Professor Holwerda, de Schriftverklaarder

Hoezeer ook 't hart geneigd is te blijven staan bij 't gemis, zich te verdiepen in het leed, de rouw in eenzaamheid door te maken — het geloof heeft in deze tweede ernstige beproeving, als de eerste maal, met de Here te doen, het ziet Zijn hand, het buigt voor Zijn beschikking, het vraagt naar Zijn wil.

En dan is het zeker ook Zijn wil, dat wij ons niet overgeven aan 't verdriet. Dat wij in onze treurnis om het: de Here heeft genomen, niet vergeten: de Here heeft eerst gegeven. Dat wij om het gemis de grootheid van de eens geschonken gaven niet voorbijzien.

Immers, dat was prof. Holwerda: een gave, een gro.te gave Gods aan Zijn kerken.

Want in deze éne gave schonk de Here er zo vele: trouw, zachtmoedigheid, eerlijkheid, wijsheid, scherpzinnigheid, discretie, helder oordeel, het vermogen om in een doolhof van gegevens ineens het hart van een kwestie te vinden. Zó had de Almachtige God, die Zijn materiaal niet, gelijk wij, moet vinden, maar het maakt, Benne Holwerda toegerust, en hem bestemd om te staan in deze decenniën, een tijdperk van geestelijke en kerkelijke decadentie. De Here wist wat Hij deed toen Hij Holwerda schiep en herschiep, hem de begeerte gaf tot het ambt van Dienaar des Woords, en hem plaatste op de posten, door Hem daartoe uitgelezen: Hij wilde mede door Holwerda Zijn kerk uit haar ingezonkenheid opheffen, haar weer doen gevoelen de majesteit, de kracht en scherpte van Zijn getuigenis..

DÈiartoe wilde Hij eerst onze broeder zelf de ogen openen: Hij heeft hem naar de Schriften gedreven. Deze leer-gang en lei-weg heeft Holwerda met eigen woorden beschreven, na het overlijden van Prof. Greijdanus, aldus: „Als ik in dien eersten tijd (n.l. van zijn predikantschap) eens met andere collega's sprak, was het bijna overal hetzelfde: aan bestudeering van den grondtekst kwam bijna niemand toe, goede commentaren hadden de meesten niet, maar wel planken vol stichtelijke lectuur, meditatiebundels, jaargangen Oude Paden, preekenseries. En zoo vulden ze hun preek veelal, en ze dienden hun gemeente trouw, maar ze hadden niet het voorrecht gehad aan de voeten van een groot exegeet te zitten, die de discipelen leerde zelf te exegetiseeren.

Met de catechismusprediking zaten de meesten ook vast; ze waren aangewezen op E Voto, en gaven een populair exposé ervan, en knoopten daaraan veelal wat stichtelijke opmerkingen vast; en 'de menschen kregen veel onderscheidingen te pakken, want de eene jaargang verschilde niet wezenlijk van de andere. Zelf herinner ik me nog levendig den nood van de catechismusprediking dat eerste jaar. Natuurlijk E Voto erbij; knap misschien, en breed zeker: het was niet zoo moeilijk een preekboekje te vullen, maar ik had toch altijd weer het gevoel: dit is geen preeken meer, maar een populaire cursus in dogmatiek, voor iedereen toegankelijk; maar wat hebben die boeren er aan, en die arbeiders, voor hun opbouw in het geloof en de liefde? Tot het me bij Zondag 27 te gortig werd, want van Kuyper's theorieën over den doop geloofde ik geen woord. Toen ben ik maar resoluut de Schriftplaatsen gaan exegetiseeren, en zoo gaan preeken. 'k Geloof, dat het vaak stuntelig ging, maar het begon tenminste wat op preeken te lijken, en het aantal slapers in den middagdienst werd zienderoogen kleiner; het Woord liet zijn heerschappij gelden, en triumfeerde over de vermoeidheid van den oogst, en hield de oogen open, waar de dogmatiek het niet had vermocht."

Afkerig van elk systeem ? O neen, zeker niet, althans niet het systeem als werk-methode, maar wel van het theologisch-dogmatisch systeem, van het stelsel, dat de levende waarheid Gods anatomiseert en destrueert en in stukjes knipt en er een legkaart van maakt.

Hoe was men in die tijd ongemerkt van' de Schrift afgegleden! Hoe ging de scholastiek, die haar tekorten wel voelde, maar ze aanvulde door valse „stichtelijkheid" (o, mijne ziele!) om zo voor ware munt te worden opgenomen, al breder plaats opeisen, zonder aanstonds te worden ontdekt en ontmaskerd!

Doch laten we opnieuw Holwerda zelf horen, om te weten hoe hij zijn tijd en daarmee zijn taak zag.

„In heel die situatie zaten voor de kerk toch groote gevaren. De studie der Schrift zélf verwaarloosd, de dogmatische bezinning tot stilstand gekomen: in zulke omstandigheden krijgt het epigonisme de groote kans. Groote figuren, die de zaak op gang hadden kunnen brengen waren er in die jaren (begin der eeuw, vooral na de eerste wereldoorlog, P. D.) niet. Men ging in op wat door anderen gezegd was, beet zich vast in systeempjes en constructies en onderscheidingen, vereenzelvigde — onbewust misschien — dogmatiek al meer met dogma, en een bepaald schema met het geloof dat den heiligen is overgeleverd. Het gevaar der scholastiek met boven- en onschriftuurlijke bindingen was toen ontzaghjk groot; de heele situatie bracht het eenvoudig met zich mee.

Er waren in die jaren velen, die met de traditioneele dogmatiek geen raad meer wisten. Ze konden daar niet mee wérken in de gemeente. En het na, oorlogsche leven bracht ook toen een groote geestelijke ontwrichting; de tragiek was, dat ze, vastgeloopen inet de dogmatiek, die geen antwoord bood voor de vragen van dien tijd, de kracht niet hadden om van de dogmatiek terug te vallen op de Schrift, en dat er niemand was die ze leiding gaf op dien weg terug. Zoo ontwikkelde zich een strooming, die innerlijk vervreemd van de dogmatiek., doch daarnaast ook zonder voldoende houvast aan het Woord, den uitweg zocht in de richting der psychologie. Men .spreekt hier wel van dogmatisch indifferentisme, een naam die me onjuist schijnt. Ze waren niet indifferent, doch de dogmatiek liet hen in den steek-, en ze lieten zich toen ook vervreemden van het dogma zélf; de confessionele trouw kwam in gevaar, en ze strandden eenvoudig in de problemen, omdat ze geen kans zagen die te benaderen vanuit de Schrift. Hier ligt m.i. de achtergrond van de crisis in 1926."

Toen schonk de Here, zo vertelt Holwerda verder, aan Zijn kerken Greijdanus, die ook hem vormde, wiens exegese ontketende een nieuwe geest, wijl hij terugleidde naar de Schriften, en de studenten weer leerde preken, die de dogmatiek, der verstening nabij, een nieuwe aansluiting gaf aan het levende Woord, die Schilders werk voor een goed deel mogelijk gemaakt heeft.

En toen de moeilijke, jaren kwamen van 1942—'44 wisten Greijdanus' leerlingen, die de gehoorzaamheid niet losmaakten van de kennis, waar hun plaats was. Ze hadden het spelletje door. Met enkele Groninger collega's bezocht ik zomer 1945 Holwerda, die toen tijdelijk in Haren vertoefde. Hoe bedroefd was hij, hoe verontwaardigd, dat men binding durfde opleg-

(Zie vervolg pag. 260).

gen aan de leer van de veronderstelde wedergeboorte, die nonsens, zo hoor ik hem. nog zeggen.

De kerken vergisten zich niet, toen ze Holwerda op de sjTiode van Enschedé benoemden tot hoogleraar in de O.T. vakken. Ze hadden hem leren kennen in zijn beslistheid, vroomheid, bekwaamheid, trouw aan de Schriften. In ons blad waren toen van zijn hand al heel wat meditaties verschenen; de Amersfoortse preken, voor de zieken bestemd, gingen het land door; zijn bijdragen in ' t H o o g f e e s t n a a r d e Schriften en in De Verborgenheid der G o d z a l i g h e i d deden hem kennen als uitnemend Schriftverklaarder.

Met , , vrees en beven" nam hij de benoeming aan, maar in het geloof, dat God wijsheid en krachten zou geven. En de Here heeft dat vertrouwen niet beschaamd. Wat prachtige Schriftopening gaf al dadelijk zijn inaugurele rede, als hij de vraag bespreekt hoe David zijn zoon door de Geest zijn Here kan noemen (Ps. 110, Matth. 22 : 43) en dat, als zowel rabbinisme als apocalyptiek niet willen loslaten de praerogatieven van Aaron, maar de ogen sluiten voor Melchizedek, Christus de aandacht van heel Israël van het koningsprobleem terugdringt naar het priestervraagstuk. Dat is: naar Hem Zelf, de Zoon en Here van David, de Hogepriester naar de ordening van Mel- 'chizedek.

Gaarne wil ik elders, ook in ons blad, op Holwerda's betekenis als hoogleraar in de exegese van het O. Testament breder terugkomen.

Ruim 6 jaar heeft Prof. Holwerda aan onze Hogeschool mogen arbeiden — wat een werk heeft hij Verzet! En hoe prachtig werk heeft hij geleverd'.

De buitenkant: glasheldere stijl, een ongeëvenaarde lenigheid en frisheid van uitdrukking, elk woord doet het op de plaats waar hij het neerzet. Elke zin een nieuwe gedachte, elk stuk, elk artikel is af: één logisch geheel.

Maar voorts: wat rijke Schrift-ontvouwing, hoe diep ging hij op de zaken in, hoe gunde hij zich geen rust, eer hij uit het Schriftverband en uit de betekenis der woorden de juiste Schriftzin had vastgesteld. Wat heeft hij gelezen en onderzocht, eer hij zijn studenten de vrucht van zijn arbeid aanbood — wat heeft hij zich ontzegd, om de beste en nieuwste literatuur machtig te worden, hoe heeft ook hij in de arbeid zichzelf verteerd!

Want het ging hem om de kerken, die hij zo innig liefhad, het ging hem om het kennen en doen kennen Van de Here. Hij zelf kende de Here: zelden zal men een Christen ontmoeten, die zó fijn aanvoelde: waar en vals, goed en slecht, recht en onrecht. Hij leefde üit wat hij leerde.

Nu mag hij, vrij van zonde, vrij van alle bederf en onvolkomenheid, Hem dienen in volkomen vrijheid.

Wij danken innig de Here voor de gave en de gaven,

ons in Holwerda geschonken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen