DE PARTIJ

De politieke partij heeft langzamerhand in het staatkundige leven een geweldige, om niet te zeggen oveiüieerschende, beteekenis gekregen. Niet alleen zijn de partijen erop uit om de kennis van en het inzicht in haar politieke beginselen bij de eigen leden te verdiepen en van die beginselen uit te dragen in het midden van het volk, maar zij hebben ook een belangrijke funÊtie ten aanzien van de samenstelling van de vertegenwoordiging des volks bij de overheid. Zij idjn het die voor de verkiezingen de candidatenhjsten opmaken, en van degenen die lid zijn van de Tweede Kamer wordt dan gezegd dat zij daar zitting hebben namens een bepaalde partij, dat zij daar een bepaalde partij vertegenwoordigen.

Ook ten aanzien > van de samenstelling van een ministerie laten de partijen zich steeds meer gelden. Volgens de grondwet benoemt en ontslaat de Kroon de ministers naar welgevallen. Maar de practijk gaat langzamerhand zoo worden dat de partijen beslissen wie al of niet minister mag wezen. Toen de politioneele actie in Indië begon liet de Partij van de Arbeid een manifest uitgaan ter verdediging van de houding van het Kabinet, ook van de socialistische ministers, waarin gezegd werd: Vele partijleden zullen wel de vraag stellen: moeten wij onze minister niet terugroepen? Alsof de ministers vertegenwoordigers, afgezanten zijn van een partij, en niet raadslieden der Kroon. Een kabinetsformateur heeft in deze constellatie een uiterst moeiüjke taak. Hij heeft niet alleen te doen met mannen die hij uitnoodigt een ministersportefeuille te aanvaarden op basis van een door hem geformuleerd programma, hij heeft ook te doen met de Kamerfracties der partijen waarvan deze mannen lid zijn en met die partijen zelf.

De zelfstandigheid van ministers en Kamerleden komt op die ijianier sterk in het gedrang. Ministers voeren een beleid dat uitgegeven wordt door de partij waarvan zij deel uitmaken en leggen van dat beleid rekenschap af voor hun partij. Gedurende de laatste jaren is het herhaaldelijk vertoond dat ministers iil partijvergaderingen mededeelingen deden die in de volksvertegenwoordiging thuis hoorden.

Ook de Kamerleden worden geheel ingekapseld in het partijvèrband. Bij de gratie van de partij zijn zij geplaatst op de candidatenlijst en in alle deelen worden zij geacht gebonden te zijn aan partijbeslissingen. Voor een afwijkend inzicht is weinig of geen plaats. Het optreden van specialiteiten in de Kamer, van deskundigen op een bepaald gebied, verhindert anderen het spreken. De rantsoenering van den spreektijd doet daarbij dan het hare. Voor iemand, die in een bepaald opzicht het partijstandpunt niet deelt, blijft er geen gelegenheid over om daaraan in de volksvertegenwoordiging uiting te geven.

Ook in de breedheid van de programs van actie komt uit de heerschende plaats van de partij. De programs van actie bevatten een lange rij van wenschen welker vervulling door de partij worden nagestreefd. Wenschen voor stad en platteland, voor patroon en arbeider, voor landbouw en industrie, voor bedrijf en handel en weet ik wat allemaal. En natuurlijk moeten de candidaten, die door een partij nsiar voren gebracht worden, daarmee instemmen.

Er wordt niet gevraagd of zij instemmen met het program van beginselen, terwijl de verdere uitwerking daarvan in de concrete situatie aan hun zelfstandig inzicht wordt overgelaten, er wordt niet gevraagd een beginselverklaring ten aanzien van een concreet punt waar het bij een bepaalde verkiezing om gaat. De opstelling van een breed program van actie ligt de candidaten bijna op elk punt vast en berooft hen van hun zelfstandigheid.

Dat is evenzeer het geval met het kiezersvolk. In naam is het zoo dat de partijleden tesamen de candidatenlijst opstellen. In werkelijkheid hebben zij er maar weinig invloed op. Het stelsel van de evenredige vertegenwoordiging brengt met zich mee dat de candidatenlijsten over het geheele land ongeveer gelijkluidend moeten wezen. En dus heeft , een landelijk partijbestuur of centraal comité hierin vrijwel alles te zeggen. 'De partijleden kunnen haast niet anders dan zidh neerleggen bij wat het landelijk bestuur in dezen voorstelt. Dezelfde evenredige vertegenwoordiging heeft ook tot gevolg dat men nauwehjks meer op een persoon, maar op een 1 ij s t stemt, op een p a r t ij. Men, kiest geen Kamer leden maar Kamerfracties. Het districtenstelsel, hoezeer daaraan vele gebreken kleefden, bood toch dit voordeel" dat men stemde op een bepaald persoon aan wien men zijn vertrouwen schonk voor de behartiging der zaken van land en volk. Nu valt het accent veel meer op de 1 ij s t, op de p a r t ij, en de stemmen die no. 1 van de lijst boven den kiesdeeler heeft dalen af naar no. 2 en zoo vervolgens. Prof. Fabius vertelt ergens — ik kan op 't oogenblik niet nagaan, waar precies — een aardige anecdote. Hij werd door een kiesvereeniging uitgenoodigd om te komen spreken voor den heer Idenburg, die de eerste plaats op de lijst innam. Prof. Fabius antwoordde dat hij voor Idenburg niet behoefde te spreken. Die kwam er wel. Die stond immers no. 1. Zijn spreken voor die kiesvereeniging

moest zijn ten gunste van no. 16 of 17 die op de wip stond.

De wet laat nog ruimte open voor de verkiezing van iemand, die, gerekend naar liet totaal aantal stemmen op 'n bepaalde Hjst aangebracht, niet in aanmerking zou komen voor een Kamerzetel. Wanneer zoo iemand bij z.g. voorkeurstemmen den kiesdeeler 'haalt, wordt hij verkozen verklaard. Zoo heeft dus de wet nog de mogelijkheid gelaten om af te wijken van het partij-inzicht dat meneer X op no. 1 stelde, en de voorkeur te geven aan meneer Z die op no. 15 staat. De opperheerschappij van de partij in het vaststellen van de volgorde der candidaten wordt hier even doorbroken. Hier ligt een wettelijke mogelijkheid voor een ncdnderheid in een partij, die het niet gedaan heeft kunnen krijgen dat de door haar verkozen candidaat een kans biedende plaats kreeg. Hier ligt ook een wettelijke mogelijkheid voor een partij, een partijbestuur, om een minderheid niet aan een meerderheid op te offeren. Wanneer een minderheid, niet uit tegensprekerigheid of koppigheid maar uit principieele overwegingen, gaarne een bepaalden candidaat op de lijst geplaatst zag, een candidaat die bij het partijbestuur niet favoriet is, dan kan het partijbestuur de gelegenheid openen zulk een candidaat bij voorkeurstemmen te verkiezen, door hem een plaats te geven op de lijst. Het is in den loop der jaren langzamerhand evangelie geworden, dat we moeten stemmen op no. 1 van de Hjst en dat het maar half-half is onze stem uit te brengen op een lager geplaatsten candidaat. Dan wijken vre immers af van de volgorde waaraan het partijbestuur de voorkeur geeft. Maar al zal, wanneer in een partij waarachtige eenheid en gemeenschap bestaat, er ook meestal eenheid van gevoelen wezen ten aanzien van de volgorde der candidaten, dit gaat toch niet altijd op en het zooeven vermelde evangelie is dan ook niet juist. Zelfs de wetgever heeft hiervoor oog gehad.

Evenwel, als ik goed ben ingelicht, neemt de A.R. Partij de door de wet gelaten mogelijkheid weg, door de candidaten te "binden aan de vastgestelde volgorde. Wordt een candidaat gekozen bij voorkeurstemmen — terwijl hij, van no. 1 af gerekend, niet in aanmerking zou komen — dan is hij verplicht zijn plaats af te staan, opdat de volgorde gehandhaafd blijve. Indien dit inderdaad de practijk is, dan zijn de kiezers niet vrij in hun keuze Ze zijn overgeleverd aan de partij, aan partijorde en partijbeslissingen. De partij, die todh al zoo'n groote plaats inneemt, gaat nog verder dan de wet in het toepassen van het stelsel der evenredige vertegenwoordiging. Wat er nog overgebleven is van het verkiezen van een persoon — en niet van een 1 ij s t, een p a r t ij — wordt door haar nog weggenomen. De partij heeft een beheerschende plaats gekregen. Zij is niet meer dienend. Vrijmaking van partijbeslissingen binnen het partijverband is practiseh onmogelijk. De minderheid moet zich altijd neerleggen bij de meerderheid, en dat beteekent practiseh: bij de voorstellen en besluiten van de landelijke leiding.

Deze ontwikkeling bereikt zijn hoogtepunt wanneer de wet maar één partij erkent, en wanneer die partij het land regeert. Wat volksvertegenwoordiging moest zijn wordt regeering. Hij die regeert wordt geacht te zijn de personificatie van den volkswil. En de z.g, volksvertegenwoordigers zijn niet anders dan partijsatellieten.

Zulk een hoogtepunt is bereikt in het nationaalsocialisme. En Nederland loopt op den weg die heenleidt naar eenzelfde doel.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen