Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 11

10 is met het begrip in het subject, 'n grooter veld dan het bijzondere, waarvan de waarneming zich rekenschap dient te geven. P I a t 0 bouwt op den eens gelegden grondslag voort; wel beperkt hij de begripsvorming niet tot het terrein van het ethische, maar ook hij handelt in z'n jeugddialogen vooral over oordeelswaarheid. Voorts onderwerpt hij echter het anthropologisch subjectsbegrip aan een nadere analyse, die oplevert dat niet alles daarin homogeen is: in de zintuigelijke waarneming is de mensch immers passief; alleen in de kennis door begrippen komt de oorspronkelijke activiteit uit. Doch het schema: subject-omgeving vergt dan ook, zal 't harmonisch blijven, eene met deze dualiteit in het subject evenwijdig loopende tweeheid in het waargenomen object. Dit wordt daartoe eerst geanthropologiseerd, zoodat het, evenals de mensch, een uiterlijk en een innerlijk bevat; het uiterlijke is de verschijning die tot de zintuigen spreekt, het innerlijke is het wezen, dat door de begrippen wordt gekend. Zoo wordt wat bij S 0 c rat e s "algemeen" heet, bij P I a t 0 "wezenlijk", waartegenover dan het "bijzondere" tot den rang van "verschijning" wordt verlaagd. Op deze wijze wordt aan de begrippen de eer toegekend de sleutel te zijn die ons in staat stelt door te dringen in de geheimen die zich achter de verschijning verbergen. Waarheid en dwaling zijn in deze stellingen wel zeer nauw verbonden. "Niet zintuigelijk waarneembaar" is 'n praedicaat dat inderdaad ook aan waarheden toekomt. Dus ook aan al of niet begripmatige kennis. Maar met dat al heeft men hier slechts te doen met een alles - uitgezonderd het zintuigelijk-waarneembare - omvattend en term, die, wijl negatief, allerminst geschikt is voor een positieve aanduiding. Want behalve waarheid en kennis is er nog heel wat meer niet zintuigelijk waarneembaar, ook onder datgene waaromtrent 'n waarheid waarheid is. De fout schuilt in de anthropologiseering. Bij den mensch gaan inderdaad de functie van waarnemen en kennen hand aan hand. En daarmede correlaat zijn waarnemingsobjecten en waarheden. Maar deze twee staan niet tot elkander als verschijning en wezen. Het wezen is 'n kosmische eenheid en sommige waarheden, nl. de metaphysicale, zijn inderdaad waarheden daaromtrent. Maar er zijn vele waarheden die niet handelen over wezens, maar over doorsneden daarvan, nl. over wezens voorzoover ze liggen in een bepaalde wetssfeer. Bij de kennis is te onderscheiden de kennis door intuïtie en door begrip; daarmede parallel loopt de indeeling der oordeelen in existentie- en relatie-oordeelen. Maar het existentie- of ontwaringsoordeel mag niet vereenzelvigd met het waarnemingsoordeel, want waarnemen is niet kennen en een wezen is niet correlaat met een begrip: in het gunstigste geval - nl. in de metaphysica - is het dit met een moment van een begrip, terwijl dit moment dan bij verder doorgevoerd onderzoek systeem kan worden. Reeds voor de psychologie waren de gevolgen huiveringwekkend. De waarneming werd nog wel niet als bij A ris tot e les van haar eigen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen