Een zeventiende-eeuwsche Gideon.

IV.

Zelden is er zoo'n ongelukkig, onwaardig vorstengeslacht op* den troon van eenig land geweest, als de Stuarts, het onzalige Schotsche Koningshuis, dat na den dood van de groote Elizabeth (in 1603) ook den Engelschen tïoon beklom. Elizabeth's opvolger was Jacobus I (in Schotland heette hij JacO'bus VI), de zoon van de bekende Maria Stuart. Hij was meer theoloog dan regent en daarbij nog een allesbehalve frisch theoloog: in zijn brein moet het er zoo ongeveer uitgezien hebben als in de rommelkamer van een antiquaar. Hij' schreef over de meest verscheiden onderwerpen, van de Praedestinatie tot het gebruik van tabak. Koning Hendrik IV van Frankrijk noemde hem den geleerdsten gek der Christenheid. Maar hoe stumperachtig in vele opzichten ook, hij had een zeer hoogen dunk van zijn koninklijke waardigheid. Hij geloofde met hart en ziel in het d r o i t d i v i n, het goddelijk recht der koningen, een opvatting van het koningschap, die later zoo karakteristiek werd weergegeven door Lodewijk XIV van Frankrijk in de woorden „L'état c'est moi!" en die zoo ongeveer hierop neerkomt, dat de vorst geen plichten heeft ten op-zichte van zijn volk, maar alleen rechten, terwijl het volk geen rechten 'heeft, doch alleen plichten: wat het volk ontvangt van den vorst is slechts gunst.

Elizabeth had, evenals al de Tudors, ook een hoog gevoel der vorstelijke waardigheid gehad, maar zij was een verstandige vrouw, die zich realiseerde, dat zij te doen had met een volk, d, a, t reeds in 1216 zijn vorst de Magna Charta Libertatis had lafgedwongen. Zij' kende haar Pjappenheimers en wist, door op, zijn tijd te geven en te nemeB, in de hoofdzaken in den regel haar zin wel 3bor te zetten. Maar de nieuwe Stuart-koning kende de Engelschen niet. Kinderlijk blij met zijn nieuwe koninkrijk, was hij vooral ingenomen met het feit, dat hij nu stond a^n het hoofd van de Bisschoppelijke Engelsche Staatskerk. Dat was beter dan de Presbyteriaansche Staatskerk in Schotland! De Bisschoppen vertegenwoordigden het absolutistisch-monarchaal beginsel in de Kerk en alleen in een land met zulk een kerk kon de koning een absoluut monarch zijn. „No Bishop', no King!" riep' Jacobus I uit.

En de Puriteinen, 'die voor verreweg Tiet grootste gedeelte tegen - de Bisschoppen waren? „1 will harry them O'Ut of 'the land!" zei koning James. Als het niet 'de woorden van een koning waren, en ik schreef niet in een deftig blad als „De Reformatie", dan zou ik ze letterlijk vertalen: „Ik zal ze uit het land p !" Nu wil ik ze omschrijven en zeggen, dat Jacobus die Roriteinen, die zich niet wilden co'nformeeren aan de Bisschop^ pelijke Staatskerk, zoolang wilde kwellen, dat ze het land zouden verlaten.

Zijn zoon Karel I (1625—'49) was een geheel ander man. Hij vo-nd zijn genot niet in .geleerd© of qua si-geleerde haarklooverijen, maar zocht de vreugde der schoonheid, der kunst. Een zwak karakter, beheerscht door zijn vrouw Henrietta Maria, de dochter van Hendrik IV van Frankrijk, maar di« met zijn vader tenminste twee krachtige passies gemeen had: liefde voor het droit divin en haat tegen de Puriteinen. En aangezien de Engelschen de Engelschen waren en het Puritanisme hand over hand toenam in Engeland, moest er wel een klove

komen tusschen het Engelsche volk en zijn vorst, welke ten slotte zoo groot werd, dat ze niet meer te overbruggen was.

Van 1629—'40 regeerde Karel, gesteund door Thomas Wentworth, Lord Strafford, , als absoluut vorst, zonder Parlement, en het scheen wel, alsof het met de Engelsche vrijheid gedaan was. Maiax in 1633 verhief de Koning den Bisschop van Londen, Land, tot den Aartsbisschoppelijken zetel van Canterbury en daaxmee tot het Primaatschap in de Kerk van Engeland. Deze kleine man zou Engeland in den burgeroorlog storten en daardoor de ondergang woerden van zijn koninklijken "meester. Laud met zijn „Arminianisme" en „P|a, ap'sche Nieuwigheden" was niet tevreden met zijn succes in Engeland alleen, waar hij. de Staatskerk steeds meer in de richting van Rome voerde, en waar de Bisschoppen waren geworden tot gehoorzame predikers van het droit divin. Neen, ook Schofland moest er aan gelooven. Een poging, reeds zwakjes begoiim.en door Jacobus I, om de bisschop^ pelijke hiërarchie ook in Schotland te vestigen, moest met kracht worden herva.t en energiek doorgezet, terwijl dit natuurlijk vergezeld moest gaan met het invoeren van de noodige „Raapsche Nieuwigheden" bij den eeredienst. Maar toen op Zondag 23 Juli 1637 de nieuwe Bisschop, te Edinburgh den dienst leidde in de kerk van St.-Giles, ge-bruik makende van de nieuwe liturgie, wierp Jenny •Geddes hem het vouwstoeltje, waarop, ze gezeten ha.d, naar het hoofd, vergezeld Van een uitdrukking, de gelijke waarvan (gelukkig) niet eiken Zondag in de kerk gehoord wordt. Jenny, die in de week met een groentestalletje in Edinburgh stond, is zeker van evenveel beteekenis geweest in de historie als Helena van Sparta of de Maagd van Orleans. W> ant toen Jenny's vouwstoeltje door de lucht suisde, bracht het niet alleen de Kerk van St.-Giles in een niet te stillen beroering, maar heel Edinburgh, en lachter Edinburgh heel Scho'tland, en achter Schotland heel Engeland en Ierland, en oefende zooi een beslissenden invloed op de geschiedenis van West-Europja, van Nieuw-Engeland en van de heele wereld.

Dit toch was het sein tot den opstand (der •Schotten tegen Karel I, wiens pogingen om hen' te onderwerpen fiasco leden; en deze .„Bissohoppenoorlog", zooals het half-onwillige Engelsche leger den strijd tegen de Schotten noemde, had voor Engeland twee uitermafe belangrijke gevolgen: ten eerste moest Kaxel terwille van de „zenuw van den oorlog" het Parlement bijeenroepen, en ten tweede bracht de oorlog het leger der Schotsche Presbyterianen in het land, wat een niet te waardeeren steun was voor het in gro'Ote meerderheid Puriteinsche Engelsche Parlement in zijn nu aangeva, ngen worsteling tegen de dwingelandiji, van Karel Stuart en Land.

Het eerste door Karel in 1640 bijeengeroepbn Parlement zat maar enkele weken, toen het reeds door 'den gramstorigen Koning werd ontbonden, waarom het in de geschiedenis den naam draagt van het Korte Parlement; maar nog in hetzelfde jaar moest hij een nieuw parlement samenroepen, dat alles bij elkaar genomen tot 1653 heeft gezeten en 'daarom het Lange Parlement wordt geno'emd. Dit is het berO'Omde Parlement, dat in 1642 in openlijken oorlog met Karel I kwam, in welke „Groote Rebellie" het genie van CromweU den Koning ter neer zou werpen, na welke overwinning echter in de gelederen der zegevierende Piuriteinen een felle strijd zou ontbranden tusschen Presbyterianen en Independenten, waarin de gro'Ote Oliver opnieuw de beslissing zou 'brengen: ten voordeele van de laatstgenoemden.

Zoo concentreert zich in 'dezen tijd van hoogstgewichtig gebeuren alles om de reuzenfiguur van CromweU. Het is nu het oogenblik om iets nader in te gaan op zijn persoon en leven en opi zjjn, houding in dezen strijd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen