LITERATUUR EN KUNST

Een Hollandsche beurtschipper.

Herman de Man: Kapitein Aart Luteijn. — Bosch & Keuning, Baarn. 1937.

Herman de Man behoort tot de vruchtbaarsle schrijvers van de laatste jiaren. Snel volgen zijn boeken elkaar OJD. Bijna steeds spelen ze lanigs de Lek en den Hollandschen IJsel, zoodat hij vooral streekromans igeeft. Na _„De barre winter van '90" en „Scheepswerf de Kroonprinoes", komt hij nu weer uit met een hoek dat de beurtvaart op de Lek behandelt.

Heelemaal juist is dit niet, want wel krijgt men een heel goeden kijk op het leven aan boord van zoo'n klein stoomscheepije, maar dat is slechts bijzaak. Hoofdmotief is het leven en bedrijf van een der opvarenden, die van dekknecht opMlmf tot kapitein bij de beurtvaart.

Eeai eigenaardig man wordt hier gateekendl, een type dat den laatsten tijd meer in de literatuur naar voren komt, en wel dat van den christelijken weldoener.

Onwillekeurig doemt voor den lezer op het beeld van „De Rijke Man" van Arthur van Schendel', die, getroffen door een tekst uit den bijbel, zijn geheele leven besteedt om wel te doen. Na zijh eigen ontzaglijk vermogen en de groote schatten •die hij erlde, aan behoefügen en oplidhbers te

hebben besteed, sterft deze maniakke wieMtoener in beihoeftige lomstandigheden. Hij blijft een figuur, die door zijn uitzonderlijke levenshouding onwerkelijk lijkt.

Dit laatste kan niet .gezegd worden van de nieuwe schepping van De"Man. Hij' staat als realist te zeeV met beide voeten op den grond, om een roman te schrijven, die met de werkelijkheid in strijd' komt. Maar tevens is hij te veel romanticus, om een alledaagsch figuur te beschrij'ven. De vermenging van realisme en romantiek maakt het boek juist aantrekkelijk.

Kapitein Aart stamt uit ©en echte scliLpipers: famiMe. De leden er van kunnen niet goied leven op het land. Als weezen opgevoed door ©en tante, die acht jaren lang haar man in Ganada op zijn schip alleen laat, om de kindelren te kunnen verzorgen en 'tot flinke menschen op te leiden, worden ze na haar vertrek aan de zorgen overgedragen van Aart, de jongste, maar goedigst©. Hij ziet het als heilige pficht, de taak van tanitiei ovei" te nemen. Ontroerend is de zorg van den goedigen jongeman vooï" z^ijn uitzwermende broens en zusters.

Gemakkelijk is zijn leven niet, want het vrije leven op de Hollandsche binnenwateren, maakt 'Verschillenden bandeloos. Enkelen verdwijnen al spoedig uit het gezicht. Aart kent slechts hun) veïjaardagen, maar weet van hun leven mets. Die ©cliter binnen zijn gezichtskring blijven, brengen hem zorg aan. De nooden van zijn familie en van allenj die met hem in aanraking komen, meent hij te moeten lenigen. Trouw in zijn werk, wordt hij een zonderling, gevonden door zijn makkers en directeur. Eenmaal heeft hij' zijn tante bestolen, maar dit blijft hem levenslang dirukken. De angst voor herhaling maakt hem zoo eerlijk, dat hij njooit mee kan doen aan de kleine diefstallen aan boord. Hoe onwezenlijk zijn makkeirs dit ook vinden, belachelijk zien ze hem nooit, daarvoor is hij te ziiiver. Telkens, als weer ©en der broers, of een ongelukkige fcuster zijn hidp noodig hebben, heeft hij iets om hen te helpen. Hij' komt steeds aan geld. Hoe ro'tnantisch ook, steeds op ©en manier die geheel strookt met zijn menschlievenden aard.

Toch bjijft de ti-agiek hem niet bespaard. Twee broers, die niet naar zijh raad willen luisterien|< maar op het land, door diefstal en speculatie zich willen verrijken, ziet hij verongelukken. Een zuster, steeds door hem verzorgd, verdrinkt zich ten slotte, als het leven haar te zwaar wordt. Dan wordt Aart voor haar kinderen wat tante Da voor hem en zijn broers was geweest. Oniroierend is de zoï^ van den ouden vrijgezel voor deze kinderen. Tenslotte geeft hij zelfs zijn baantje prijs, om op het land voor hen te zorgen. TVIaar dat kan een Luteyn niet volhouden. Een woonschip wordt dan het tehuis voor hem en zajn aange- ! nomen kinderen.

Prachtig beschreven is de verhoudüig van Aart tot den directeur der beurtvaart. Deze begfijpit den christenschipper niet, maar heeft diep respect voor den man, die zelfs hem, zijn hoogsten ohel, tegen wien hij hoog opKiet, durft vermanen, als hij hem ziet zondigen. Het leven van dezen humanistischen reeder wordt tenslotte beheersoht door den eenvoudigen kapitein. Het is dan ook niet gezocht, dat hij' 'hem bij zijn sterfbed vraagt. De rijke man klaagt dat hij den zin van het leven niet begrijpt en sterft arm, omdat hij niets weet van den troost dien Aart put uit zijn bijbel. H|ij erkent Aart als zijn meerdere, hoewel deze moet bekennen, dat ook 'hij; telkens zondigt. Hij heeft immers zelfs zijn patro'on willen bestelen, toen hiji nergens geld kon krijgen voor zijn kinderen. Die 'diefstal, niet bedreven om zich zelf te verrijken, zooals zijn broers deden, maar om ^oed te kunnen doen aan anderen, weegt hem ^waaf. rWant hij leeft niet naar één woord uit den bijbel, maar naar de geheeJe schrift. Zijn weldoen is geen verdienste van hem, maar hieüige phdhtl. De geheele teekening en karakterontleding Van, dezen christen is prachtig consequent. Een man uit één stuk, als 'romantype een groote aanwinst. Ook de entourage, de beurtvaart, is schitteirenid beschreven. Het monotone leven aan boord, met de vele kleine gebeurtenissen, die bet interessant maken. Humoristisch weet de schrijver omnoozele dingen uit te buiten en te bewerken tot prachtigle staaltjes van klein-kunst. De verteller van „Een stoomboot je in den mist" vertoochent zich hier niet. Geestig worden de „groote" voorvallen geteekend. Door en door kent de schrijvier de beurtvaart, de schippers, hun taal, gewoonten en wezeni. Stuk voor stuk komen de bijfiguren goed naar voren, hoe weinig er soms ook van hen gezegd wordt.

Met groot talent is de angstige tocht op d© Zeeuwsche wateren beschreven. Deze avontuurlijke vaart vooral doet ons Aart kennen 'als een kerel. : dle niets zoetelijks aan zich heeft. Hij is niet een vrome , , prevelaar", maar ©en pUchtsgeitrouw christen, die aiet alleen zijn geld voor zijn familie, maar ook zijn leven over heeft voor zijn makkers. Hij komt op één lijn te staan met zijn kapitein, die door zijn mannen als een fijnen kerel beschouwd wordt.

Dit hoek is anders dan de andere werken van De Man. Het heeft veel gemeen met zijn voirige boeken, wat betreft den stijl; verschillende trekjes herinneren er aan. Maar de figuur van Aart doet meer denken aan de typen van "Van Schendel. Ik wees al op diens „De Rijke Man". Ook aan een ander herinnert het, n.l. aan den hoofdpersoon) van „Het Fregatschip", die eenzame, onbegrepen bevaarder der groote wateren. En toch is deze beurtschipper anders. Hij is minder ropiantisch, hij is christelijker ook. Men verwachtte van den Roomschen schrijver misschien iets anders, dan dezen piëtistischen schipper, die zijn bijbel niet alleen kent en leert, maar de leer ook in zijn leven belijdt. Hij bewijst de eigenaardige psyche van 'de protestantsche schippers uit de Lekstreek te kunnen doorvoelen.

Dit nieuwe boek van De Man is mooi om zijn zuivere persoionsbeschrijving, boeiend om zijn afwisseling, eenvoudig en geestig van stijl, frischl als het water van de Lek.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen