Leestafel.

J. VissEB, HET MODSRNI BIJGILOOF Ha. DR, H. BomvMAN, Hoogleeraar a. d. Theologische School te Kampen, CHEISTIAK SCIENCB (christelijke wetenschap). Twee Uitgaven van E. J Bosch J.Bzn. Baarn 1918.

Ik koppel hier deze twee ons ter bespreking toegezonden werkjes saam, wijl, in dat van J. VISSER, onder meer, ook over CHRISTIAN SCIENCE gehandeld wordt.

VISSER, die, niet als BOUWMAN, zijn qualiteit op den titel vermeldt, is, Baar ik vermoed een gereformeerd predikant. Althans in het JAAR­ BOEK van OOSTERBAAN en LE COIKTXE vind, ik twee J. VISSER'S, een te KOCKENGB en 'n ander te OLDEMAEKT. Vergis ik mij dan niet, dan ligt hier dus een studie over CHRISTIAN SCIENCI van twee gereformeerde theologen voor mij.

Op wat verder in MODERN BIJGELOOF wordt behandeld: SpiRiTisME, GELOOFS-en GEBEDSGE­ NEZING, ASTROLOGIE, hoop ik later terugtekomtn. Thans wil ik, in verband met de Studie van Prof. BOUWMAN, den kerkhistoricus, orer CHRISTIAN SCIENCE, die in. MODERN BIJGELOOF bespreken Noem ik wat d* twee schrijvers ieder iu zijn geschrift over dit onderwerp geleverd hebben een > Studie", ik gebruik dan meer dan een epitheton ornans. Blijkbaar toch is, door raadplegen van het standaardwerk waaruit deze beweging gekend wordt: SCIENCE AND HEALTH, riY TO THE SCRIPTURE, d. i. WETENSCHAP EN GlZONDHEID, SLIUTIL Tl^T DE HEILIGE SCHRIFT en tal van ander* werken waaruit zoowel die beweging zelf, als zij door wie ie veroorzaakt is. Mevrouw EDDY, gekend wordt, een uitgebreid en ernstig onderzoek vóóraf gegaan. VISSER heeft bovendien ook kennis genomen van het Gms-artikel van PROF. MÏYBOOM uit 1909.

Deze Studiën dan vullen elkander aan en dabr ze na elkaar te hebben gelezen en met elkaar te hebben vergeleken, ben ik in mijn ongunstig oordeel over deie Secte en haar Stichtster dat ik re«ds"van elders had, gesterkt en dat wel op drie gronden. *

MARY MOÏSE BAKE», later Mevrouw EDDY, in AMERIKA 16 Juli 1833 geborea, werd door haar vader, die tot den boerenstand behoorde, in de Gereformeerde leer opgevoed. Al spoedig bleek MARY een hysterica te zijn. 'n Dokter, die in haar meisjesjaren haar behandelde, sprak van ihysterie gepaard met een lastig humeur". Dat haar lastig humeur, het »hooren van stemmen" en vooral haar toevallen tot de diagnose »hysterie" voerden, geeft leker, al heeft MARY ook drie mannen gehad, neg geen recht bij haar kwaal te denken aan wat men naar populaire, doch onjuiste meening, nog steeds voor de eenige oorzaak dier ongesteldheid houdt. Maar wel heeft men recht, op grond van haar, door een verzwakt zenuwstelsel veroorzaakt onevenwichtig xieleleven, in wetenschappeüjken zin, haar voor een hysterica te houden.

Met haar, voor een kind te vroeg gerijpt verstand liefhebbert zij onder leiding van een broer in taaistudie en natuurwetenschap, maar is voor baar ouders een wijsneuzig, lastig en tegensporrelig ding. Nog heel jong, uit zij reeds bezwaren tegen de Gereformeerde leer. Ik kan mij dan ook zoo denken, dat het een uilkomst was voor haar .gezin, als zij, n» met den metselaar GEORGE WASHINGTON te zijn, gehuwd, op haar 22ste jaar het ouderlijk huis verlaat. Dan toen kwamfcnal, spoedig over haar de donkere dagen.

Zes maanden na de bruiloft sterft haar man en laat haar, niettegenstaande de ondersteuning van de Vrijmetselaarsloge wier hd hij was geweest, in zoo armehjke om«tandighed"en achter, B dat zij weer in het ouderlijk huis moet terugkeeren. Drie maanden later bevalt zij van een zoon.

Hst trof mij, dat zij voor haar kind zulk.] een hartelooze moeder is geweest. Zij doet mij daardoor denken aan JOHANNA SCHOPENHAUER, de moeder van den bekenden wijsgeer. Als kind laat zij haar zoontje aan de dienstboden over en als d* knaap 14 jaar is, zendt zij hem ver van lich af. Vader BAKER moet toen gezegd hebben: > Mary handelt als een oud moederschaap, dat zijn lam niet wil erkennen. Zij wil den jongen niet bij zich hebben." Het is nog al begrijpelijk dat wanneer moeder en zoon elkaar eerst na 20 .jaar zien, de zoon voor MARY'S gedoe in iGhristian Science* niets voelt en.4e verhouding er niet beter op wordt, als zij na die ontmoeting hem schrijft: > Ik kan u niet meer ontvangen. Gij zijt niet wat ik geknopt had."-Intusschen was MARY, die, gelijk Dr. BomvMAN opmerkt, jzoaals het met hysterische "naturen gewoonlijk gaat, soms scherp en geprikkeld, afstootte, maar in andere tijden zich ook bijzonder beminnelijk kon voor doen, — tien jaar na haar eerste huwelijk, in 18JS, hertrouwt met een reizend tandarts. DR. PATTERSON. De dentist kreeg van zijn hysterische vrouw al spoedig genoeg en in een afzienbaren tijd kwam het dan ook tot echtscheidiug. Ook daarna bhjft zij steeds door haar kwaal geplaagd, totdat zij, het was in 1862— M.iRYwas toen 39 en de eerste'e igd dus al gepasseerd—onder behandeling jovam van een klokkenmaker, die deed in Mesmerisme, — dus genoemd naar drn beruchten, DR. MESMEE, met zijn leer van 'het dierlijk magnetisme, hetwelk, ook in het menschelijk lichaam aanw^ig, wanneer het opgewekt werd tot genezing van allerlei ziekte zou kunnen leiden. Haar magnetiseur, zekere DR. PÏNEKAS QuiMBY, zou haar van de hysterie hebben genezen.

Deze magnetiseur was een vrij verstandig man en dit brengt mij in de tweede plaats tot het ontstaan van de CHRISTIAN SCIENCE. Gedurende eenige jaren had hij. zich bij zijn genezingen van een medicus bediend, die hem de gepaste medicijnen voor zijn patiënten moest aanwijzen. Maar weldra kwam ook hij tot de overtuiging, waartoe nog wel niet, óok ten onzent, velen onder de lagere en ook hoogere volksklassen zijn gekomen, dat, zooals BocrwjLi^r. schrijft, »niet de medicijnen de genezing bewerkten, maar het in de patiënten aanwezige geloof." Een overtuiging, welke vrijwel saamvalt met die der tegenwoordige wetenschap, dat zoo de »genezingen" door magnetiseurs te weeg gebracht, al'niet toe te schrijven zijn aan bedrog, zij dan moeten toegeschreven aan een in eigenaardige dispositie of gestelaheid brengen, van het zielsleven, wat dan weer zijn naaste oorzaak zou hebben in het overprikkelen van de schors der groote hersens. Met dit laatste zal de heer PINEHAS QUDJBY het waarschijnUjk heel niet eens zijn geweest, want door het steunpunt zijner geie^ingen alsnu uitsluitend in de iMindcure", de »geest-of zielgeneiing" te zien, begon hij, en dit is voor het ontstaan van CHRISTIAN-SCIENCE niet zonder belang, voor de groote beteekenis van het lichamelijke en daarmede van de wisselwerking tusschen stof en geest, Hchaam en ziel bij den mensch, al minder een oog te krijgen. »Ziekte", zoo doceerde hij voortaan, > had haar oorsprong in den waan en genezing trad in wanneer iemand van dien waan werd verlost".

Zoo doceerde DR. QUIMBY, en zijn leerlingen tcïkendcn die methode van igefiezing laogi enkel seestelijken weg< xsp. Geestelijk ook in dien zin, dat de christelijke religie, zij het ook naar singuliere opvatting er mee vermengd was.

Tot die leerlingen behoorde, na haar genezing, die echter zooals wij straks zien zullen maar tijdelijk is geweest, ook MARY BAKER.

En zij was een ijverig leerling.

Den geheelen namiddag werkte lij met den dokter en tot laat in den nacht schrijft lij dan op wat zij daags heeft geleerd. Als zij tijdelijk van hem af is, schrijft ze hem nog in 1864: «Lieve dokter, w«tt kan ik doen zonder u ? " Ook na zijn dood in 1866 bestuurde ze zijn dictaten en getuigde zelf dat ze zijn ideeën had overgenomen.

VISSER vermeldt nog, 'wat BOUWMAN overslaat, dat zij nog enkel jaren in samenwerking met den arts KENNEDY het Memerisme naar de methode van haar leermeester, ter genezing van zieken beoefende en ook voor haar lessen in Mind-cure een miet te versmaden vergoeding vroeg". Toen «' echter, het moet in het begin van 1872 zijn geweest, op weg naar de kerk van een met ijs bedekte trap gleed waardoor ze zich inwendig zoo bezeerde, dat de dood spoedig dreigde in te treden, maar, nadat zij haar Bijbel gelezerv en gebeden had, tot verwondering van haar omgeving, plotseling zich weer hersteld gevoelde, zag lij daarin een openbaring van de JchristeUjke wetenschap". Zij brak toen met Dr. KENNEDY en wilde voortaan van het Mesmorisme niets meer weten; behield er zelfs een hysterische vrees voor.

Die brengt mij in de derde plaats tot de verdere ontwikkeling» der CHRISTIAN SCIENCE onder invloed van MARY BAKER. Drie jaren, na haar «openbaring" leefde zij in stille afzondering. In aansluiting aan wat zij van haar leermeester omtrent de MiND-CUR^i^ad geleerd, kwam zij, niet onwaarschijnhjk door wat te lezen in wijsgeerige werken, tot die onhoudbare wereldbeschouwing welke, in de philosophic, als jspirituaUsme" in tegenstelllbg met «materialisme" wordt aangeduid. Een theorie die het bestaan der gtoffeüjke wereld ontkent, en welke, wijl volgens haar slechts geest fspir^us) is en de lichamen voor niet anders dan voorstellingen (ideeën) in de geesten moeten gehouden, ook als «ideahsme" wordt aangeduid en wel als dat absojuut of volstrekt idealisme, zooals het ca. door BERKELEY in Engeland en later in Duitschland door FÏCHTI was geleerd.

Met dit Spiritualisme verbond MARY BAXEB, die, nadat zij in haar 'denken met de gereformeerde leer en dus ook met het leerstuk der H. Drieëenheid gebroken had, tot de Unitariërs was over gegaan, een monistisch Pantheïsme, waarbij niet alleen de tweeheid van Schepper en Schepsel, maar ook de realiteit van zonde, ziekte en dood en van de verzoening door Christus wegviel en tot waan werd.

Aan deze leer gaf zij den misleidenden naam van CHRISTIAN SCIENCE ofde Christelijke Wetenschap. Misleidend, omdat.die naam denken dóet aan een wetenschap op den grondslag der christeUjke beginselen, maar waarvan zij juist het tegendeel is. Want wel heeft MARY BAKER gepoogd door een zeer zonderlinge uitlegging haar leer te dekken met de Schrift, maar wie de Schrift ook zelfs maar oppervlakkig kent, laat zich daardoor niet misleiden. Van haar avontuurhjke exegese vermeldt, om iets te noemen. BOUWMAN dit merkwaardig staaltje. Het Engelsche woord voo «verzoening" is atonement, ^ doch, zoo leert MARY"^ BAKER, dat wü niet anders zeggen dan dat men »at-one", tot een is met God.

VISSER noemt de CHBISTIAN SCIENCE niet' onjuist een «praktisch aangewend Ideahsme"-^ !

Op tweeërlei wijze toch heeft de stichtster dezer secte haar leer trachten toe te passen.

Ten eerste door het stichten van een tegenkerk, de Moeder-kerk van BOSTON met haar sterk hiërarchische inrichting en zonderlingen eeredienst, en van welke Moederkerk de anderen, zooals de SCIENTISTEN-KERK in DEN HAAG, de dochter-kerken zijn, en ten tweede, door het stichten van haar „metaphysisch college" te BOSTON, waarin zij gedurende 7 jaren ongeveer 5000 leerlingen onderwees en wat haar een jaarlijksch inkomen van 175.000 dollar opbracht.

Zoo in haar kerk als haar college werd een met den Bijbel gelijkstaande plaats door haar in 1875 voor het eerst verschenen hoofdwerk ingenomen. In dit werk: WETENSCHAP EN GEZOND­ HEID met het aanhangsel: SLEUTEL TOT DE SCHRIFT, heeft zij haar leer in druk vastgelegd.

In haar bovengenoemd schrijven aan haar zoon spreekt zij onder meer van: «wanneer ik mij uit de zaken terugtrek en in het private leven terugkeer". Dat zou toen echter nog niet spoedig gebeuren, want de'zaken gingen best. Twee jaren na de verschijning van haar boek, zag zij zich door een harer leerlingen gesteund.

De arts ASSA EDDY vond, niettegenstaande MARY wel wat altandsch was geworden en bovendien de hysterische verschijnselen uit vroeger dagen weer terugkeerden, toch in haar nog zooveel bekoorlijkheid, dat hij ze ten huwelijk vroeg.

In hem, haar derden echtgenoot, kreeg zij toen een trouwen helper bij haar niet onvoordeelig zakendoen, - tot hij in het jaar 1882, zelfs met de toepassing der christian-sciencc niet meer in het leven was te houden. Daarna bleef zij onbeperkt heerschen in den kring harer aanhangers. IJdel tot op hoogen leeftijd, verschijnt zij in 1888 gehuld in een rooden mantel te CHICAGO en geniet in haar succes, als op dien dag elf zieken worden genezen. Eerst op haar 80ste ^jaar trok zij zich uit de zaken terug en verwisselde haar huis te Boston voor haar landgoed te Concord, waar de profetes tot verwondering van sommigen haar vrienden, die, althans wat haar betrof van de CHRISTIAN, SCIENCE de stoutste verwachting koesterden, den 6en December stierf.

Overweegt men dit alles dan kan het oordeel over Mevrouw MARY EDDY, haar leer en haar Gemeente, zooals ik in het begin schreef, niet gunstig zijn en dat wel op deze drie gronden:

Zij zelf in haar jeugd een hysterica en dat, ook na tijdelijke genezing door het MESMERISME, gebleven in later leeftijd. Daarbij, wat een eigenaardig licht werpt op haar karakter, in hooge mate eerzuchtig. Na eerst zelf te hebben bekend, dat zij de ideeën van den Magnetiseur QUINBY had overgenomen, en den «lieven dokter" als haar meester te hebben geëerd, geeft zij, na de verschijnicg van haar standaardwerk in 1875, alle eer aan zich zelf en hoewel althans de oorsprong van haar wetenschap in QÜINBY'S «Mind-cure" moet gezoch%: maakt zij er aanspraak op dat haar de nieuweleer was geopenbaard. De bekwame en geleerde emcritus-predikant eener Unitarische Gemeente te BOSTON, de Rev. J.^ H. WiGGiN, liet zich echter niet door haar verschalken. Toen Mevrouw EDDY hem in 1885 verzocht had SCIENCE AND HEALTH voor e^ nieuwen druk te herzien, hield hij op grond van de documenten staande, dat zij verschillende gedachten van haar leermeester had overgenomen en hij noemde haar «een ontzettend geslepene vrouw, sluw en doortrapt, maar niet belezen en geleerd." - " .

Wat verder haar leer betreft, kan men daar, van christelijk standpunt, niet anders in zien dan een vermenging van een onhoudbare wereldvisie en een pantheïstische en dus anti-christelijke Godsleer, misleidend zich dekkend door den schijn aan te nemen van christelijk te zijn. En eindelijk wat de sekte der Scietitisten^ der «wetenden" betreft, is met deze anti-christelijke leer, waarin zelfs voor het echte bidden geen plaats is — bidden toch is volfens die leer noch aanbidden, noch smeeken om redding uit de noodQ.n des levens, maar slechts een «zich verheffen tot en zich verhezen in het goddelijk beginsel" en de nooden van zonden, ziekten en dood zijn immers niet dan «waan" — haar kerkelijk leven een spotbeeld van het christeUjke.

Haar praktijk van krankengenezing op grond van «Mind-cure", zonder gebruik van medische middelen, maar ook zonder gebed, is niet dan een vorm van siiggestie.

Het komt er maar op aan den kranke te suggereeren, dat zijn zich ziek-voelen maar «waan" is.

De heer BROUWER en VISSER hebben met hun studie, waardoor onvaste zielen ook onder ons, wellicht uit de handen der Scientisteh kunnen gehouden, aanspraak op dank.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen