Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 40

39 gezichtsveld der mechanica stonden nog allerminst vast. Want evenzeer als het b.v. in een G a I i I e ï valt te prijzen, dat hij krachtens de afpaling van z'n studieterrein enkele zintuigelijke qualiteiten daarbuiten sloot, valt het in hem te laken, dat hij daarbij niet radicaler te werk ging. Immers: de onderscheiding tusschen primair en secundair bij deze qualiteiten, door hem aan De m 0 cri tu s ontleend, heeft - welke hare waarde ook moge zijn - met de afgrenzing van het gezichtsveld der physica niets uitstaande: beide groepen van .q ualiteiten vallen daar buiten 75). Juist op deze onderscheiding echter is de voorkeur gegrond welke het voorstelbare beeld der oude mechanica ongetwijfeld bezit: alleen maar dit prae is psychologisch van aard en mag de wetenschap der energie geen oogenblik meer beheerschen nadat z'n karakter is doorzien. Zoolang dit niet geschiedde moest wel de ten onrechte van een deel harer qualiteiten beroofde materie verward worden met de energie, het verminkte waarnemingsobject met het geheel anders te bepalen veld van wetenschappelijk onderzoek. Zoo moest Des c art e s wel de conclusie trekken, dat de methode der physica de eenige was welke past bij de bestudeering van het lichaam, dat immers tot het waarneembare behoort 76). Niet alleen de biologie leed zoodoende schade, ook de psychologie betaalde weer het gelag: het "weet van" werd orgaan der innerlijke waarneming en voor deze werd kenniswaarde gepretendeerd : de waarnemer van het innerlijke meende al spoedig psycholoog te zijn. Vanzelf werd het kennend subject nu weer 'n onderdeel der ziel. Men moge eerbied hebben voor de poging van Des c art es het oordeel en en willen te onderscheiden van het begrijpen 77) - dat begrip en voorstelling op deze wijze bijeen blijven is nog het ergste niet. Vooral te laken valt de verwarring van kentheorie en psychologie. Laatstgenoemde wordt daardoor eenerzijds geweldig overschat. Aan den anderen kant boet ze 'n deel van haar terrein in: want over het "weet van" heeft de psychologie toch evenzeer te handelen als over de Akte, die Des c art e s heel karakteristiek cogitationes, blijkbaar in den zin van onmiddellijk waargenomen cogitatie, noemt. Nog meer schade lijdt de kentheorie. Want wie meent dat waarneming kennis biedt ontkomt nimmer aan het scepticisme: ook de waarachtigheid Gods, hiertoe te hulp geroepen, beschermt nimmer de vereenzelviging van twee terreinen, en voorkomt al evenmin dat de waarneming vager wordt naarmate - ceteris paribus - de afstand tusschen waarnemer en het waargenomene toeneemt. Zeker houdt Gods kracht lichaam en ziel bijeen, maar zij doet meer: ze handhaaft ook het verband tusschen de momenten in een en dezelfde wetssfeer en beide werkzaamheden - de instandhouding van eene door verschillende wetssferen doorsneden kosmische eenheid en de handhaving van de momenten binnen een wetssfeer naar het karakter van deze - dienen wèl uiteen gehouden. Voor Spi n 0 z a wijzen deze beide nog weer terug naar een hoogere eenheid. Ook hij gaat uit van het dualisme subject-object, maar tot

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen