Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 42

41

Geen wonder, dat 'n critiek als deze de kentheorie evenmin tot inkeer vermocht te brengen als het intuitionisme van B 0 ut rou x en Be r g s 0 n later in staat was het Neo-Kantianisme te verslaan. Lei b n i z bouwt althans grootendeels rustig voort op de oude grondslagen. Wel moet de geometrie bij hem haar voorrang afstaan aan de arithmetiek 82), waardoor de beteekenis der voorstelling eenigszins wordt verkleind. Maar mathematisch blijft z'n rationalisme toch en evenzeer is de voorstelling nog de praeformatie van 't begrip. Het naar de methode der differentiaalrekening op 'n bepaalden tijd en plaats gemeten verschil in bewegingsquantum wordt krachtens z'n grotesk arithmetisme van 'n begripmatige grootte der physica tot 'n metaphysisch onuitgebreid maar toch op 'n bepaalde plaats te denken atoom, welks kern naar het oordeel der leer omtrent de waarneming der. bezielde medeschepselen - ziel heet: het lichaam is de zichtbare omtrek of verschijning van welke twee vormen, ruimte en tijd, kunnen geabstraheerd. Niet de kring met hare wetten is hier het uitgangspunt, maar de bezielde individueele substantie. Om deze haar zelfgenoegzaamheid te waarborgen wordt aangenomen, dat de Schepper een wereldbeeld in de ziel heeft aangebracht, zoodat deze monade alle vensters kan missen. Gewaarwording en begrip staan tot elkander als de toestanden van slapen en waken: ze verschiillen alleen in graad van duidelijkheid. Daarom wortelt alle kennis in ruimtelijke onderscheiding in de ordening in onze omgeving : het principium identitatis indiscernibilium wordt van postulaat der physicale meting thans logisch-kentheoretisch princiep. Ook is waarheid het subject immanent: ze is de overeenstemming van oordeel en kennis. Is zoo de wetenschap beperkt tot de bewegende materie en verloopt alles naar mechanische orde, dit sluit doelmatigheid niet uit: God handhaaft als 'n geniaal ingenieur de orde waardoor alles mechanisch verloopt en zich tegelijk teleologisch strekt: het verschil tusschen de causale wetenschap en de universeele teleologie is er niet een van veld, maar van richting en beschouwingswijz e: het is dan ook een vergrijp tegen de historie wanneer Lei b n i z ze noemt: rijk der natuur en rijk der genade: deze termen hadden steeds 'n totaal anderen zin. Belangrijk is bij Lei b ni z voorts de onderscheiding van noodwendig en toevallig op waarheden toegepast. Noodwendig is een waarheid wier inhoud "tijdloos" is, als b.v. de waarheden der ruimteleer: het is niet mogelijk ooit het tegendeel van zulk een waarheid met zin te beweren. Onmogelijkheid vindt in het principium contradictionis haar negatieve, in dat der identiteit haar positieve uitdrukking. Men zou volgens Lei b n i z op deze onmogelijkheid niet stuiten bij de toevallige waarheden, d. w. z. bij de oordeelen geveld op grond van kennis omtrent iets, dat niet door de tijdssfeer wordt doorsneden. "Mogelijkheid" is dus de modaliteit van alle niet-geometrische waarheden, naast welke men, na ze geveld te hebben, ook iets anders kan fantaseeren. Doet men dit, dan mist men echter de werkelijkheid, die dus in relatie tot de

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen