Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 24

23 van het denken. Terwijl eindelijk dit schema, de vorm, werd gezocht in den menschelijken geest. Doch daarbij bleef het niet: 't logische is niet hetzelfde als waarheid: .eerst de analogie van het logische in het niet logische is waarheid, immers steeds waarheid omtrent. Op twee manieren nu kan zulk 'n waarheid in ons bezit geraken: ten eerste door het schouwen van een gezichtsveld, dus van de modaal bepaalde analogie zonder meer; ten tweede door 't gebruik van het logische schema als organon ter opsporing van bepaalde analogieën van 't logische in het op zichzelf niet logische gezichtsveld, dat zoo tot gedachtenveld wordt: zoo ontstaan de begrippen. Zijn deze nu eenmaal voltrokken dan is vergelijking tusschen de voorloopig verkregen resultaten mogelijk. Bij deze vergelijking blijkt nu dat in verschillende beg rippen idente waarheidsmomenten telkens terugkeeren, en inzooverre als algemeen - tegenover de niet weerkeerende als bijzonder - mogen getypeerd. Logos en gegrepen waarheid werden nu niet genoeg uiteen gehouden en vandaar dat men elkander niet verstond en wel moest bestrijden. Het realistisch adagium "universale ante rem" is volkomen juist zoolang men onder het universale het logische verstaat, maar het wordt zinloos wanneer men het wil toepassen op de weerkeerende momenten der gegrepen waarheden omtrent iets: verder dan het "veritas non sine re" kan men hier niet komen. Deze critiek beperkt zich nog slechts tot het "universale". Ze wordt niet opgeheven, eer verzwaard wanneer men nu nog let op de res. De universalia zijn blijkbaar zelf voor het extreme realisme der Middeleeuwen niet zelf res, daar anders de uitdrukking "universale ante rem" z'n beteekenis verliest. Hoe Platonisch dit schibboleth er dan ook uitzie, het blijkt reeds 'n Aristotelisch dingbegrip in te sluiten: het ding is dan het individueele wezen dat, anders dan de verschijning, tegelijk materiaal is voor ' n algemeener vorm. Men verstaat dus onder ding: verschijnend wezen. Wezen en waarnemingsobject staan dus tot elkander als 't innerlijke en 't uiterlijke, als de verborgen psyche van den naaste tot z'n zichtbaar lichaam. Maar ding is Of waarnemingsobject Of wezen in den zin van kosmische eenheid, bruikbaar in de metaphysica. Wil men het echter in de vakwetenschap gebruiken, dan blijft er niet meer van over dan de doorsnede in de kosmische eenheid aangebracht volgens de wet van het gezichtsveld, het iets, dat bij de begripsvorming eerst moment, later systeem met nader onderscheiden subrnomenten wordt. Ondertusschen: de Scholastiek oefende deze critiek zelf niet: ding bleef individueel waarneembaar wezen. Geen wonder dat de logica bij het ontbreken van het waarheidskarakter dat alleen het begrip kan adelen, weer terugviel in taalpsychologie. Het waargenomene wordt met woorden benoemd en wat men er van beweert in een volzin uitgedrukt. Op het eerste legt de aan de Stoa herinnerende theorie van Ros c elI i n u s, op het tweede de psychologisch hooger staande sermotheorie van A b a e I a r d - meer van belang voor de wijziging der methodiek van

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen