LITERATUUR EN KUNST

Een nieuwe wending.

G. Mulder: Een liberaal man. — D. A. Daamen's Uitg. Mij. N.V., 's-Gravenhage.

Naast den roman, die het leven herschept, heeft steeds het verhaal, dat een Idjk geeft op bepaalde levensverhoudingen, zijn plaats ingenomen.

/J' Wel zijn er diepzinnige beschouwingen geleverd over de verhouding tusschen roman en verhaal, waarbij literatuur en lectuur goede criteria schenen, maar door de onmogelijkheid de juiste grens ie bepalen tusschen beide soorten binnen het gebied der fraaie letteren, is het voor velen nog een open waag, wat zij er onder hebben te verstaan.

Ziet men in den roman een ernsüg bedoeld werk en in het verhaal meer de ontspanningslectuur, dan heeft men kans in de zelfde onbillijke beoordeeling te vervallen, door lectuur en ontspannings- •werk lager aan te slaan dan den roman en de literatuur. Een roman kan toch evengoed ter ontspanning dienen, en een verhaal kan immers wel aan 'de hoogste literaire eischen voldoen? Er is geen reden het eene genre boven het andere te stellen.

Verder komt men wellicht — hoewel ook dan nog niet alle moeilijkheden zijn opgelost — als men het verschil hierin zoekt, dat de roman het gebeuren vooral ziet in verband met het karakter en zielelcven der handelende personen, terwijl het verhaal eenvoudig een stuk leven realistisch' weergeeft. Het voordeel hiervan is, dat die waardeeh ring naar hoogere of lagere kunst komt te ver'vallen, doordat alleen een andere gerichtheid overblijft.

Men mag dan ook niet spreken van achteruitgang bij den bekenden schrijver G. Mulder, als hij na het schrijven van enkele romans, zelfs van een roman-cyclus, overgaat tot het publiceeren van de lotgevallen van Sikke Tjommes Haarsma, een liberaal man, uit zijn laatste levensjaar.

Uit zijn romans was Mulder ons reeds bekend als een bekwaam verteller, iemand die niet alleen open stond voor de tragiek van het leven, maar tevens een scherp gevoel had voor den humor.

Zijn indringende kijk op het gecompliceerde Friesche volkskarakter maakt het hem mogelijk, zich gemakkelijk te verplaatsen in de meest uiteenloopende situaties, zijn vertellers-talent stelt hem in staat er een levendige, boeiende of komische schets van te ontwerpen.

Uit den aard van het werk is het laatste boek minder een gesloten eenheid dan zijn vroegere romans. Het bestaat uit een reeks van hoofdstukken, waarin telkens een nieuwe gebetirbenis verteld wordt, echter zoo, dat tenslotte de figuur van den hoofdpersoon voor ons oprijst. De hoofdstukken dragen een soort uitgebreiden titel, waarin do korte inhoud van het verhaalde opgesloten zit.

Aanvankelijk krijgt de lezer den indruk, dat Sikke Haarsma een groot geworden Dik Trom, of een verjongde Tijl Uilenspiegel is. Zijn streken zijn niet minder gewaagd, alleen wat duurder, dan die van genoemde voorgangers. Soms naderen zij een zeer vergelegen grens van geloofwaardigheid, soms ook gaan zij over de schreef van het betamelijke. Als Haarsma inplaats van den candidaat, zijn stalknecht laat preeken in een beroepende gemeente, is dit niet meer een grapi, zelfs niet voor een liberaal man. Wanneer men echter het mol to van het boek gelezen heeft, kan men het verhani weer appreciëeren, als gebeurd in vroeger tijd, toen er „gekke dingen gebeurid zijn, waarvan je nu zou staan te kijken!" Ieder kent van die verhalen uit den goeden ouden tijd, di© op zeer verschillende plaatsen „moeten" gebeurd zijn. De grootste waarde ervan is de leuke verhaaltrant.

Mulder is er uitnemend in geslaagd, zijn verhalen smakelijk op te dienen. De korte, losse zinnen geven een vlot verloopi, ze geven tevens den schrijver gelegenheid ongemerkt een opmerking van diepen waarheidszin te lanceeren. Schertsend worden de meeste waarheden verkondigd, en Mulder maakt er een ruim gebruik van; velen kunnen er schoenen aantrekken, die hun passen.

Reeds hieruit blijkt, dat de schrijver niet een reeks humoresken beoogde te schrijven, een reeks van doelloos grappige stukjes, liet boek gaat dieper en naarmate men verder leest, worden de verhalen minder uitbundig; ze houden ook meer verband met elkaar en onthullen tenslotte volledig de tragische figuur van Sikke Haarsma.

Het is weer een bekend feit, dat humoristen dikwijls in wezen pessimisten zijn, die achter den lach hun innerlijk leed of hun onvoldaanheid met het leven verbergen. Ook Haarsma blijkt geen zorgelooze Tijl Uilenspiegel te zijn. Hij' moet wat doen, iets dols, iets buitengewoons, om sombere gedachten te verdrijven. De oude vrijgezel wil trouwen met de dochter van den dominee, die wel voor hem voelt, maar haar vader niet verlaten wil.

Met tal van verhalen wordt de ontknooping voorbereid. Een brave schipper sterft, nalatende een verloren zoon en een vreeselijk koppige vrouw. Haar broer, een verwaarloosde zonderling, die eens zijn vrouw vermoordde, wordt door Haarsma naar zijn huis gebracht, niet zonder een lugubere grap, waarachter hij zijn medelijden weer verbergt. De gereinigde zonderling sterft dien zelfden nacht in het huis van zijn zuster Jolmer. Daardoor komt er contact tusschen haar en Haarsma. De buitengewoon wilskrachtige vrouw weet hem ondea- beslag te krijgen. Enkele spannende gebeurtenissen, die de vrouw een magisch karakter geven, bereiden Haarsma's nederlaag voor. Toch weet hij nog iets goeds te bewerken: de harde moeder neemt haar teruggekomen zoon aan. Zij m-oet buigen, zij het dan ook niet voor hem: , die haar tot vrouw vraagt. De zoon moet boete doen, voor wat hij zijn vader aandeed, maar anderen volgen in boete doen. Het is weer Haarsma — de man met het sterke, zachtheid verbergende karakter, die er den stoot toe geeft. Dan ziet hij ook in, hoeveel leed hij zijn huishoudster berokkend heeft, door haar niet ten huwelijk te vragen, die alles voor hem geweest is. Het geval, dat komisch lijkt door de driedubbele huwelijksaanzoeken van Haarsma, vindt een tragische ontknooping. Geheel in zijn lijn kondigt Haarsma zelf zij|a dood aan en de verwonderde dorpelingen vinden hem en de huishoudster dood, gestorven op onverklaarde wijze.

Ook in het tweede deel, waarin geen dolle streken meer voorkomen, is de schrijver zich zelf gelijk gebleven, ja, is hij zelfs beter dan in het eerste. Boven de grappigheid gaat toch de humor uit, die telkens doorbreekt in het laatste gedeelte. De dwaze streken van Haarsma behouden • hun grappigen kant, maar ze blijken voort be komen uit het goede hart van een man, die meeleeft meit zijn menschen, die ondeugd straft, onrecht wil herstellen, het goede zoekt, maar den waren grond van het weldoen niet kan vinden. Een liberaal man in elk opzicht, die anderen op eigen, vreemde, dwaze manier de hulp zoekt te verleenen, die hij in eigen leven moet ontberen.

Dit nieuwe boek van Mulder is anders, dan zijn vorig werk. Hij laat er zich in gaan, schrijït los en levendig, gezellig en boeiend, maar riclit zich niet opzettelijk naar de diepere drijfkrachten van het levensgebeuren. Het wordt een sprekende film, waarin de handeling overheerscM.

Een verbazend aardig boek voor iedereen, met verborgen ernst achter den lach. Ben boek dat misschien nieuwe perspectieven opent.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen