ©eto. klaroen! Christus en de stakers. Men ztoiu die' combinatie van '.roorop niet wachten. Ik Wijs er oojk alleen maar op, om te bewijzen, dat zelfs voor één en denzelfden mte'nsch de Christus nu eens deKe, dan weer die is.

Toch: zo'Oals gezegd is: de stilte, de onbewogenb'êid overheerscht in deze Christusvisie. Bij Toorop. En bij de anderen, schilders, en dichters. vooral

En het" slot wordlt van deze droef-vrooUjke historie zander histori©, dat in den mensqh wel mystieke stemmen klinken, en dat die mystieke stemmlen misschien wel naar jhiet woprd van Ttoorop •') essence in zich dragen van al het gedane in zijn leven. Maar ze dragen in gieen geval 'essence in zich van lal het gedane in Gods 'leven, in de heilsopenbaring Gods. De tota, alsom van deze aesthetische kennis is een verz& mieling van losse denk-fresco's. Maar het drama is weg. De éénheid in tragiek '6n divina comoedia — geen plaats ervoor! En het 'hooigst dramatisch uitbeelden van Golgotha's feit, gelijk Paulus dat geeft in de schildering van overheden en machten, die bij het kruis naakt uitgestroopt en van Ihuh spolia, ban wapenbujit, beroofd worden, kan bij deze aestbetici hoogstens in het stil-uitgebeeldie verglijden van zwijgende zO'udemachten en hellegeesten worden aangeduid, zwakjes nog maar. A 1 s mjen nog hiellegedachte realiseeren wil, dan is Ier geen helleru, moer. Er is geen ontzetting, er is g, een snakken naar lucht, er is geen worstelen met God bij deze menschen mogelijk.

Want het 'geheim is geschonden. Het , , Chris­ tusgeheim".

K. SCHILiDER.

1) De Nieuwe Mystiek, R'dam, 1900, bl. 135.

2) M i e k J a n s s e u. Schets over het leven en enkele werk'-n van Jan Toovop. A'dam. Yeen, bl. 14.

3) M i e k Janssen, bl. 18.

1) Miertlll^^-, 1)1. 19, 21, 30, 31

2) V. Nes, a.w., bl, 138.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen