VU Magazine 1974 - pagina 467

Het calvinisme heeft vaak vergeten dat ook ordenen een soort roes kan worden. Het wordt zozeer gekenmerkt door een primaat van het bewustzijn, dat Kuyper kon bedenken dat de denkarbeid in Adam ingeschapen was en dat de handenarbeid hem als straf was opgelegd. Om die reden verwierpen de gereformeerden de 'gelijksdromerijen' van het socialisme! Kuyper was voorstander van drie soorten lagere scholen voor drie verschillende standen. De schaduw van 'handenarbeid als straf valt nog steeds over de confessionele partijpolitiek. Juist zij die volhouden dat Adam echt bestaan heeft, bedoelen een Adam die nooit bestaan heeft. Langs een omweg is de middeleeuwse voorrang van het beschouwende boven het arbeidzame leven teruggekeerd. De kleine luyden wisten zich in hun worsteling naar hogerop door theologische theorieën gesteund. Hun kinderen mochten studeren aan de school van Kuyper, voor de ingeschapen denkarbeid opgericht dankzij de dubbeltjes van de als straf opgelegde handenarbeid.

goed dat de mens het juk in zijn jeugd draagt. Het parasitaire bestaan moet bestreden worden. Voor de oorlog was het de grote kwestie hoe onder de massa der stempelaars de luiaards te herkennen waren. Wachtgeld, overbruggingsgeld en subsidies kunnen niet gemist worden zolang de maatschappij niet goed georganiseerd is, maar de maatschappij zou zichzelf moeten helpen, zonder steun van de staat. Bij weigering om te werken kan de maatschappij het apostolisch recept volgen dat aan hen die niet arbeiden, alle voedsel wordt onthouden. Als de diakenen zulke doorgefourneerde luiaards ontdekken, moeten zij niet schromen dit aan de kerkeraad mee te delen, die dezulken wegens overtreding van het achtste

Vooral calvinistische opvoeders weten geen raad met het demonstratieve luieren van jonge mensen. Zij geloven veel sterker aan een actief en constructief bezig-zijn dan aan een constructief en creatief niets doen. Jongeren zoeken een informeel, ongeorganiseerd eigen derde milieu, waardoor een grotere openheid en gevoeligheid voor fijnere nuances kan ontstaan, maar ouderen vrezen dat een niet te goed geleid en georganiseerd derde milieu alleen kan leiden tot een onnuttig doorbrengen van vrije tijd. Van Ruler vroeg: is nietsdoen werkelijk zalig? We moeten z.i. niet niets gaan doen, maar wat anders gaan doen: een mens moet zich blijven inspannen, dat houdt hem lichamelijk en geestelijk gezond, the joy of the soul is in doing. Maar in de Overbetuwse

gebod van het avondmaal moet afhouden'. Dit is een duidelijk staaltje van de denkarbeid aan de school van Kuyper. Het gedicht van Davies 'What is this life if, full of care, we have no time to stand and stare' zou er destijds als een gevaarlijke ketterij zijn beschouwd. 'Wie niet werkt, zal niet eten' was verheven tot een spreekwoord waarmee iedereen die kalmpjesaan wilde doen, achter de broek werd gezeten; maar 'wat heeft toch de mens van al zijn arbeid' van de Prediker werd veelal buiten beschouwing gelaten. Wie niet werkt, zal niet eten en stellig niet drinken, zoals Marnix Gijsen iemand in de mond gaf die dacht dat de enige wens van het volk was zo weinig mogelijk te drinken.

novellen van Kremer ligt een jonge knecht op een mooie zomerdag languit in het geurende hooi en zegt dan tegen zijn maat: 'O Gart-Jan, als dit eens werken was'. Velen horen, als zij eens lui in het gras gaan liggen, nog steeds de bestraffende stem van hun moeder: heb je niets te doen? - heb je je werk wel af? - hang niet zo rond! De bijbelse regel dat de mens van elk ijdel, d.w.z. ledig woord rekenschap zal moeten geven, wordt ook op elk ledig uur toegepast. Toen calvinisten protesteerden tegen kinderarbeid en te lange werktijden, waren de argumenten dat de kinderen 'zich moesten geven aan fris spel en dat de volwassenen tijd moesten overhouden voor verstandelijke, zedelijke en gees-

Handenarbeid Hoe had men die handenarbeid eeuwenlang kunnen volhouden? Daarin voorzag de theorie die de bijbelse roeping (voorlopig) concentreerde op het beroep. Het beroep werd nog niet gezien als een platform voor het gehoorzamen aan de roeping, maar rechtstreeks als roeping. Daarom wordt verandering van beroep vaak als heiligschennis ervaren. Veertig jaar trouwe dienst bij dezelfde baas wordt met een lintje beloond. Wie een nieuw beroep kiest, neemt het oude niet serieus. Een mens is wat hij presteert bij dezelfde baas. Langs deze lijnen komen Wittenberg en Geneve uit in Veenhuizen. Bedelaars, landlopers en andere nietsnutten werden in de kraag gegrepen om in die strafkolonie door dwangarbeid te leren hoe de burgerij over arbeid dacht. In de gevels van de huizen der gestichtswachten verkondigen in steen uitgehakte opschriften: Arbeid adelt. Zorg en Vlijt, Kennis is Macht, Rust Roest, Orde en Tucht - en zelfs in een gewijzigde volgorde Werk en Bid. Prof. Hepp zei in 1948 tijdens een college sociale ethiek: 'Tegen alle arbeidsschuwen geldt het bevel: wie niet werkt, zal niet eten. Asociale elementen hebben niet de vrijheid om niet te werken. In de romantiek werd het zwerversinstinct verheerlijkt, maar literatuur over flierefluiters als pikante figuren behoort op de niet-papale index. God heeft voor ieder een vaste woonstede bepaald. Natuurlijk mag die plaats verwisseld worden. Ieder moet streven naar meer verantwoordelijkheid, dus naar een hogere positie. Maar het zwerversinstinct moet onderdrukt worden. Gewoonlijk openbaart zich dit reeds in de jeugd. Ouders moeten dit, goedschiks of kwaadschiks, in de kiem smoren. Ook hierop past: het is

37

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen