LITERATUUR EN KUNST

Een bijzondere streek-roman.

Rudolf van Reest; & Keuning, Baarn. Gebondenen. Bosch

Dank zij de leei- van de '80-ers in onze literatuur, werd en wordt nog wel een boek, dat een uitgesproken bedoeling heeft, met wantrouwende oogen bekeken. Daar kunst alleen geschreven moest worden om de kunst, enz. omdat ze haar doel alleen in zichzelf mocht hebben, werd elk boek, waarin de scirrijver bewust een bepaalde kwestie behandelde zóó, dat zijn eigen meening niet onduidelijk naar voren kwam, afgewezen en met den vloek van tendenz-werk beladen, uit het heilige gebied der literatuur verbannen.

Op den duur werd het oordeel een beetje verzacht. De waarde van dergelijke boeken werd niet ontkend, en als de sclirijver zijn ideeën door de handelende personen liet verkondigen en niet al te veel liet merken dat zij eigenlijk niet hun, maar des schrijvers denkbeelden onder woorden brachten, konden ze zelfs een plaatsje krijgen achter in den literairen tuin. In den tegenwoordigen tijd maakt men, misschien ten onrechte, zich weinig druk meer over den aard van een boekl De meeste nadruk valt nu op het „hoe", en als de auteur zijn lezers slechts weet te boeien en interessante en actueele kwesties behandelt, kan hij rekenen op een waardeerend oordeel. Het journalistieke proza van vele moderne schrijvers, dat met karakterteekening evenveel te maken heeft als de film, en ondanks het verbijsterende werken met statistieken en officiëele gegevens, zoo subjectief is als een ingezonden stuk, wordt met ingenomenheid begroet en als hooge kunst geprezen. Waarmee ik maar zeggen wil, dat niemand het recht heeft 'het werk van Rudolf van Reest schouderophalend voorbij te gaan onder het prevelen van den naam tendenz-roman. Wanneer de schrijver ontroerd is door dat wat hij heeft ervaren, kan deze innerlijke ontroering kunst oproepen. Dan zal hij er zich niet toe bepalen een oriënteer end artikel te schrijven over den invloed van een bepaalde leer op de psyche van een deel van ons volk, maar zijn gevoel zal zich uitspreken door de personen van een roman.

Op theologisch gebied is men gewend aan den naam „ligging" waarmee dan bedoeld wordt een zekere reactie op de uitspraken van de belijdenis, het leggen van een zwaar accent op een bepaald stuk van de leer. Een boek dat een streek beschrijft, waar een bepaalde ligging zeer nadrukkelijk naar voren komt, zou men een theologischen streekroman kunnen noemen. En zulk een boek is „Gebondenen" van Rudolf van Reest, die door een eerder werk „Schapen zonder herder" een zelfde thema behandelde.

De plaats van handeling is het gebied van Middelhamis, dat deel uitmaakt van de streek waar een dweepziek mysticisme zijn verwoestenden invloed doet gelden. En 'het is juist het fatale gevolg van de ziekelijke lijdelijkheid der bewoners, dat den schrijver heeft gegrepen en dat hem een boek deed schrijven vol meedoogen, maar ook vol aanklacht. Deze mengeling van gevoelens geeft eensdeels het boek zijn waarde, anderzijds vormt het een zwakke zijde.

De handelende personen dreigen daardoor typen te worden, dus personificaties van deugden of ondeugden, en niet echt levende menschen met gecompliceerde karakters. Vooral een der hoofdpersonen, de „vrome" Krientje, lijdt onder de beoordeeling en wordt meer een gewetenlooze schurk, die bewust door ergerlijke misleiding zich opwerkt van leurder tot dominee, dan een beklagenswaardige gebondene. Voor hem gebruikt de schrijver bijna uitsluitend felle kleuren om zijn karakter te schilderen, waardoor hij wordt de incarnatie van het kwade dezer geestdrijverij. Slechts zelden weet de humor den schrijver te bevrijden van een gevoel van afkeer. En dan is die humor nog bijtend, waardoor ze de satire nadert, b.v. wanneer hij beschrijft hoe Krien de zuiverheid der ouwe sclirievers toetst aan de roode lettertjes in den titel, waardoor hij ook zuiver remonstrantsche werken voor degelijke oud-vaders verslijt. Bij de beschrijving van dit type kan zich de auteur soms niet bedwingen om zelf aanwijzend op te treden in zijn werk.

Het meedoogen van den schrijver gaat uit naar de armen van geest die zoo graag wilden gelooven, maar aan wie gezegd wordt dat het hun niet is weggelegd. Naar hen die meer geloof hechten aan de woorden van een ingeleide, dan aan de uitspraken van Gods woord. Naar hen wier rust uit het leven weggenomen is, die persoonlijk en in hun gezin lijden.

In het midden van het boek staat het gezin van Van Dijk, waarin alle nuances gevonden worden van de bestreden leer. De vader is een man die geen gezag heeft over zijn kinderen, de moeder heeft moeten aanzien dat haar oudste zoon socialist werd, en heeft nu al haar hoop gevestigd op den tweeden zoon. Hij wordt gevoed met de ter-287 men van het volkie, spfeeia al voor de knapenvergadering ais een oud-vader, leert de onwaarachtigheid benutten om een testimonium van vroomheid te verkrijgen, maar dreigt onder te gaan op de liberale school, omdat hij geen innerlijke zekerheid heeft. Dat het hem, niet gaat, als vele jongeren uit het dorp, die steeds dieper wegzinken, omdat de lijdelijldieid der vromen hun verbiedt hun ouderplicht na te komen, heeft uij te danken aan 't hoofd der Christelijke school, den fijnen meester Jelgersma. In hem wordt de echte Calvinist geteekend, die zonder aarzeling uitkomt voor zijn schriftuurlijk geloof, maar daardoor te licht wordt gevonden door hen die leven niet naar de Schrift, maar naar schrijvers. Groot is de invloed niet. Hij weet sledits Harm op het goede pad te houden en één gezin er op te brengen, r-^artegenover staat de geweldige afval naar de zijde van het ongeloof. Ook hier zou men kunnen spreken van tendenz, maar de beschrijving van het „geloof" bij verschillende typen der bevolking is zoo brandend van waarheid, zoo vol van doorvoelde realiteit, dat de lezer er door wordt aangegrepen en de ontwikkeling van het drama voelt als strikt logisch.

Het zwakke van den opzet zit alleen hierin, dat de leidende figuren den indruk geven van bewuste onoprechtheid, zoodat ze de lijdenden niet alleen niet kunnen helpen, maar als binders optreden. Op hen kan niet de naam gebondenen van toepassing zijn. Maar des te beter op de door hun woorden en getuigenissen soms tot waanzin gebrachte twijfelaars. Met grooten ernst en door liefde verzachte bewoordingen teekent de schrijver hun leven en lijden. Er wordt wel eens te licht geschreven over bekeeringen in de christelijke literatuur, zoodat een bekeeringsgeschiedenis voor velen al bij voorbaat beteekent een onliterair verhaal. Van Reest toont hier dat dit niet behoeft. In het beschrijven van het geloovig sterven van twee personen uit het boek, bereikt hij hoogtepunten. De bevrijding uit de benauwende greep van dit ongeloofs-fatalisme is literair gezien beslist noodzakelijk.

Hoewel technisch de roman nog niet geheel gaaf is, verdient hij om zijn inhoud, wijze van voorstelling en beschrijving veel lezers. Een streekroman van bijzondere beteekenis en groote documentaire waarde,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen