Geen gunst maar recht.

XX.

Van een gunstbetoon, toen Koning Lodewijk in 1808 bepaalde, dat de predikanten der Hervormde Kerk verzekerd zoudej blij ven van de dusver genotene tractementen, was dus geen sprake. Er lag in dit besluitl wel degelijk een schending van het recht] dat deze predikanten op de dusver hun uitbetaalde tractementen bezaten.

Mr. van Apeldoorn, die dit ontkent, schijnt vergeten te hebben, wat aan dit besluit was voorafgegaan. Het plan was n.l. aanvankelijk bij den Koning opgekomen, die daartoe vooral van Roomsche zijde werd aangezet, om niet alleen de goederen, die zich in de geestelijke kantoren bevonden, maar ook pastoriegoederen, waaruit de tractementen betaald werden, door den Staat! te laten verkoopen en de inkomsten te doen dienen om allen bedienaren van de| onderscheidene gezindheden daaruit een bezoldiging te verzekeren. Het was de Minister Mollerus, die belast was met de zorg voor de openbare godsdiensten, die den Koning van dit plan terugbracht door er op te wijzen, dat deze pastoriegoederen toebehoorden aan de gemeenten, waaronder zij gevestigd waren, en dat hier confiscatie derhalve een onmiddellijke inbreuk op hetj eigendomsrecht dezer gemeenten zou zijn, En in de tweede plaats wees de Minister! er den Koning op, dat ait dienzelfden hoofde de goederen der geestelijke kantoren de eigendommen waren van de onderscheidene gemeenten, welke voormaals hare pastoriegoederen daarin hadden binnengedragen, ten einde op eene zoo evenredige als geregelde wijze hare predikanten mochten betaald worden, en dat de Staat, onder wiens bestuur zij waren, daarvoor gewaarborgd had.')

In hoeverre deze beschouwingen van den Minister historisch geheel juist waren, kan hier in het midden worden gelaten. Ik wijs alleen op deze ministerieele uiteenzetting, omdat daaruit te verklaren is, welke beteekenis aan; het Koninklijk besluit van 1808 is te hechten. Il faut juger les écrits d'après leur date. En het gaat niet aan de revolutionaire beschouwingen, die aan de besluiten der Nationale vergadering van 1798 ten grondslag lagen, als uitgangspunt te nemen voor de verklaring van het Koninklijk besluit van 1808. Het rechtsstandpunt door den Minister, die in dit opzicht wel den meesten invloed heeft uitgeoefend op dit besluit van den Koning, dient wel in de eerste plaats in aanmerking te komen, wanneer men vraagt naar de gronden, waarop dit besluit rust. Evenzeer toch als het den Minister gelukt is, den Koning te overtuigen, dat de confiscatie der pastoriegoederen, waaruit de predikantstractementen betaald worden, een inbreuk zou wezen op de eigendomsrechten der gemeenten, zoodat van dit plan dan ook niets gekomen is, evenzoo heeft hij blijkbaar den Koning overtuigd, dat de predikanten, die uit de geestelijke kantoren hun tractement ontvingen, daarop een recht hadden, en heeft daarom de Koning de uitbetaling dezer tractementen ook verder aan de predikanten der Hervormde Kerk verzekerd.

Ongetwijfeld is ook op dit Koninklijk besluit van invloed geweest een memorie, door de Commissie uit de Hervormde Kerk aan den Minister overhandigd. Hierin werd uitvoerig het standpunt bestreden, dat toen door velen scheen te worden ingenomen, dat de tfactementen der predikanten, wijl zij uit de publieke kassen geschiedden, daarom gerekend moesten worden uit 's lands kas te geschieden. Terecht werd er op gewezen, dat dit onjuist was, wijl die tractementen, over het geheel genomen, voortvloeiden uit goederen en fondsen, die oorspronkelijk geestelijke goederen waren geweest, dus bestemd voor den dienst der Kerk, en die vroeger door den Souverein uitdrukkelijk waren toegewezen aan de Hervormden. Het rustig genot van de inkomsten dezer goederen door de Hervoi^mde predikanten had aan dat recht een onverbreekbare vastheid verleend. Dat deze goederen, zoo voegden zij er aan toe, onder publieke beheering hadden gestaan, had ze even zoo weinig tot een gedeelte van 's lands kas gemaakt, als de fondsen van weeskamers en dergelijke openbare stichtingen, daartoe behoorende. Voornamelijk bewezen zij, dat dit het geval was met de goederen van het geestelijk kantoor te Delft. Dit kantoor toch bestond vooral uit de pastoriegoederen van bijzondere gemeenten, welke, ten tijde der Kerkhervormingen in de zestiende eeuw aanwezig zijnde, toen op stelligen last van den Staat waren saamgebracht tot één fonds, om ten voordeele dier gemeenten bestuurd te worden. En ze waren daarin saamgebracht met uitdrukkelijk beding aan de

eene en met belofte aan de andere zijde, dat de Staat uit de inkomsten van die goederen voor het onderhoud der hervormde predikanten en der hervormde gemeenten zorgen zoude. De genoemde goederen waren derhalve onder het bestuur van den Staat de eigendom van de hervormden gebleven en tot het gemelde doel bestemd. 2)

Al heeft dit betoog den Koning niet verhinderd op voorstel van zijn Minister van Financiën deze goederen uit de geestelijke kantoren over te brengen in 's lands kas de verplichting, die daartegenover op f 's lands kas werd gelegd om de predikantstractementen te betalen, en de uitdrukkelijke verzekering, dat de predikanten der Hervormde Kerk gelijk vroeger hun tractementen zouden ontvangen, toont toch, dat de Koning met de rechten der Kerk wel degelijk rekening heeft gehouden. Volkomen terecht merken Ypey en Dermout daarom op, dat de Koning door dezen maatregelen het recht der Hervormden als niet gekrenkt schijnt beschouwd te hebben^). Al mochten de gedeputeerden der Noorden Zuid-Hollandsche Synoden dan ook bezwaren tegen dit besluit hebben ingebracht, die bezwaren golden meer de moeilijkheden, die daaruit in de toekomst konden voortkomen, dan dat men meende, dat hiermede aan de rechten der Kerk op zichzelf afbreuk werd gedaan.4)

Metterdaad was het gevaar, dat deputaten dezer synoden van de toekomst voorzagen, niet denkbeeldig, zooals de geschiedenis wel geleerd heeft. Door aan het afzonderlijk bestaan der geestelijke kantoren een einde te maken en hun fondsen in 's lands schatkist te storten, waren deze fondsen zelf nu verdwenen en hing het af van den toestand der schatkist, of deze nog bij machte was aan de haar opgelegde verplichting te voldoen. Het is dan ook bekend, hoe, toen Koning Lodewijk abdiceerde en Nederland nu als wingewest bij het Fransche Keizerrijk werd gevoegd, de toestand van de schatkist zoo berooid werd, dat van de verplichte uitbetaling dé'er predikantstractementen zoo goed als niets gekomen is. Hoe rampzalig de toestand der predikanten tijdens dit Napoleontisch bewind is geweest, behoeft hier wel niet geteekend te worden. Het is dan ook niet alleen voor heel ons land, maar ook voor de Kerk een verademing geweest, toen aan Napoleons heerschappij een einde werd gemaakt, de onafhankelijkheid van Nederland werd hersteld en nu een Oranjevorst den troon besteeg. Alle hoop was, ook van de Kerk, op den Souvereinen vorst gevestigd.

Koning Willem I heeft, wat de financiën der Kerk betreft, deze hoop niet teleurgesteld. Reeds bij zijn Koninklijk besluit van 1814 heeft hij zorg gedragen, dat de tractementen wederom aan de predikanten uit 's Lands schatkist zouden worden uitbetaald, en dat op denzelfden voet als vroeger was geschied.

Ook bij dit Koninklijk besluit nu, meent Mr. van Apeldoorn, is van een-erkenning van rechten der Kerk geen sprake geweest, maar zou, evenals bij het Besluit van Ko ning Lodewijk, alleen het belang, dat de Staat had bij den godsdienst, den doorslag hebben gegeven. M. a. w. er zou sprake zijn geweest • van staatssubsidie, niet van een verplichting, die de Staat op zich had genomen wegens de confiscatie der geestelijke en kerkelijke goederen.

Nu moet, ook bij dit Koninklijk besluit, wel in het oog worden gehouden, dat Koning Willem I evenals Koning Lodewijk de betaling der tractementen niet alleen wilde doen toekomen aan de predikanten der Hervormde Kerk, maar evenzeer aan de dienaren der andere Kerken, voorzoover de Schatkist dit toestond. Van een recht, dat deze andere Kerken konden doen gelden tegenover den Staat, kon evenwel geen sprake wezen. De tractementen aan deze Kerken uitgekeerd, berustten niet op een rechtsaanspraak, maar op gunst. Of wil men liever, omdat de Staat het in zijn belang achtte de dienaren van den godsdienst te bezoldigen, bepaaldelijk ook met het doel, gelijk werd uitgesproken door den Commissaris van kerkelijke zaken, om de leeraars van den godsdienst nader aan den Staat te hechten, aangezien de aard der zaak het medebracht, dat de bezoldigde zich moest verbonden achten aan den bezoldiger. Reeds op dien grond achtte men het wenschelijk, de betaling van alle tractementen onmiddellijk uit 's Lands kas te doen geschieden, en deze niet als last aan de gemeenteleden op te leggen. De Kerken zouden daardoor tegenover den Staat te onafhankelijk worden. Maar hierbij kwam een tweede grond. Zulk een maatregel zou ook onbillijk wezen tegenover de hervormde gemeenten. Immers, zoo verklaarde de Commissaris, de geheele last om voor hare predikanten te zorgen, zou dan neerkomen op die hervomde gemeenten, die voorheen pastorie-goederen hadden bezeten, waaruit hare predikanten konden onderhouden worden, maar deze aan den Souverein hadden afgestaan, terwijl daarentegen die Kerken, die in het bezit van hare pastorie-goederen gebleven waren, daaruit hare predikanten zouden kunnen bezoldigen en geen kerkelijke belasting zouden te betalen hebben. 5)

Het Koninklijk besluit zelf stelt dan ook het staatsbelang op den voorgrond: > Over-Wegende, zoo ^ luidt het, dat de belangen van den Staat zoo wel als van den godsdienst vorderen, dat zorg wordt gedragen voor de betaling der tractementen, welke vóór de iiilijving dezer landen in het Fransche rijk van 's lands wegè zijn betaald geworden.« Maar daaraan wordt toegevoegd in de tweede plaats — en juist dit laat Mr. Van Apeldoorn wederom weg: overwegende dat de na den jare 1795 genomene dispositiën over de vernietiging Van de fondsen der kantoren van de geestelijke goederen, alsmede de afschaffing Van de voormaals genotene rantsoenpenningen, thans te meer voorziening van be-1 taling der tractementen uit andere fondsen gebiedene, besluit de Koning, dat de tractementen, welke tot den 31 Dec. 1810 uit 's lands kas aan de predikanten der Hervormde Kerk zijn betaald geworden, voortaan, te rekenen van 1 Dec. 1813, weder uit 's lands kas op denzelfden voet zullen worden voldaan.

De grond, waarop dit Koninklijk besluit rust, is dus niet alleen het belang van den Staat en den godsdienst, maar ook, dat de ondsen van de geestelijke kantoren^ waaruit vroeger de predikantstractementen betaald werden, door den Staat vernietigd waren. Er is diïs wel d. gelijk in dit Koninklijk besluit een verband gelegd tusschen de confiscatie dezer goederen ten bate van de schatkist en de verplichting om te zorgen, dat nu uit andere fondsen in de betaling der tractementen werd vooJ-zien. Zoo ligt in dit Koninklijk besluit, zij het dan ook zijdelings, de erkenning, dat door deze > dispositiën« aan de Kerken onrecht is aangedaan, een onrecht, dat hersteld diende te worden. Waartoe zou anders de vermelding van deze vernietiging der fondsen in de geestelijke kantoren dienen?

1) YPEY EN DERMOUT. Gesch, der Nederl. Herv, Kerk Dl. IV blz. 372 en aant. 324.

2) a.w. blz. 374.

3) a. w. blz. 376.

4) a.w. blz. 383. 6; a.w. blz. 612.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen