Het Erotische.

VII.

D© opmerking is gemaakt, dat een der redenen, waarom de Erotiek zoo moeilijk is te behandelen, deze is, dat zij voortdurend in fijne verwikkelingen inleidt en slechts het ©en en het ander kan worden aangeraakt of aangeduid. Bovendien heeft men te doen met het mysterieuze, waarvan het leven vol is, zoodat men niet dan op zekeren afstand de werkelijkheid naderen kan in gedachte en voorstelling. Geestelijk en zinnelijk leven grenzen trouwens altijd aan elkander.

Dit hebben wij reeds bemerkt, dat erotiek en sexualiteit niet hetzelfde zijn. Het erotische bij den rijper wordende onderscheidt zich van d© liefde, die het kind kent, maar ook van de sexualiteit in ©ngeren zin. Erotiek is ©en liefde-gevoel, maar niet ieder gevoel van liefde is erotiek." i)

Geheel anders is het met den rijper wordeinde gesteld. Hij zoekt niet degenen, die hem het naast staan (ouders, broeders en zusters), maar vreemden. Hij zoekt een menschelijk wezen, verlangt naax wat hij nog niet kent en dat hem zijn noodzÈukelijke aanvulling zal geven. Chariot© Bühler noemde dit verlangen: „Erganzungsbedürftigkeit".

W. Stern merkt echter dadelijk op, dat, wanneer wij nu probeeren deze erotiek precies te beschrijven, ons direct zal blijken, dat dit niet mogelijk is, want inzonderheid de erotiek is in hoog© mate a f h a n k e 1 ij k van cultur©©!© voorwaarden. Dat is ©en belangrijk onderscheid met de sexualiteit, daar deze hoofdzakelijk biologisch bepaald is. Stern heeft het zoeken en tasten in dezen leeftijd karakteristiek ©en „E r n s t s p i e 1" genoemd. ^) In dit „Emstspel" zijn dieper hartstochten verborgen, waarbij het den jongen mensch werkelijk ejnst is, maar toch is dit nog niet de volle ernst der volwassen liefde. Men kan dit reeds bemerken aan het variëeren der Uefdesobjecten. Nu eens is het „een blondje, dan weer een bruintj© of ©en zwartje". Dus ook hier vindt men een tasten en probeer©n, vóór d© beslissende stap wordt gedaan. Natuurlijk is men zich ©r niet van bewust, dat het maar „probeeren" is. Voor den jeugdige is bet ernst. Alle mogelijkheden worden geprobeerd en men krijgt vaak den indruk, dat in v©l© liefd©sp6riod©n op dezen leeftijd verschillende vormen der erotiek mo6t©n doorgemaakt worden, waaruit dan blijkt, dat ©en bepaald© vorm al of niet blijvend bij ©en bepaalde persoonlijkheid past. Daaruit trekt Stern dan de conclusie, dat ©©n a 1-g e m ©j& n geldend© psycholo g i © der e r o t i e F n 1 et te gevenis.") ~~ •

Men heeft dan ooK: m döli tegenwoordigem tijd eenige indeelingstypen g©g©v€n. Type is hier een term, di© dienst doet tot indeeling van individuen ©n groepen op psychologisch gebied. Vooral op het terrein van de differentiëele psychologie maakt men gebruik van dezen term. Zoo heeft men temperaments-typen gesteld, en niet minder in d©n laatst©n tijd, waarin de karakt©rkund© m©er naar voren treedt (Künkel enz.) ook karaktertypen. Daarnevens heeft men ook verschillende indeelingen van persoonlijkheidstypen gesteld. MüUer-Fr©ienf©Is beeft daarbij onder zijn vijf emotioneel© typen ook gerangschikt het erotische typ©. Nu bestaat natuurhjk tegen deze typologie één groot bezwaar. Nergens komt ©en type onvermengd voor. Een mensch is wel een eenheid, maar ia zijn samenstelling.

Liever dan ons hiermede nader bezig te houd©n, willen wij wel de aandacht vestigen op verschillend© vormen, waarin zich het erotische bij den j©ugdige in©t name volgens depsycholog©n van d©z©ntijd kan openbaren, waarbij men wel in het oog wil houden, dat man hij velen zich zeer verwij dard gevoelt van de beschouwing van Plato, welke wij vroeger weergaven.

E. Luck a heeft ©©n boek geschreven, getiteld: „Die drei Stufen der Eroti©k". Daaring©eft hij zijn beschouwingen over verschillend© soorten der Erotiek. De eerste Stuf© is d© geslachtsdrift (Geschlechtstrieb); de tweed© d© liefde, waarbij hij cultuur-historisch wil aanwijzen, dat zij pas vrij laat ontstaan is, en wel in Europa, ©en stadium, waarop de vrouw om zich zelve hooggeschat wordi D© derde Stuf© is ©en ideaal: de eenheid van „Geschlechtlichfceit" en liefde, ©en synthese, welke in het liefdeleven van den mod©m0n mensch te bereiken moet zijn. *) Dat Lucka hier onder erotiek veel rangschikt, dat ond©r dit begrip in zijn strengsten vorm niet thuis hoort, zal i©der©©n 'bemerken. Spranger sluit juist bij d© Erotiek opzettelijk den geslachtsdrift uit. Dat de liefde cultuurhistorisch pas vrij laat ontstaan is, en dan nog wel in Europa, is in strijd met wat de Heilige Schrift ons zegt omtrent het monogame huwelijk. En dat d© eenheid van „Geschlechtlichfceit" en liefde', die dan door den modernen mensch te bereiken moet zijn, nog verre is, wordt wel bewezen door het steeds toenemend aantal echtscheidingen, door de propageering van het zoogenaamde „Diiehoekshuw©lijk" en door de tendenzen van d© tegenwoordig© psychologisch-realistische romans, die d© verwording van het huwelijk met een zekere graagte teekenen.

Ernst Barthel heeft ©en „Philosophi© des Eros" gegeven. Hij onderscheidt, al philosofeerende, vi©r „E r osf unc ties".

Allereerst gee'ft hij dan een hoofdindeeling in tweeën: de natuurlijke en de cultureel© functi© van het erotische. Deze splitsen zich weer. De natuurlijk© functi© krijgt haar duidelijk t© onderscheiden psychisch© en phvsiebe v©rtakkingen, n.l. liefde en sexuahteit. De cultureel© functi© splitst zich in de takken van sociologisch© gemeenschap ©n voortplanting. Hij vindt dan d©ze vier functies in fedierlijkes©xualiteitnog ongescheiden verbonden en'tengevolge daarvan als nog niet voorhanden. Mein ziet ook hier, hoever deze philosophi© van d©n Eros zich verwijd heeft en wat daaronder alzoo verstaan wordt. Hier wordt de sexualiteit ook gerangschikt onder de Erotiek.

Wat E. Spranger gegeven heeft als verschillende vormen van het erotisch©', hebben wij in ©en onzer vorige artikelen reeds vermeld. Hij maakt de onderscheidingen hier naar leeftijd ©n naar geslacht.

W. Hoffmann schetst meer den ontwikkelingsgang der erotiek dan dat hij systematisch verschillende vormen indeelt. Allereerst vindt hij in den jeugdleeftijd ©en vorm van erotisch© z©l f bespiegeling. Het eigen lichaam wordt aan ©en aestbetisch© critiek onderworpen. Men zo©kt schoonheidsprikkels daaraaii t© ontdekken. Hij vindt dit ec'n typischen trek voor dezen leeftijd. Men doet licham©Iijke oefeningen om d© lenigheid van het lichaam te verhoogen. Men schikt zichzelv© op, •elk geslacht naar zijn aard. Het is een j, int©re, ss6los Wohlgefallen". W, ant dit is juist het karakter der jeugd-erotiek, dat zij sexuee'l „wünscblos" is. Genetisch beschouwd, noemt hij haar een „Spielvorm" der sexuahteit, waardoor bepaald© spanningen in deze periode worden afgereageerd en

de harmonie des levens weer hersteld wordt. Haar statische beteekenis is, dat zij, evenals alle aesthetisch beleven, verlossend werlct. Dieze „erotisch© Selbstbespiegeling", gelijk Hoffmann haar noemt, wordt door anderen aangeduid met den naam: „A u t o-e roti e k". Hoffmann moet echter toegeven, dat deze erotiek in deze reinheid heden onder de jeugd zeldzaam is geworden. En haar andere uiterste, de zoogenaamde „N a a k t c u 11 u u r", zoo verheerlijkt , om het natuurlijke, het aesthetische en het erotische, bewijst dit wel. Maar deze onreinheid vindt Hoffmann vooral dooï de ouderen in de zielen der jeugdigen gebracht. Door Freud met .zijn theorieën, die alles wil terugbrengen tot sexueele jiitingen, door MoU e.a. En genezing is naar zijn oordeel alleen mogelijk, wanneer men dit labyrinth, ; een gedachten-labyrinth, tot op de muren afbreekt en den tempel van Eros opnieuw bouwt. Daar moet weder een gezonde erotiek komen, gelijk eens de klassieke kunst deze opwekte. Een andere eigenschap der erotiek is, dat zij ideomotorisch is, d.w.z. zij leeft zich in normale gevallen niet alleen in de phantasie der jeugdigen uit, maar verlangt tegelijk ook ee'ue actieve „Ein.stellung". Zij uit zich in verschillende vormen van spel, waartoe Hoffmann dan oofe rekent het turnen en de sport met de lichte en „bevallige" sportkleeding. Inzonderheid de rhythmische gymnastiek speelt hierbij een belangrijke rol. Als zij echter maar niet voor „het tooneel" werkt, wamt dan treedt in de plaats van de gezonde jeugderotiefc de ongezonde prikkeling der erotische phantasie.

Worden de jeugdigen ouder, dan neemt de eroti ek meer „g e e s t e 1 ij k e" (geistige) vormen aan. Dan wordt beleefd het hooger ideaal der „geistige" schoonheid, gelijk Plato deze geleerd heeft. Deze hoogste trap wordt echter in den jeugdleeftijd zelden bereikt. En deze vindt Hoffmann nu meesterlijk weergegeven in de beschouwingen van Sprang er over „die jugendliche Erotik". De jeugdvriend biedt de geestelijke tegenpool voor de ontwikkeling en vorming van het eigen ik, een suggestief voorbeeld. ^)

Belangrijk zijn de beschouwingen van W'. Stern over de vormen, waarin de erotiek bij de jeugdigen kan optreden. Een alg'emeen geldende psycholdgie d'er'eroti'S'k is vol gen» hem niet te^geven. Up het land is""zri m haar openbaringen anders dan in de stad. Er zijn verder oofc nationale verschillen en vooral milieu-verschillen, voort-komende uit de verschillende cultuur-niveaux.

In het begin der puberteit vindt Stern daa de , , 'familie-erotiek". Heel aan het begin van den overgangsleeftijd is de nieuw© liefdesgewaarwording nog niet zoo ontwikkeld, dat zij al op andere individuen gericht wordt. En zoo worden dan eerst nog de familie-leden gekozen. Maar de liefde is anders getint dan voorheen. In de verhouding moeder-zoon is van de laatste zijd© een zekere ridderhjkheid ontstaan. Een aankomend meisje kan iets dwepends voor haar vader gevoelen. Freud beweert, dat iedere jongen ©en soort van liefdesgewaarwording voor zijn moeder voelt en een zeker© jaloerschbeid op den vader, het zoogenaamd© O e d i p u s-c o m p 1 © X. In den jongen zou een elementaire haat teg& n den vader ontstaan, omdat hij in hem een concurrent in d© li©fd6 voor de moeder ontdekt. Stern vindt echter, dat in een bepaalde period© en bij sommige naturen zulk een jaloerschbeid wel kan bestaan, maar dat de jongen toch op de een of ander© manier zal ontdekken, dat de liefdesbetrekkingen van Vader tot Moeder anders zijn dan die van hem zelf. Hij wil wel toegeven, dat het Oedipus-complex voorkomt, maar de algemeenheid er van moet bestreden worden. Deze familie-< erotiek strekt zich dan verder uit tot het nichtje. Zij is zeer vaak het eerste object der dweperij of wel een meisje dweept met ©en oom. Gewoonlijk is deze phase zeer snel voorbij, maar er zijn op dit gebied, die in het „puberilisme" blijven steken.

Een tweede eigenaardig© periode is volgens W. Stem de zoogenaamde „negatieve erotiek". Dat is d© tijd van den wed©rk©eringen afkeer van den jongen tot het meisje en omgekeerd. Het meisje heeft een aversie tegen jongens ©n de jongen kijkt met groote minachting op „die ganzen" neer. Dat is echter „het masker". Men begint d© nieuwe sexueele gewaarwordingen vaag te voelen. En daardoor is men niet meer in staat tot den vroegeren kameraadschappelijken, naieven omgang. Maar men is ook nog niet zoover om het ander© stadium in te treden. Men is nog onzeker in zijn houding. De werkelijke gevoelens worden verborgen, het masker.

Dan volgt de vorm der positieve 'erotiek. Dat is de periode van d© „Schwarmerei", het 'dwepen, dat eigenlijk niet nader gedefinieerd kaa worden, een vaag verlangen, een „Sehasucht". „Dat is mijn ideaal!" Het kan bij - een dwepen blijven uit de verte (dagboek, dagdroomen, enz.). Men kan de „aangebedene" ook ontmoeten, er mee ver­ keeren. Deze eerste liefde, zegt Stern, kan ideaal genoemd worden, ook omdat zij met lichamelijke of sexu©ele gevoelens niets gemeen heeft. Verder is het merkwaardig, dat dez© erotiek tevens samengaat met de behoeft© aan „absolut© idealen" op moreel en religieus gebied. Dit onderwerp is dan schitterend behandeld door Thomas Mann in zijn „Der Zauberberg". Zeer eigenaardig zijn de verschillen in de objecten, waarmede men dweept. Ze hebben alle gemeen, dat zij op het ©en of andea gebied iets belangrijks hebben. Men kan onderscheiden degenen, di© voor de jongens ©n de meisjes het helden-ideaal, het kunstenaars-ideaal of hel opvoeders-ideaal vertegenwoordigen. Daarbij uil zich de beldenvereering der jongens op geheel andere wijze dan bij het meisje. Karakteristiek is bij de positieve erotiek ook, dat de jeugdig© steeds geneigd is de rol, die vervuld wordt door den ander, zelf over te nemen in spreken ©n manieren. Dat mei s j e s meer d wejen met leeraren enz. komt voor een deel hiervandaan, dat jongens meei op het zakelijk© zijn ingesteld, bij meisjes m©©r de persoonsbinding gevonden v/ordt.

De later© erotiek onderscheidt zich nu naar Stem van de platonische dweperij hierin, dat zij meer realistisch is. Zij is individueeler, monopoUseert en daarmede ontstaat de jaloezie. Het. komt nu tot zekere sexueele spanningen, s) ')

Dr J. Waterink volgt in zijn beschrijvuig van d© vormen der erotiek de verhoudingen, welke Spranger heeft gegeven. ^)

') W. stern, „Erziehungsprobleme der Reifezeit", pag. 58. Quelle und Meyer, Leipzig 1925.

') Idem. „De Puberteitsleeftijd", pag. 13 v.v. Wolters, Den Haag, Groningen, 1928.

'^ Idem, pag. 36.

'') E. Lucka, „Die drei Stufen der Erotik", Berlin 1920.

°) W. Hoffmann, „Die Reifezeit", pag. 165 v.v. Leipzig, 1926.

=) W. Stern, „De Puberteitsleeftijd", pag. 36 v.v. Wolters, Groningen, Den Haag, 1928.

') Zie voor de vrouwelijke erotiek inzonderheid: Magd. von Tiling, „Psyche und Erziehung der weiblichen Jugend". Lan-' gensalza, 1928. Zij gebruikt het woord „erotieJt" niet, maar wat in de nieuwe psychologie onder „erotiek" verstaan wordt, wordt zakelijk daarin met vrouwelijke fijnheid en intuïtie behandeld.

') Dr J. Waterink, „De Opvoeding tot het huwelijk", pag. m v.v. Wageningen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen