UIT DE HISTORIE

INTER NOS.

PAPE ' de Afscbeiding - JANSSEN.

„ zend ik u inter nos kopy van den geheimen brief...." (Janssen, 12-12-1834).

I.

Een domme raddraaier in Ned erl and. veilig

Ds C. W. Pape, de scriba van het Classikaal Bestuur van Heusden, dat Ds Scholte schorste en Ds Gezelle Meerburg afzette, had een scberpgopunte pen.

Daarmee kriebelde hij in klein regelmatig schrift allerlei notulen en actestukken, die slecht leesbaar zijn, maar voor een belangrijk deel ons welbekend door de beteekenis die ze voor de Afscheiding hebben gehad.

Hij schreef ook vele, soms scherp-geesüge brieven, o.a. aan zijn vriend J. D. Janssen, den bekenden ontwerper der Ned. Herv. Reglementen, dia ten tijde van de Afscheiding Secretaris-Generaal was van het Departement van Eeredienst.

Daar Pape door deze correspondentie zijn vriend, en via hem ook den Minister en den Koning, op de boogie hield van alle kerkelijke gebeurtenissen in den wijden omtrek van Heusden, heeft Janssen een grooLe coUecLie dezer brieven, met de antwoorden bewaard in de archieven van zijn Departement (Alg. R. Archief, Den Haag, Arch. Dep. v. Eeredienst).

In haar geheel vormt deze verzameling een boeiende contemporaine beschrijving van het verloop der Afscheiding in het land van Heusden en Allena, soms interessant door het licht, dat zij vei-spreidt op minder bekende details, soms door anecdotische bijzonderheden, en altijd merkwaardig door den openharligen kijk die deze amicale krabbels geven achter de schermen van het Classicaal Bestuur... en in het hart der vijanden van Scholto en Gezelle Moerburg.

Wo geven van deze correspondentie enkele fragmenten, te beginnen in den tijd toen Pape nog .Scholle's „^^•iend" was.

Heusden, 12 Juni 1833.

WelEdGeb. Heer en Vriend,

De sedert een paar maanden te Doeveren en Genderen bevestigde Predikant Scholte heeft een zoo verbazende toeloop, dat het bijna alle verbeelding te boven gaat. Van alle gemeenten (Heusden slechts uitgezonderd) in deze streken, ja zelfs van Gorcum, Breda, Dordrecht etc. vloeit men naar hem toe, om redenen die ik niet in staat ben alle naar waarheid te beoordeelen. Eén derzelve mag echter wel gelegen zijn, in de opinie, dat de man tegen de Gezangen is, en dit kan wel veel bijdragen, om zijne godsdienstoefeningen tot een point de ralliement van zoogenaamde regtzinnigen te maken.

Meer dan eens heeft men mij deswege aangeisproken: met een onaangenaam gevoel hebben reeds Predikanten mij daarover onderhouden en mij de stellige verzekering gegeven, dat door 's mans gedrag onrust in hunne gemeenten verwekt, en de zaak der Gezangen, welke reeds lang sliep, opnieuw opgewekt en twist, tweedracht en verwarring gesticht werd.

Onderscheidene malen is Scholte reeds bij mij geweest, en ik moet bekennen dat ik den man tot dusver beschouw als iemand, die het Evangelie hartelijk op zijn wijze predikt, ofschoon ik het altijd met voordacht vermeden heb, om met hem over sommige begrippen te spreken, waarin wij wel in gevoelen verschillen zullen. Zijne vriendelijke dienstvaardigheid, en openhartigheid mijwaarts noopte mij echter, om hem over zijne denkwij'ze ten aanzien der Gezangen te onderhouden, en ik heb dit liefst in geschrifte gedaan, omdat ik zoo ongaarne over dat onderwerp met hem spreken wilde.

Ik deed dit te liever, omdat vermoedelijk bij de eerstvolgende vergadering van het lüassikaal Bestuur, deze zaak ter bane zal komen, en ik hoogst ongaarne den Heer Scholte, die mij als zijn vriend beschouwt, onverwachts met een aanschrijving van het Klassikaal Bestuur op het lijf wilde vallen.

Tot mijn innig leedwezen heeft mijne poging het gehoopte gevolg niet gehad; want daar ik hem verzocht had, mij eenvoudig te antwoorden (in geschrifte) dat „hij zich ten opzichte der Evangelische Gezangen geheel conformeerde, zoowel in als buiten zijne gemeente, met de omtrent dezelve bestaande verordeningen onzer kerk", zoo is hij inplaats van aan dit billijk verlangen te voldoen, gisteren bij mij geweest, en heeft zwarigheid gemaakt, om op mijn confidentieel briefje dergelijk antwoord te schrijven; en hoewel hij, ja, verklaarde vóór de Gezangen te zijn, zag hij echter zijne verplichting niet in, om van dezelve bij elke openbare godsdienstoefening gebruik te maken.

Wat ik ook spreken mögt over de verwarring die hij süchlte, van grilligheid, sectezucht, proselytenmakerij, — de Heer SclioUe was van zijn stuk niet af te brengen, maar beriep zich slechts op voorbeelden van sommige Predikanten, die zich dezelfde A'rijheid veroorloofden, welke men hem scheen te betwisten.

Hoe gaarne ik ook met al mijn hart de liefde wil beoefenen, is het nogtans mijn ernstig voornemen, en al de leden onzes Bestuurs deelön in hetzelve, om de beslaande orde te handhaven, en niet toe te laten, dat iu deze streken inbreuk op onze wetten gemaakt worde.

Tevergeefs echter heb- ik in hel kerkelijk handboek naar eenige bepaling gezocht, die het gebruik der Evangelische Gezangen bij alle openbare godsdienstoefeningen gelast, en daar ik niet gaarne a wilde zeggen, zonder het tot z te brengen, zoo zoude UE. mij ten hoogste verplichten om mij afschriften of exemplaren dier bepalingen te doen toekomen, ten einde den Heer Scholte te doen zien, wat ten deze de kerkorde bevele. Ik zal UE. het belang mijns verzoeks niet ontwikkelen, het is hier Principiis obsta!

Gode zij dank ben ik weder eener hoogst bedenkelijke ziekte ontworsteld, maar nog buiten staat om te prediken, die zenuwen, die zenuwen!

Ik ben U. s. Uw Ed. Geb. D. vaardige vriend

G. W. PAPE.

Excuse voor het halve blad; bij het omslaan bemerkte ik het eerst.

Zoude de Synode geen nieuwe bepalingen omtrent de Gezangen maken, of de oude hernieuwen kunnen ?

Scholte en Gezelle Meerburg zijn dus geschorst en afgezet wegens overtreding van een wetsartikel, dat hun rechters kort voor het proces nog onbekend was.

Burgemeester Verschoor van Sleeuwijk, lid van het Provinciaal Kerkbestuur, die toen reeds zitting had gehad in een commissie om Scholte ernstig te onderhouden, vroeg in Sept. 1835, kort voor Meerburg's afzetting, nog haastig aan Janssen om inrichtingen over het opgedo-ken artikel van 1807, dat gebruikt moest worden, terwijl hij tevens klaagt, dat hij het Algemeen Reglement „tot heden" niet heeft kumien bekomen!

Janssen acht, met verwijs naar de besluiten der Prov. Synode van Breda (1806—1808), dat „het voordragen van n i e ii w e wetgevende bepalingen op dit oogenblik aan vele bedenkingen onderhevig zou zijn".

Ondertusschen heeft Scholte zich eerst gewillig onderworpen, gelijk blijkt uit Pape's brief van 27 Juni 1833:

„... Ds Scholte laat de gezangen zingen en heeft verklaard er niet tegen te zijn; daarmede is dez!e kwestie getermineerd. Ik geloof met UEd., dat men in deze dagen met alle voorzichtigheid moet te werk gaan, ofschoon het te wenschen ware, dat alle kerkelijke verordeningen, ook desnoods vergezeld konden gaan met behoorlijke middelen ter executie. Ds Scholte doet zich in zijn persoonlijke gesprekken wel voor. 's Mans loop is verbazend. Zonderling genoeg las ik eergisteren in Seneca „de Tranquill. Animi" de opmerking (Cap. 2 meen ik): argumentum pessimi... turba. Het is te bejammeren, dat zoovele onkundigen, en halfgeleerden, en heel waanwijzen hier en daar in onze Prov. Examina doorsluipen. — (Pape haalt hier als voorbeeld aan een candidaat, die... slecht Latijn kende.) — Wat nog het erbarmelijkste is, is dit: dat bij vele gemeenten het denkbeeld schijnt te heerschen, dat onkunde .in wereldsche wetenschappen, zooals men de allemoodigste kundigheden eens predikants noemt, een bewijs is, dat men alleen de wijsheid die uit God is deelachtig is geworden... Op enkelde(? ) uitzonderingen na, zijn dan ook de meest geprezene Rechtzinnige leeraars extragroote domooren. Arme Paulus, hij zoude althans niet op de nominatie van Sprang zijn gekomen "

Te Sprang, een dorp met „stijle begrippen", is in dezen tijd strubbeling inzake het beroepingswerk en het Class. Best. grijpt daar in, mede om te voorkomen dat „een zeker candidaat Meerburg, vriend des Heeren Scholte" het beroep zou ontvangen. Uit een door de Classis gesteld drietal benoemt de Koning tenslotte (14 Sept. '33) tot predikant voor Sprang... een neef van scriba Pape, — dank zij Janssen!

Pape's insinuatie dat „de meest geprezene Regtzinnige leeraars extragroote domooren zijn", wordt door Janssen gretig van een adres voorzien (29 Aug. '33):

„Scholte is liier [in Den Haag] hoogst ongunstig bekend als één van de raddraaiers zonder kunde, der lieden die thans onze kerk beroeren.

„Hij was zelfs met Molenaar tegenwoordig op de Amsterdamsche bijeenkomst, waar men over het maken eener scheuring onder de Hervormden heeft geraadpleegd."

„In andere landen maakt politieke dwaasheid de volkeren ongelukkig; in ons land bestaat tot nu toe, bij het grootste deel der natie, politieke eendracht, maar nu dreigt dweepzucht, aan stijle begrippen gepaard, met godsdienstige beroering. Zoo is de mensch alom zelf oorzaak zijner rampen.

„Nog maar kort geleden konden wij God' danken voor den staat der Nederlandsche Hervormde Kerk, als wellicht die van alle landen overtreffende, evenzeer veilig tegen de Duilschc Ratioua-listen, als tegen de Duitsche Mystieken en Palcologen, terwijl regt Christelijke zin, ware verlichti^ig met broederlijke verdraagzaamheid zoinder onverschilligheid omtrent het wezentlijke ccne gimsUge toekomst voorspelde.

„Dan de horizont is nu betrokken, verwatene stelselzucht; ijdele twistgierigheid en hatelijke kettermakerij, steken het hoofd op; maken warhie Jiootden en koude licfdelooze harten."

K. B.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen