Het Calvinistisch karakter van den Geidelbergschen Catechismus,

DOOR Dr. A. ZAHN.

Inden derden brief des konings wordt het Muller nogeens insescherpt, dat hij al het mogelijke moet doen, om den kroonprins de groote dwaling van de particuliere genade te ontnemen, opdat hij niet mocht blijven gelooven, dat al-het goede en het booze in de wereld afhangt van een bijzonder noodlot, dat niemand ontgaan kan. »Deze zoo schadelijke dwaling móet gij hem mt de Heilige Schrift duidelijk wederleggen en daarom den Bijbel zelf met hem opslaan en daaruit grondig bewijzen, dat de mensch geen bloot beeld is en God zijn genade aan allen aanbiedt; de goddeloozen daarentegen, die haar niet aannemen, willen zichzelf m het ongeluk storten. Muller antwoordt, dat hij geen moeite noch vlijt sparen zal, om hem zijn gevoelen omtrent de particWiere genade te ontnemen en daarentegen de leer van de algemeene genade Gods en van de algemeene verdienste van onzen Zaligmaker, alsook van de algemeene roeping des Hei­ligen Geestes en wat daar verder bij hoort, uit de Heilige Schrift den kroonprins duidelijk en overtuigend voor te leggen, «waartoe de kroonprins den Bijbel ook zelf opslaat en naleest." De koning dankt voor deze moeite en bidt er 's Heeren zegen op af (17 Nov 1730) Nadat Muller vertrok'ken was, hebben anderen het ^sprek over de praedestinatieleer voortgezet. Frederik legde zich bij de verklaring neder, nadat hij de praedestinatieleer meer voor philosophisch dan voor theologisch hield; dat zij zonder waarde is voor het praktisch Christendom. De koning zag daarin eene uitvlucht. De kamerrektor Hille wees den prins op de gevaarlijke consequenties, die uit deze leer vloeien moesten voor de zedelijke verantwoordelijkheid der menschen. Toen Frederik dit niet toegeven wilde, toonde men hem aan, dat dan de geheele vraag op een woordenstrijd moest uitloopen. Frederik wilde ten slotte voor zijn gevoelen geen martelaar worden. De vader schreef zijn zoon den 3den Mei 1731 : »God geve slechts, dat uw boos hart door uw arrest verbeterd zal willen worden en dat gij God voor oogen liioogt houden, en de Heere al uw vervloekte, goddelooze, praedestiniaansche gevoe^ lens' uit uw onrein, hart door Christus' bloed wil wegnemen." Den i5den Augustus verzekerde de zoon, dat hij het nu, geheel met zijn koninklijken vader eens 'was. Deze ging met zijne vermaningen aldus voort: »Godbeware u als een goed Christen; houd God altijd voor oogen en geloof niet aan die vervloekte belijdenis, dat de genade particulier is; wees gehoorzaam en trouw, dan zal het u hier in den tijd en daar in de eeuwigheid goed gaan; en wie dat van h'arte wenscht, zegge Amen." Ondertusschen bleef de argwaan des vaders nog lang bestaan. Men had hem ingefluisterd, dat Frederik Spinoza gelezen had. Men zag ieder determinisme voor Spinozisme aan. Maar Frederik kon zweren, dat hij Bpinoza ni; t gelezen had. Nog in November 1735 spreekt hij tegenover den prins^ van Oranje zijn groote voorliefde voor de heihge religie, die wij belijden en voor wier verdrukte belijders wij voelen, uit! Spoedig echter ging de GerefoAieerde geloofsbelijdenis over in de Auf klarung (verheerlijking der rede), welke den vorst geheel beheerschte. Daarbij bleef hem de gereformeerde religie de godsdienst voor zijn huis en gezin. Waarheid en stelsel zijn zeer verschillende dingen. De Schrift leert de ernstige roeping van velen, en evenzoo de krachtige bekeering van weinigen, Hoe rijmt men dat? 't Is'het mysterie Gods.

Wij weten niet, waarom Hij alle menschen met weldaden overlaadt en toch aan slechts weinigen een dankbaar en geloovig hart geeft. 'Wie overigens Calvijn kent, weet, dat hij alle vragen van het praktisch leven zóó behandelt alsof er geen praedestinatieleer is. Met recht zegt Julius Muller: Bij de behandeling van het kerkelijk leven moet de o_ivoorwaardelijke praedêstinatie ons voorkomen als eene door 'het geloof of door het gebruik der genademiddelen beheerschte vooibeschikking.

De nooden van het leven lossen het systeem op; ik wil niet zeggen, zij heffen het op'; men komt bij de eindresultaten weder daarop terug; maar zij brengen het in een stroom, die het systeem schijnt te weerspreken. Dat heeft ook Frederik op zgn philosophisch, deterministisch standpunt ondervonden. Toen het Système de la nature in het licht verscheen, verdedigde Jiij de beperkte wilsvrijheid en de zedelijke verantwoordelijkheid. Omdat de Schrift waarheid geeft en niet systeem, vindt men van de praedestinatieleer in haar, zooals de confessie Segismundi zegt, het tegendeel.

De rijke stof, die het leven van den tweeden en derden koning van Pruisen ih zich bevat, trekt altijd nog de schrijvers aan Bratenscheit en Kosen hebben zich met de opvoeding en de jeugd van Frederik den Groote beziggehouden. Zeiler heeft de philosophic van hem verklaard, Wij pulten uit het anonyme tractaat over de levensgeschiedenis van Frederik den Groote 1788.

De invloed van het Rationalisme is op Frederik II zóó groot geweest, dat ook zijn opvolger die door den arbeid van een Wöllner niet kon bestrijden. Hijzelf had onder den hofprediker Sack in de Duitsch-Gereformeerde kerk van Maagdenburg eene 'geloofsbelijdenis afgelegd, waaraan reeds het Gereformeerde karakter ontbrak, die toen nog Bijbelsch en streng zedelijk moet geweest zijn.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen