„Geschiedenis der Philosophié”, door Dr T. Hoekstra. Eerste Deel. Oude Philosophie. J. H. Kok, 1921, Kampen.

BOEKBESPREKING.

II

Stel ik.^iïè^h'lt boek van Prof. Hoekstra'-'Önü-er de werken op vaderlandschen bodem van dien aard. het hoogst, dan b-.'grijpt men, dat de opmerkingen, woUce ik--tbans ga maken, niet bedoelen met de andere hand terug te nemen, wat ik met de eene héb gegeven. - Hoewel kritiek nog al eens dikwijls . in dien zin moet - verstaan, kan ik verzekeren, dat dit hier wel allerminst liet geval is. "Veeleer zou ik dan ook mijn OQT rnerkingen beschouwd willen zien als punten van overweging, waarop ik hoop dat de auteur_bij een even^ tueelen tweeden druk zal .willen tegemoet komen.

Van détaillcritiek zal ik mij onthouden. Niet, omdat ik-die ongeoorloofd acht of omdat die op een boek als dit niet te maken zou zijn, maar omdat zij tegenovetl een poging, als hier Prof. Hoekstra waagde, licht iet? i •kleingpestigs zou hebben. Trouwens, wie kan er oen PhiSosofiegeschiedenis schrijven, die in alle "^détails bevredigt? Het verschil van inzichten is hier 'in één woord enorm.

Laat mij dan mogen beginnen er mj|n vorwonderiagl over uit te spreken, dat in 'een boek, zoo up to date als van Prof. Hoekstra, alle overzicht van OosterschP philosofieën ontbreekt len hij dadelijk aanvangt met de Grieksch'e wijsbegoei'te.

Wel roert hij deze kwestie even aan.

Hij vangt zelfs aldus aan: „De geschiedenis van de rihilosophie, men kan zeggen van de wetenschap jn het algemeen, begint bij de 'Grieken. Gelijktijdig met, zelfs vóór de opkomst van de Grieksche philosophie, hebben groote denkers in China en Indie zich met wijsgeeiige problemen bezig gehouden. Toch kunnen we de Chineesche en Indische philosophie met stilzwijgen voorhijgaan, omdat deze een eigenaardig, van het Westersch denken geheel onderscheiden karakter vertoont'. Zij is gehuld in religieus gewaad > en wordt niet voorgedragen in den begripsmatigen vorm, die der wetenschap in Griekenland - eigen is. Ook heeft, het ' verre Oosten slechts in zeer geringe mate op de ontwikkeling van - de Europeesche cultuur ingewerkt."

En cip - de volgende pagina licht hij nader toe: „In de laatste Jaren is de verhouding van hst Oosten tot Griekenland door vele geleerden onderzocht. Hoewel het onderzoek nog niet afgesloten is, kan toch reeds vastgesteld worden, dat er ©enige ^verwantschap is en het Oosten den Gïiekschen g-eest heeft be'invloed. Trouwens reeds de levendige handel deed vermoeden, dat er connectie zou bestaan. Veel materiaal hebben de Grieksche denkei"s aan het Oosten ontleend, in de wiskunde hebben ze zich door Egypte, in de astronomie door Babylonie laten onderwijzen. Maar dit feit doet toch niets te kort aan de geheel e-enige beteekenis deï Grieken. Het is 'hun onvergankelijke eere, dat ze dit materiaal h'ebben geabsorbeerd, verrijkt en met behulp daarvan ^b'un s-yetenien geconstrueerd hebben. De wijsgeerige scheppingen, de geniale constructies, zijn hun eigen wprk. Die zijn nieuw, zelfstandige producten van den grooten G'riekschen geest."

Met veel hiervan stem ik gaarne in.

Het komt niet in mij op de geheel eenige beteekenis der Grieken voor de philosofie te ontkennen.

Alleen kan ik de conclusie: we gaan de Oostersche philosofieën stilzwijgend voorbij, niet Juist noemen. Op tamelijk wel dezelfde gronden als Prof. Hoekstra aangeeft, zou ik tot een tegenovergestelde conclusie moeten komen. Hij schijnt inïm^ers dit toe te geven, dat de Grieken in hun philosofie yan het , Oosten niet geheel en al onafhankelijk zijn. Welnu, dan zou het raadzaam geweest zijn om _ een overzicht te, geven •van de"' belangrijkste philosofische denkbeelden van het Oosten, 'waarbij paiallellen zijn te vinden in de Grieksch'e philosofie om daardoor het eigensoortige der laatste te beter te doen uitkom-en.

Reeds om den titel van zijn boek h'ad hij' m. i. zulk een overzicht niet mogen uitschakelen. Deze luidt niet: ge.schiedenis der W-es ter sche, maar geschiedenis der plhilosophie. Het is 'dan ook volkomen Juist .gezien, dat in , de „Allgemeine Gesch'ichte der PhUosöphie", welke in „Die Kultur der Gegenwart" verscheen, niet alleen aan die philosofieën, waarmee de Grieken wel-licht , in aani'aking zijn gekomen, maar zelfs aan de-Chineesche, waarvan ze vermoedelijk totaal geen weet h'ebben gehad, en aan de Islamitische en JaQansche stelsels van wijsbegeerte, welke eelTst veel, veel later zijn ontstaan, een plaats werd ingeruimd. In het voorbij-•gaan mag ik hen, die in de philosjfie voortstudeeren, weleens op deze uitgave wijzen. Nergens zal men deze philosofieën zoo beknopt, en zaakkundig tevens besproken vinden. Ik behoef alleen maar te vermelden, dat - de Indische philosofie door den bero-emden Olden b erg, de Chineesche door den grooten chinoloog W i 1 h e 1 m G r u b e en de Joodsche en Islamitische door den pas overleden Ignaz Goldziker zijh bewerkt, om te doen ..zien, dat men niet eerste klas werk te doen heeft.

A1 'had dus de - Grieksche philosofie hoegenaamd 'geen invloed ondervonden van buiten, dan hebben de bedoelde philosofieën, naar het mij yooirkomt, er nog

recht op, dat ze in ièwi - gèSoïüSieiiis der philoaqf niet worden gepasseerd.

"Maat zoo istaat de zaak~niet eens. Ik wil vooxi jhet oogenblik liet oafetaan der Grieksche philosofie er eens buiten laten. Dooh' dan heeft het Oosten inelk 'geval in latere perioden op hiet Westersche denken invloed uitgeoefend. De Oostersch'e philosoiiïeëri zi|n voor sommige neo-platonici en eclectici werkelijk niet zulk een qnantité négligeablo geweest, als men uit liet boek van Prof. Hoekstra zou moeten opmaken. ' Sterk Z€lf3 was'de Oostersche invloed op onderscheiden Agnostische lichtingen, waarmee de wijsbegeerte toch ook tekening heeft te hoiüdear En dan vergete men niet, dat vooral Schopenhauer ©n oak Von Hartma n n de vedanta-philosofi© in zich hebben opgenomen en In hun stelsels verwarkt, om nu andere stroomingen als die van Steiner niet rase te tekenen.

Voor mij is het dan ook ©en leemte in het boiek van Prof. Hoekstra, dat hij niet eenige bladzijdem, zeg een yel druks, aan de Oostersch'e - wijsgeerige ge-, dachtenwereld heeft gewijd. Te - meer nog, omdat ©en zóó schematisch werk als van Aengenent ei' nog 8 pagina's aaia geeft ©n Casimir zelfs 17.

Wel laat • het zich begrijpen, dat Proï. Hoekstra er toe kwam, deze wijsgeërige stof uit te schakelen. Hij lette te uitsluitend op het ontstaan der Grieksche philosofie. En dan laat zich het verband tusschen Oostersche en Grieksche philosofie wel vermoeden, maar niet aantoonen. De boeken der 19de e'euw over de geschiedenis der philosofie manen hier tot omzichtigheid.

Er was een tijd, dat de invloed van het Oosten sterk werd overdreven. Een man als G1 a d i s c h trachtte te bewijzen, dat men in Pythagoras de Chineesche, in de Eleat^en de Indische, in Her'aclitus de Perzische in Eimpedocles de Egyptische en in Anaxagoras de IsTaelitischte wijsbegeerte of wijsheid naar Grieksche behoeften bewerkt voor zich had. En R o t h liet bijna heel de Grieksche philosofie uit ^.gypte komen.

Reaktio daarop kon—niet uitblijVen. Bellaar Spruyt nam het ten-onzent op voop do „autochtone vorming der Grieksche philosophic". Hij , consitateerde „van Egyptische philosophic heeft men geen duidelijke sporen aangetroffen, terwijl de werkelijk bestaande Chineescho en Indische moeilijk tot de Grieken kon doordringen wegens gebrek aan handelsverkeer en tolken". De onjuistheid van dit laatste is .echtsr in den laatsten lijd duidelijk gebleken. Het handelsverkeer der Grieken was uiigebreideir en drukker dan men vroeger wel onderstelde. Zeil er neemt wel talrijke cultureeie inwerkingen aan van het Oosten op de Grieken, maar voor de philosofie maakt hij feitelijk een uitzondering. Wanneer, zoo concludeert hij, er al iets van philosofie bij de Oostt*schd volkerea gevonden werd, zoo legden toch' de taalbezwaren groote hindernissen in den weg om ze in te dragen in de wereld der Hellenen.

Düch ook van dat gevoelen komt m'en den laatsten tijd meer en meer terug. Daarom] spijt het mij, dat ook Pi^f. Hoekstra, in deze de meer moiderne inzichten niet WEei'gecft, die, dunkt mij, alles voor hebben. Zeker, er is hier een missing-link.

Men kan niet met zekerheid aanwijzen: daa, r hebt gij 'den ontbrekenden schakel tusschen Oostersche en Grieksche wijsgeerigs denkbeelden.

Maar dat is nog geen 'reden om do eerste met stilzwijgen te bejegenen.

Waal' de Grieksche ' philosofie niet in Griekenland zelf, maar in de IQein-Aziatische Koloniën is ontstaan, stemt 'dit ireeds tot ernstig nadenkgn.

Het verband tusschen Oosten en Westen in deze verheft zich ver boven een bloot veimoeden.

Ook de religieuse inklieeding van wijsgeërige gedachten in de Oostersche wereld kan hier niet als overwegend bezwaai' gelden.

Ban zou men «en deel der Grieksche philosofie, Augustinus, de Scholastieken ook huiten da wijsbegeerte moeten plaatsen.

Op dal' standpimt zou men • b.V. ook het eersta deel van Bavinck's Dogmatiek niet voor wijsgeërige doeleinden mogen exploiteeren.

Natuurlijk ware hiervan meer te zeggen. Het zou zelfs een interessant onderwerp, voor een dissertatie geven.

Ik meen hiermee echter genoeg-argjim-enten te hebben bijgebracht om Prof. Hoekstra te verzoeken: wil bij een herdruk van uw boek u eens bezinnen of voor de Oostersche wijsbegeerte 'geen ruimte dient te worden gereserveerd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen