De verflauwing der grenzen - pagina 13

II

op te smelten, en in nieuwen vorm om te gieten, een iegelijk naar den lust van zijn hart 27). I Drie motieven tegelijk drongen ónze eeuw in die richting. Haar o verstroomend krachtsgevoel, haar overspannen besef van 's menschen waardij, en haar indringen in den rijkdom der natuur. In vergelijking met de eeuw die voorafging gevoelt deze eeuw zich als een Titan, die onder alles den stoeren schouder zet, den hemel bestormt, en niet kan rusten, eer ze al wat bestaat, omschiep in nieuwen, d. i. in modernen vorm 28). Uit dat overstelpend gevoel van kracht is haar zonen het overprikkeld en overspannen besef toegekomen van de waardij des menschen. De mensch de Alpha en de mensch de Omega in haar gedachte. Een Anthropotheïsme gelijk het wel genoemd is; een aanbidding van den idealen mensch eerst, straks van het menschelijk Ik, hoe cynisch diep dat brutale Ik ook beneden het menschelijke gezonken was. Een Egotheïsme tot in zijn stuitendste consequentie 29). En die mensch heeft zich toen, met zijn overmacht, in zijn overprikkeld zelfbesef, op de weerlooze natuur geworpen, en hij heeft ze overmeesterd, en haar in weelderigen stoet met zich gevoerd achter de zegekar zijner wetenschap en de zegekar zijner zinlijkheid 30). En neem nu deze drie motieven saam, dat gevoel van oneindige kracht, dat zelfbesef van hooge waardij, en dat huwelijk dat 's menschen geest met den geest der natuur aanging; en immers, ook al zwijg ik van meer satanische .of van lagere drijfveeren, reeds hierdoor is de pantheïstische grondtoon van den geest onzer eeuw volkomen verklaard. Het was dan ook niet te "stout gesproken, toen men het Pantheïsme, al naar de sympathieën golden, als „Favoritsystem" onzer eeuw prees 31), of vloekte als „die Radikalhaeresie" die thans den kop opsteekt 32); of ook toen een Engelsch pantheïst in victorie uitriep, dat op de honderd denkende koppen, die in onze dagen bloeien, Tninsteits negentig verklaarde of verkapte pantheïsten zijn 33). Vat dit intusschen niet zóó op, als wilde ik u in den waan brengen, dat het philosophisch Pantheïsme ook thans nog in de scholen der wijsbegeerte den schepter zwaait. Zoo g e Italië uitzondert, is eer het tegendeel waar 34). Hegel is

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen