Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 52

51 vooral vast in het laatste stadium van de voorbereiding 103) der in 1857 volgende uitgave van z'n System der Logik und Geschichte der logischen Lehren. De verwarring van logica en kentheorie is hier al zeer duidelijk: ze heet "wetenschap van de normatieve wetten van het menschelijk kennen", dat verloopt in een aaneenschakeling van de vijf processen zooeven genoemd : waarneming, aanschouwing, begrip, oordeel en conclusie. Zoo wordt de waarneming weer kennis; zelfs neemt ze de plaats der intuïtie in en verkrijgt dus als onmiddellijk een prae boven het middellijke denken 104). De processen zijn intern psychisch van aard, gelijk men bij een leerling van Ben ek e ook moeilijk anders verwachten kan 105). De eenige gunstige uitzondering, bovenbedoeld, vormt Bol z a n o. En niet alleen in de ontwarring van oordeel en begrip steken z'n kentheoretische denkbeelden verre boven die van z'n tijdgenooten uit. Achter het idealisme, ook van Kan t teruggaande, knoopt hij in z'n metaphisica weer aan bij Lei b n i z. In de kentheorie neemt hij echter 'n vrijwel afzonderlijke plaats in. Z'n Wissenschaftslehre onderscheidt nl. heel scherp waarheid en kennis 106). Hij spreekt dan ook van zelfstandige stellingen, waarheden en voorstellingen (Sätze Wahrheiten en Vorstellungen an sich). Zulk 'n stelling mag niet met 'n oordeel vereenzelvigd worden: ze kan worden gedacht zonder te zijn aanvaard 107). Evenzoo staat het met de zelfstandige waarheden 108 ), die m.i. nog iets meer zijn dan het À€)(.TÓll der Stoa en de cogitationes possibiles van Lei b n i z 100). In elke stelling zijn twee voorstellingen of heenduidingen als bestanddeel en verbonden; de som van deze is de inhoud der stelling. Vervangt men variabIe voorstellingen van een stelling naar 'n bepaalden regel door andere, dan kan men de verhouding in welke ' n groep van zulke stellingen staat tot de oorspronkelijke uitdrukken in graden van geldigheid. Nu stelle men een oogenblik, dat Bol z a n 0 's Sätze an sich gelijk waren aan begrippen in de hier gebruikte terminologie, en dat diens "Vorstellüng an sich" ongeveer overeenstemde met wat hier waarheidsmoment heet, om terstond te verstaan hoe belangrijke vondsten de kentheorie m.i. bij Bol z a noop 't spoor was. Temeer daar de onderscheiding van oordeel en en denken, die hier opduikt, niet psychologisch van aard is, en dus ver uitsteekt boven die van Des c art e s tusschen ideae en iudicia. Op deze wijze kan tegelijk het meenen, voor waar houden en beweren zoowel van het waarheid-grijpen in 'n bepaalden v9rm als van het willen worden onderscheiden 110). Men zal wellicht opmerken, dat ik te veel van eigen meeningen in Bol z a n 0 's gedachten indraag. Misschien zal een historisch onderzoek, diepergaand dan 'k tot nog toe kon instellen inderdaad leiden tot ontdekking van vrij ernstige verschillen. Reeds hier zij daarom reeds opgemerkt hoe de overeenkomst niet ' n principieele kan zijn, doch - indien ze straks blijkt te handhaven - alleen kan verklaard uit de analyse van hetzelfde materiaal. Want het groote beletsel voor de ontwikkeling der kentheorie was en is nog steeds het gebrek aan analyse. - Critisch sta

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen