De boodscbap van G. B. Shaw.

III

Hoewel de vraag, of deze Shaw ons iets te zeggen heeft, al min of meer duidelijk een antwoord kreeg, is zij toch van zooveel belang, dat zij rechtstreeks gesteld dient te worden.

Trouwens, van verschillende zijden is zij op geheel andere wijze beantwoord. Zelden verdeelde iemand zoo de geesten, als Bernard Shaw deed. Ginds met geestdrift htegroet, werd hij hier met verachting verworpen.

Wanneer we slechts met een nauwelijks au sérieux te nemen comediant te doen hadden, zou zijn optreden niet dat effect bereikt hebben.

Wat is het dan dat in Shaw zoo provoceert? Laat ons trachten onze meening samen te vatten. Het geheim van de oorzaak van den strijd om Shaw schijnt mij Frank Harris in zij!n meergenoemd werk over Shaw aan te duiden, als hij zegt: „Hij waarschuwt ons, dat het werkelijk proces van zijn gevecht tegen windmolens tamelijk duister is; maar nij is er van overtuigd, dat „het resultaat toch altijd weer uitwijst, dat er den geheelen tijd iets achter heeft gezeten, waarvan ik mijzelf niet bewust was, hoewel het ten slotte blijkt het werkelijk motief van de heele schepping te zijn geweest"."

Tot onze verbazing merken we, alles overziend, dat toch alle stukken a.h.w. legstukken waren in één groot mozaiek, dat er een leidende gedachte aan ten grondslag lag, dat ze uit een overtuiging geschreven werden. Achter al zijn geestigheid, achter alle grappen schuilt een overtuiging, die de diepere oorzaak is van alle verdeeldheid. Deze overtuiging groeit niet, ze is het geheel van zijn werk.

Het eigenlij kste in hem is wel zijn onuitroeibare liefde tot het leven. Vanuit dit leven, vanuit de aarde worden alle dingen verklaard. Iets hoogers, iets schooners dan dit leven, is er niet. Het is verheven en vervult alle dingen! •

Godsdienst kan slechts dienst van het leven zijn en kan slechts menschelijk worden opgevat. God wordt op de aarde neergehaald, om van daaruit een nieuwen inhoud te ontvangen. God is ten laatste dat leven zelf. Zijn Koninkrijk is een rij'k van deze aarde.

Zoo is dat leven heilig, het mag niet verknoeid woi-den en verlengend. Alle „idealen", die het misvormen, moeten er afgerukt. Alles wat leeft, heeft reeds daarom recht op het leven en moet zich ongehinderd ontwikkelen kunnen. Zoo is hij, volkomen consequent, voorstander der emancipatie, huldigt socialistische opvattingen over de vrijheid van alle leven, en bestrijdt het vivisectionis-• me. De mensch, de edelste vorm van dit leven, heeft nu als hoogste taak dit leven vrijelijk te laten groeien. Hij moet van binnen uit, uit eigen kracht, leven, en slechts met zichzelf te rade gaan. Zoo verklaren zich zijn meeningen over de ontwikkeling des menschen naar den Superman toe, over de autonomie der moraal.

Een kenmei-k, levens een eenzijdigheid, van deze liefde tot het leven, die zich voor geen openbaringen bukt, is, dat ze het leven in actueelen zin verstaat. Zij richt zich op bepaalde toestanden, op een bepaalden tijd, hier en nu. De problemen die hij behandelt, zijn tijdproblemen, veelal modeproblemen. Dok in zijn wijsgeerige opvattingen bleef hij aan zijn eigen tijd gebonden. De vorm, waarin /5haw zijn meeningen uit, is concreet; algemeene waarheden, abstracties behandelt hij niet.

Shaws werk is geen „kunst om de kunst". Van deze leuze moet hij niets hebben. Hij heeft wel degelijk een bedoeling, in zekeren zin zou men het tendenz-kunst kunnen noemen. Het is hem om zijn opvattingen, meer nog om de hekeling van oudere opvattingen te doen. Zoo behoeft het niet te verwonderen, dat veel van zijn stukken in het geheel niet uit innerlijke noodzaak geschreven werden, maar slechts een uiterlijke aanleiding hadden, op verzoek geschreven werden, of voor een bepaalde gelegenheid. Deze „pieces d'occasion" getuigen evenwel van een verbluffende virtuositeit.

Niemand, die met Shaws werk in aanraking komt, ontkomt aan üen indruk van een sterke behaagzuchL Veel van zijn comedies wekken den indruk louter een Vertoon van vernuft te zijn. De toon in zijn omvangrijke prefaces, door welker lengte hij zich een vermaardheid verwierf, in zijn verhandelingen en voordrachten, is in hooge mate ijdel. Aller oogen zijn op hem gevestigd. Nu Shaw dit weet, wil hij een van te voren door hem zelf vastgestelden indruk handhaven. Het beeld, dat men zich van hem dient te vormen heeft hij eerst nauwkeurig zelf ontworpen, iets wat al zijn biographen, zelfs zijn bewonderaars, opmerken. Dat de roeping tot kunst hierdoor ernstig geschaad wordt, behoeft wel geen betoog.

Over dit alles heen ligt de spot, het machtige wapen van Shaw. H^ij critiseert er mee en valt aan. Maar tevens verbergt ze den ernst zijner overtuiging, die in haar verstokenheid des te gevaarlijker wordt. Hij verkrijgt een zekere distance door dezen spot, doordien hij niet meer rechtstreeks tot ons spreekt. Deze spot is meestal onschuldiger, dan ze schijnt. Men ergere zich niel te snel. Men moet eigenlijk meer op haar vernuft dan op haar inhoud letten. Het gevaar van Shaw schuilt niet zoozeer in dit esprit, als wel in rijn verborgen levensbeschouwing.

Deze spot is, naast een verberging zijner eigen^j lijke gevoelens, aan de andere zijde ook de uiting eener overmoedige levenslust, die met de feiten stoeit en zich verlustigt aan de dwaze mogelijkheden, die haar rangschikking biedt. Het besef van een geboeid publiek doet ook hier het overige.

Zijn schrijftrant wordt door dit alles ongemeen levendig, hoewel, daar ze zich niet tot hooger plan verheft, geen innerlijke rijping vertoont, op den duur onrustig en vermoeiend.

Dat Shaw voor de rechten van het leven opkwam, is opzichzelf een verdienste. In de tooneellitteratuur heeft hij zich een plaats veroverd. Hij durfde met gangbare meeningen breken en op het gebied der tooneeltechniek kende hij geen traditie.

Maar Shaws boodschap, zijn verheerlijking van het leven is heidensch. Den Calvinist is zulk een verheerlijking van dit leven, zulk een evangelie der aarde onaanvaardbaar. Het Koninkrijk der hemelen is ook in dezen zin niet van deze aarde.

Shaws beteekenis, en dan nog een practisctej ligt in den tijd, waarin hij leefde en... deze tijd is weldra voorbij!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen