Maat of kwispedoor?

Rabbi Mendel — aldus vertelt ons Martin Buber, Grosse Maggid, 222 — heette compleet Rabbi Menachem Mendel van Rymanow, en was een van de vier leerlingen van Blimelech (81). Hij stierf in 1815. Een precies man. In alle Joodsche winkels liet hij tegen het eind van de maand maten en gewichten controleeren. Bij een rijk koopman vonden zijn afgezanten eens een maat, we bedoelen zoo'n inhoudsmaat om op te scheppen, die niet meer geldig was. Consternatie natuurlijk. De koopman zei verontschuldigend: nou ja, we gebruiken dat ding niet meer in onze zaak. Maar één van de controleurs, rabbi Hlrsch, getrouw dienaar van Rabbi Mendel, voegde den man toe: en al zou het ding ook tot kwispedoor (spuwbakje) dienen-bij jullie, de wet verbiedt, het in huis te houden: wEuit het ziet er uit alsof 't een maat is, en 't héét óók nog zoo, — of niet soms? En toen smeet Rabbi Hlrsch het ding tegen den grond, en vertrapte het. Toen Rabbi Hlrsch bij Rabbi Mendel teruggekomen was, rapporteerde hij: controle is geschied, alles in orde.

Maar Rabbi Hlrsch had —• want hij was geen kwaje kerel, en kon persoonlijk wel wat door de vingers zien — één ding niet verteld aan Rabbi Mendel. Dat was dit: toen hij die maat, die een goeie zakenman niet meer in huis dulden mocht, tegen den grond geslagen en vertrapt had, kwispedoor of niet, toen was de koopman nijdig geworden. Hij werd beleedlgend. Hij voegde Rabbi Hlrsch toe: Is Saul ook onder de profeten? Ben jij ook al onder de uitleggers van de wet? Dat was natuurlijk van dien koopman een leelijke reactie: hij had moeten vragen: wat is de wet? En hij had niet moeten zaniken over een disputabele Interpretatie van de wet. 't Was ook niet goed, dat hij, zelf betrapt op een overtreding van de wet, nu een mannetje, dat zich stipt aan zijn opdracht hield, in discrediet wou brengen: Rabbi Hlrsch nl. was zoo'n beetje gedoodverfd als de aanstaande opvolger van Rabbi Mendel; en nu ging die baloorige koopman, vol ressentiment, hem honen: Saul onder de profeten, dat is zooveel als een zigeuner onder de rabbi's (destijds waren de zigeuners voor de Joden wat de Turken waren voor de christenen in de dagen van de opstellers van het gereformeerde of roomsche kerkboek). De koopman had de kwestie verlegd van het zakelijke naar het persoonlijke. Van de vaste wet naar de onvaste bedoeling van een onderdaan der wet. Van de bevoegdheid van den deputaat naar de je-bent-ook-zoo'n-beste-niet-bekvechterij tegen een aankomend rabbijnenknechtje, die, als ware hij een Mozes in de dagen van het gouden kalf, zoo maar een ding tegen den grond smijt: een Saul onder de profeten.

Rabbi Hlrsch zelf had dat ruzietje over zijn persoon maar blauw-blauw gelaten in het rapport, uitgebracht bij Rabbi Mendel.

Toch kreeg Rabbi Mendel er de lucht van. De andere controleurs hadden het gevalletje hem verteld.

- Toen begreep Rabbi Mendel: die maat in dat Huis van Koophandel ginds is wel stukgetrapt, maar met dien koopman staat het nog niet goed. Hij moet, kwispedoor of geen kwispedoor, de openbare wet-op-el-maat-gewlchtwaar respecteeren in het publiek gebruik, en niet de profetie-naar-den-lnhoud van zich afschuiven door schimpsche'uten op mijn ambtenaartjes, die nog maar jochies zouden zijn, een Saultje onder de profeten. Want al waren ze maar jochies — 't ging toch om de wet? En wat deed Rabbi Mendel ? Hij liet zijn mannetjes met den klopper op de deur rondgaan bij alle gemeenteleden: dat beteekende: er wordt gepreekt, vooruit, naar de synagoge. Alleen maar: ze mochten niet kloppen op de deur van dien eenen koopman. Die werd dezen keer niet geconvoceerd. De gemeente kwam samen. Rabbi Mendel preekte over maten en gewichten; dat waren publieke normen, en die moesten in orde wezen, omdat joden en gojim, wij zouden zeggen: kerk en wereld, daaraan gemeten werden, en leder er zeker van moest zijn, dat hij net zoo gemeten werd als een ander. •

Ons koopmannetje had de gemeente zien samenkomen; en, hoewel niet geconvoceerd, liij was toch ook maar gegaan. En toen hij de preek gehoord had, toen begreep hij, waarom de kloppers zijn deur voorbij gegaan waren. De rabbi sprak óver hem, maar buiten hem, tot allen. Toen keerde zijn hart In zijn binnenste zich om. Hij ging na de preek naar Rabbi Mendel, en vroeg absolutie. Voortaan mocht ledereen elk oogenblik dadelijk weten wat zijn maten en gewichten waren. Hij zou niet meer een twist van de openbare wet tegen zijn openbaren handel op de lange baan schuiven door leelijke en geniepige uitvallen tegen een persoon, die de maten mat naar de door allen en voor allen aanvaarde wet. Hij hield zijn mond over het profeetje, en keerde terug naar de profetie. Eu was altijd bereid tot verantwoording over de bij hem geldende norm.

Ben Invloedrijk Huis zei hi 1944: hier zijn de schepelsnaar-de-wet; wie niet belooft, dat hij ook geen gekloofde haar van deze Inhoudsmaten af zal doen, reeds wie het alleen maar niét belooft: die moet deze Zaak verlaten. Ons Huls is gerenommeerd. En streng.

In 1949 zeiden velen, die nog aan de Zaak verbonden waren, tot de Leiding: de maat deugt niet. Wij mogen er niet mee meten, joden niet, en gojim ook niet: wij moeten een herijk hebben, en dat dadelijk.

Och wat, bromden andere stemmen: zeur ons niet aan het hoofd: geen mensch bij ons gebruikt die maat meer, we hebben er trouwens een vervangingsschepel naast gezet. En, 'n feit was: velen maakten van het ding een kwispedoor. Ze spuwden erin, en ook wel eens erop, en geen mensch viel ze lastig, als ze maar bleven in de Zaak. En toen een flink stel van de vroegere leden van het Htuls hadden gezegd: wij mógen met die openbare maat niet meten, en uit het Huls gezet waren, doch Se Zaak hadden voortgezet op de oude ijk, toen hadden vele stemmen in het andere Huis gezegd: kwispedoor of niet, maar we moeten onze maten die publiek zijn openlijk ten toon stellen, en de gebannenen erkennen als ten onrechte gebannen.

Maar niemand wilde dat ding' tegen den grond smakken. Ben je niet brutaal, als je net doet of je een Mozes bent? Heb jij óók geen zonden? Laat ons eens samenspreken, zei men uit de directiekamer tot Hlrsch en Mendel. Maar Mendel zweeg. En Hirsch hoorde zich nog achterna roepen: Saut onder de profeten, ga-maar-zakjesplakken. En een stem riep: ga toch samenspreken, en praat niet over die maat, en gebruik geen hatelijke woorden, hier wordt geen kwispedoor gebruikt, we zijn allemaal nette menschen, en als u ze Sauls noemt, nu ja, wie bent u zelf?

Maar Rabbi Mendel begreep, dat men wel „praten" kan over wat niét zeker is, maar dat wat zéker is niet disputabel is te stellen.

En hij v, fOu, dat een Huls niet maar zijn nlet-meer-gebruikte maten wegmoffelde, terwijl ze toch nog bleven liggen in de maten-en gewichten-kist, maar dat men op elk oogenblik te voren weten zou: maar hier is men bereid te zeggen, naar welke maat gemeten wordt. Men is hier ALTIJD bereid tot verantwoording, Hlrsch of geen Hlrsch, kwispedoor of geen kwispedoor, rapport of geen rapport, samenspreking of geen sameuspreking, klop-op-de-deur of geen klop-op-de-deur. En Rabb» Meudel zei: menschen, doet maar niks. Als het Huls van dien koopman goed wil, dan komt er wel een verklaring. En als het niet goed wil, wel, dan sluit het zichzelf wel uit van de synagoge, waar het volk vergaderd is.

Het Is maar een verhaal. En Rabbi Mendel is al 134 jaar dood.

En toch blijft de moraal: laat je maar een Saul noemen, maar binding is binding. En schaf alle kwispedoors af. En laat op elk oogenblik leder zien, wat de maten zijn van je Huis.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen