Tijdgeest en politieke stroomingen.

II.

Dit individualisme, dit los willen zijn van eiken band, openbaarde zich in de vorige eeuw, en uit zich in ons vaderland blijkens velerlei openbaxing nog steeds, ook op religieus i-pn kerkelij'k gebied.

De vrije, zelfgenoegzame, tot alles in zichzelf volkomen in staat zijnde mensch, moest van geestelijke Banden ook niets weteii. Dogmata, eene confessie: het waren stutten, hulpmiddelen van e^en vorig, stumperig geslacht. De modemeling moest daar niets van hebben, en had ze ook niet noodig. Indien al de leegte der schreiende ziel, of de behoefte aan eenig houvast, of een ondanks zichzelf onderbewust werkende traditie do noodzaak aan eenig geestelijk goed deed opkomen of blijven, dan werd dat geestelijke gezocht in denzelfden drang naar ongebreidelde vrijheid. Of in de lij'n der liberale deugdzaamheid, getuigend van en altijd weer voerend tot menschvergoding; of in de richting van, het subjectief, eigengemaakt godsdienstige; öf, nog moderner, op het spoor van het grofste bijgeloof (de mascotte in auto, vliegtuig, bij wedstrijd enz.). Alles draaiend om den mensch, of gezocht in de schepping zelf, maar niet getuigend van ©enig waarlij'k geestelijk leven. Van eenig besef van de beteekenis van, of vau behoefte aan een „Kerk" natuurlijk geen sprake in deze kringen.

Maar ook de meer religieus gevoelenden en denkendeiu openbaarden en openbaren nog denzelfden geest. Het piëtisme in den zin der „kringetjes"en „gezelschapjes"-beweging is toch in den grond niet anders of anders geweest. In heel de ethische richting werkt dezelfde gedachte. De drang naar een unie van Kerken, die daarbij veelszins als een soort „vereenigingen" worden beschouwd, getuigt ten diepste van hetzelfde beginsel. En, gelij'k ik professor Vollenhoven dezen zomer treffend hoorde opmerken, in den kring onzer G-ereformeerde gezindheid werkt dat euvel nog altijd door. Alle ellende, die wij in Nederland deze eeuw te dien opzichte hebben meegemaakt, vindt haar grond in dat verschijnsel; Ds Netelenbos is toch te zien als een puur uitlooper der ethische richting; in de beweging van Dr Geelkerken werkt de individualistische drang ten sterkste; in het boek van Di übbink komt de neiging tot de Doopersche richting, eveneens een uiting van dien independentistischen geest, onmiskenbaar uit; ©n de openbaring van Chiliastische neigingen bij een deel der Christelijk-Gereformeerden herinnert aan soortgelijke momenten in vroeger dagen die altijd historisch zeer nauw aan het individualisme verwaat waren.

Deze individualistische actie heeft in de tweede helft der vorige eeuw eene droeve reactie gewekt, welke in het Socialisme der Sociaal-Democratie een allerellendigst geneesmiddel zocht te bieden. In de, onder de werking van dit van God vervreemde en vervreemdende individualisme leeggelaten, naar vervulling hunkerend© menschenziel, vond het een maar al te vatbaren bodem voor zijn theorieën. Waar nog bij' kwam, dat de levensomstandigheden, waartoe het tyramiieke, den mensch zoogenaamd vrijmakende, maar inderdaad in den boei van het grofste egoïsme knellende economische stelsel, waartoe het gevoerd had en moest voeren, een groot deel der „niets-bezittende" schare had doen afzakken, dien bodem als het ware open deden staan voor het daarin vallende zaad.

Stoffelijfe goed en materiaal bezit was dan het voornaamste in dit leven: — de mensch zelf kon en mocht zich, zonder ©enigen band, dus zij'n zelfgekozen weg b; men: — tusschenkomst van hoogerhand in de worsteling van deze brut© krachtmeting was principieel onaanvaardbaar: — welnu, dan riep het Socialisme de bezitlooz© proletariërs op, om waar die l©©r hen verstoken deed blijven van ©enig aandeel in het genot van dat stoffelij'k goed, de gekromde ruggen te verheffen en de kracht der gespierde vuisten te vereenen, o^m den bezitter zelf van zijn zetel te kwakken, en in zijn plaats het rechtmatig aandeel der zwoegers in di© materieel© heerlij'kheden te veroveren!

Gedragen door de z.g. wetenschappelijke verklaring van het historisch materialisme, dat poogde om in aansluiting aan di© leer van de superioriteit der materiëele dingen het leven te verklaren, en zijn bekoring oefenend met de leuzen van meerwaarde-herooving van de werkers door de bezitters en van ©en onvermijdelijken klassenstrijd, die nog eenmaal zou voeren tot ©en „Kladderadatsch", welk© het morgenrood der socialistisch© vrijheid en heerlij'kheid zou doen dagen, heeft het zijn millioenen aan zijn zegekar gekluisterd.

Gekluisterd — want al heett© óók dat socialisme de vrijheid te zuilen brengen, het omving zijn. aanhangers met nieuwe boeien; boeien van geestelij'ke misleiding, van ©Ikaar steeds sneller opvolgende ontgoochelingen, die den beloofden „morgen" in altijd verder verschiet deden wegnevelen, en van ©en stelselmatige ziel en leven vergiftigende klassenstrijd-theorie, die de dom gehouden massa tot aldoor groeiende wanhoop voerde. Zijn tweeslachtigheid, combinatie van den revolutionairen factor, vrucht van zijn oorsprong en duivelsche theorie, met allengs groeiend evolutionair optreden als hervormingspartij binnen het kader der principieel vervloekte kapitalistische samenleving, bracht wel een ontwaken van het communisme (stelselmatig doorgevoerd orthodox marxisme in hoofdzaak), maar voerde in de landen waar de officiëele sociaal-democratie haar zigzagpolitiek doorvoerde tot d© debacle, waarvoor zij thans staat.

Immers, indien iets duidelijk is in dezen crisistijd, zoo is het zeker wel het feit, dat de officiëele sociaal-democratie in onze ellende en voor onze ©Uende niets te zeggen en niets te bieden beeft! Zij moge in tijden van opgaande lijn, van hoogconjunctuur in het economische leven, in staat geweest zijn mede den impuls te geven aan verbeteringen van het leven der arbeiders — thans weet zij niet anders te doen dan aan t© nemen de pos© van ©en eig©nger6chtig-onschuldige houding tegenover wat is mede vrucht van de door haar gepropageerde en in practijk gebrachte theorieën, — en te weigeren ©enige openbaring van verantwoordelijkheidsgevoel, alleen omdat zij volstrekt machteloos staat met haar onhoudbare leer! En toenemend is het aantal dergenen, vooral onder het jongere geslacht, die der sociaal-democratie verw©nschend den rug toekeeren, wij'l zij, mede op grond van haar aandeel in het fiasco van ©en verworden z.g. democratisch systeem, den chaos van nu, aan deze onmachtig gebleken reactie op het individualisme wiiten.

Sterk komt dat uit in Duitschland, waar ©en ieuwe reactie zich openbaart, min of meer in ansluiting aan verschijnselen, die in het fascisme an Italië naar voren kwamen. Dezen zomer werd p de Conferentie van den Calvinistischen Stuentenbond in Lunteren daarover een schitterend eferaat geleverd door pastor Weber.

D© moderne mensch wordt getypeerd door den eest van teruggang. Hij verlaat de vooruitgeschoen posten (c.f. het loslaten der theorie en prakijk van de suprematie over liet Oosten), hij wil erug van het expansie-leven der actie op allerlei gebied tot het eenvoudig vlakbij©, terug van de fabriek naar het land, terug desnoods naiar het handwerk.

Individualisme, en doorgevoerde individualiseering is niet meer het geneesmiddel! Integendeel, dat heeft niets dan chaos gebracht, en wanhoop! Er wordt gezocht naar iets objectiefs. Desnoods, neen gaarne, is die reactie bereid zich alle individualistische-eigenheid to laten ontnemen: zelfs zij'n vrijen wil. Autoriteit wordt gevraagd; niet als vrucht van souvereiniteit bij Godes gratie, doch al's machts-openbaring. Niet zelf meer denken, niet meer critiseeren: critiek is maar negatie, Mdt tot niets. Is er geen macht, geen autoriteit, die belooft het leven om t© zetten? De Kerk? Dan probeeren we het nog eens met haar! Zonder critiek, ook zonder bijhelcritiek, als de Kerk (die het voor het zeggen heeft, ©n het dan ook maar zeggen moet) dat niet wil; 'tis toch ook niet interessant.

Alles laat men zich aanwrijven, mits maar autoritair aangediend, met belofte van afgrond-overbrugging en van chaO'S-herschepping!

Het wordt zelfs min of meer religieus bekeken; ©r is zelfs een modewoord voor gekomen: een titanic-houding. En men herinnert er aan, hoe kort voor den oorlog de majestueuze Titanic, vrucht van menschelijk kennen en kunnen, haar weg zocht naar de nieuwe wereld volgens ©en eigengekozen, nieuwe route. Waarbij zij botste tegen den ijsberg en verging! Ziet g©, zoo heet het, dat was geen ongeluk, dat was ©en gericht! een symbool! De mensch kan het niet, en moet niet probeeren eigenwijs individualistisch t© werk te gaan. Dat voert tot een bankroet, dat leidt naar den afgrond! En daarvan moeten we verlost worden! Door boet© doen? Neen, door zoo gauw medelijk over dien afgrond heen te komen.

Hoe? h©t individuahsme gaf geen baat, — dan geprobeerd met het radicale tegendeel ervan! De ouderen konden het niet — dan de jeugd! D© 19© eeuw, met haar individualisme en haax socialisme, faalde radicaal ~ dan Hitler!

BIJLEVELD.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen