Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 43

42 mogelijkheid als vervulling van 'n bepaalde mogelijkheid wordt gezien 83). Nu onderscheide men bij Lei b n i z scherp ruimte en tijd eenerzijds en de methode aan den anderen kant. Ruimte en tijd heeten, als bij alle vitalisme, van de materie geabstraheerd: ze zijn dus in deze zin niet absoluut. Men gaat nl. uit van het denkcorrelaat van het waarnemingsobject en meent langs een den geest immanente abstractie te kunnen komen tot 'n soort van algemeene voorstellingen van ruimte en tijd. Wijl geabstraheerd zijn ruimte en tijd niet absoluut : ruimte- en tijdleer danken, anders dan de arithmetiek, haar oorsprong aan de matemathische physica. Bracht dus het mechanisme de zelfstandigheid van biologie en psychologie in gevaar, het vitalisme bedreigt reeds de physica en nog meer de leer van ruimte en tijd. Beschermden beide nu maar het eigen terrein van onderzoek, dan zou men dezen strijd kunnen toeschrijven aan de kortzichtigheid van twee groepen specialisten wier fout ligt in beider expansiepolitiek. Maar deze opvatting is als onjuist te verwerpen: de strijd tusschen specialisten is altijd te beslechten door 'n herinnering aan 'i gebonden zijn door eigen methoden, wier verschil correlaat is aan het verschil der gezichtsvelden. De fout van mechanisme en vitalisme beide is echter dat men aan een naar de Schrift kosmologisch-historisch verschil een indeeling der wetenschappen wil ontleen en. Doch de geschiedenis moge vele wetssferen kruisen, ze bepaalt voor geen van deze het karakter. Dat geldt zoowel de realistisch-Aristotelische opvatting van deze indeeling die 't levende met 't hoogere en ' t doode met het lagere gelijk stelt als de methodologisch-Leibniziaansche, die de teleologische methode aan 't levende en de causale aan 't doode - ten onrechte gelijk gesteld aan niet-bezield - correlaat acht. Materie is niet doode stof, maar waarnemingscorrelaat ook bij plant en dier en mensch, en de physica houdt zich niet bezig met materie maar met het gezichtsveld der energie, zoover het zich maar uitstrekt. Zoo moet ook de biologie het beneden hare waardigheid achten hare ook dezerzijds gaarne toegegeven zelfstandigheid te rechtvaardigen met een beroep op iets anders dan op haar eigen methoden, dieper : op de zelfstandigheid van haar eigen gezichtsveld. Maar ook dit gezichtsveld zal blijken een doorsnede aan te brengen door kosmische wezens, wier eenheid niet zij, maar de kosmologie heeft te handhaven. Lei b n i z zoekt de oplossing, als gezegd, anders. Tegenover de abstraheerende analyseerende methode, die behalve de Aristotelische grondbegrippen ook grondoordeelen zoekt8 4 ), en in de arithmetiek vindt, stelde hij de synthetische, maar beide zijn kosmologisch. De laatste is de compliceerende, die, van het getal uitgaande, gebonden is aan het arithmetisch bewijs. Zoo dient de methode die in deze richting den "waarheidssamenhang" onderzoekt tot ontdekking van den stavingssamenhang: begrijpen wordt staven van het hoogere gezichtsveld door het lagere. Dat lukt natuurlijk niet. Lei b ni z ziet niet het verschil van gezichts-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen