De moderne roman.

I.

De moderne roman spiegel des tijds.

Wanneer het mogelijk is onder de vele uiün^n van onzen tijd een algemeen geluid te onderscheiden, dan is het misschien de ontevredenheid, die aller harten beheersoht.-AUerwege bemeï'kt ge een diep-imTetende vei-bitfcering over het vele dat mën verkeeid, onbillijk acht; onrechtmatigheid is volgens het moderne inzicht de groote kankerplek van de verhoudingen rondom. En één eisen doorgalmt 'het gansche leven: verbetering, wegneniing van wantoestanden. Voor die leuze strijdt men in de pei"S, op vergaderingen, door pamfletten, altijd en overal. Maar in plaiats van beter, worden de verhoudingen met den dag ingewikkelder, steeds nijpaider. Daarom begint men meer en meer toe te geven aan de neiging, eigener beweging te .veranderen wat weg moet en niet weg wil. Men ziiet dat de idealen, die men zioh stelt; niet te verwezenlijken zijïi onder' 'de huidige toestanden. Daarom zoekt men zijn heil in geweld. Dan maar breken, wat niet buigen wil. Alles wat oud is moet weg. De grondslagen, dooi' vorige geslachten gelegd, deugen 'niet meer; die zij'n veiTot, met wat daarop gebouwd is. Dat ouderwetsche gedoe, gebonden als het is aan allerlei vooroordeel en eigenbelang staat aan de moderne gedachte in den weg en moet opgeruimd, radicaal en spoedig. De omstandigheden moeten gevormd en geplooid worden naar de ^jehoeften.

Deze geestestoestand van onzen tijd komt in al de geledingen van het leven tot iiiting, hier in daden, daar in wooiiden; ruw in de kringen, wier eerste en voornaamste wapen geweld is, verfijnd en subtiel onder het meer ontwikkelde element — maar 'tis altijd dezelfde.gedachifce, overal bruisen dezelfde wensdhen en eischen op.

Het onderwerp onzer bespreking, de moderne roman, doet ons nu deze geestessitrooming zien in een bepaalden kring van mensolieu, de be, schaafde jeugd. Inderdaad is de weerkaatsing van den „geest der eeuw" heel sterk onder de zonen en dochteren vain goeden huize, die den leeftijd der v/iettelijke 'zelfstandig(heid beg'innen te nadeïen of die kortelings hebben bereikt. En dan is het zoo merkwaardig, dat het met name de jonge vT.ouwen dier betere standen zijn, die de moderne roman aanwijist. als de vertegenwoo^r^digers der moderne gedadrte. Daarmee is. niet gezegd, dat de nieuwe ideeën geen vat hebben op de mannelijke jeugd: het leven rondom leert dat wel anders. M.aar de eischen der jonge majnnen loss^en zich meestal tooli op in 'een 'der stnoomingen van het maatsohappelijk leven en krijgen daardoor uiteraard een meer algemeen karakter, zoodat ze niet opvallen afe uiting van eien bepaalden kring. Daarentegen is de dochter van den deftigen middenstand gewoonlijk niet op een of ander beiroep aangewezen, en dus trekt zich al haar doen en laten samen op haar persoonlijk bestaan, wat aan heur eischen en verlangens veel imieer een individueel karakter geeft.

Direct daarmede in verband staat dan weer, Üat die begeierten veel buitenspoi-iger worden. Zeker, er is ook een maatschappelijke tendenz in iie verlangens der vrouwen, het emancipatie-streven, maar ik heb nu vooral het oog, op wat missdhien het efhisehe hieeten mag, de poging, persoonlijke vrijheid te bereiken onder iedere verhouding, het reöht te verkrijgen, geheel te handelen overeenkomstig het gevoel. En dan geen verantwoordelijkheid of verplichting meer jegens anderen, want dat is fnuikend voor het zelfrespect. Men kan alleen, zelf oordeelen over het eig^i karakter ein dus ook over de uitingen ervajn.

De oorsprong van deze neiging is ongetwijfeld wel het zooeven genoemide emancipatie-streven, hel zaad dat 'Stuart-Mtll heeft uitgestrooid met z'n beroemde studie: „On the subjeots of women" van 1869 (waarvan! de eerste tijping in onze literatuur was de Veel verslonden toman van Mevr. Goekoop— de Jong van Beek en Donk: „Hilda van Suylenb'urg"). Maar ze gaat in haar tegenwoordig stadium veel verder, dan deze weHg opgeschoten ideeën; 't Is niet meer 'de .beigeerte naar een eigen plaats in het maatschappelijk leven, die de jonge moderne drijft, maar een zucibt tot grijpen, bruut en wild, naar elke verhouding. Niet meer de waisoh naar erkenning van recht op vrijte ontwikkeling, maar de eisch tot absolute vrijheid in denken en wéllen, ja zelfs in 'doen. , 0f liever, juist in doen. Want de begeerte naar de .-verwerkelijkÉag vahwat-men denkt is de oorsprong van het willen. Daarom elsoht de modeiine het recht itclt ide daad in Iz'n niieest ulfcgebïeiden vorm voor zich op'. Bestonden er voor de strijdsters voor hst emancip^'aitieHi'deaal nog grenz; en, zij ericent diö niat meer. Algemjeen geldende beginselen van recht, fatsoen, moraliteit? Dwaaisheden! TrekSchüitoïnamenti'ek! Vrijhaid is leven en leven is vrijheid, ik wil, wat jk doe.en ik doe wat ik wil, ziedaar de hadenidaagsche mo'raal, ziedaar de verwoiding van w-at Stuart-Mi.ll zaaide en Mevr. Goekoop op eigen bodem overbracht.

Wilt ge nu dezen miOdernen Vi^aanzin in al z'n losbandigheid zien hoiogtij' vieren, bezie dan zijn beeld in ften modernen roman, die vooral in dezen

spiegel is van zijïi tijd. Hij staat geïieel in dienalj van Ö.e moidernè vrouwönbewiegiing, is haar welhaspraakte propagandist. Wiant al het vragen en idenken, al het ovterdadig begeren van de jongere vrouwen onzeiMdagieai kunt ge zien woelen en gisten in de figuren, die de modéme romajns scheppen. Ge zult 'gleen vlamitóendier illustratie vinden van het perveise en diep-verworden willen der jongere gêneratiie, Idan, ' in jde nieuwste prozageschriften onzer lettieifcindie. En idamjgeeft de roman juisl daaroan zulk '«jn igoeid Bpsegelbeeld van deïi tijd, omdat hij' het (doen op den voorgromd plaatst ea de feilen laat zien, als de produeten en gedachten en wenschen. In het .gewóine leven rondom U merkt ge dit nog niet zoo daidelijk op, wijl uw Wik niet doordringen kalm achter het uiterlijke; ge mist veelal de vörbinidingen, 'die voor volledig begrijpen noodzakelijk zijn en Idaarom gaat de kein der zaak aan Ü" voorbij'. Maar id© roman, die het leven zijmer hoofdpereonen tot in de intiiemste roerselen ontleedt, wijst 'U die onmisbare schakels en dan begrijpt ge en ziet ook, \vat er rondom U gebeurt.

Maar juiist ideize verdienste is het, die voor den Christen dit liiteraluur-genre vei-werpelijk' maakt. Want achter diie beschrijving, die ontleding, achter dat aangeven der lijmen, die het tegenwoordig leven idooraideiren, zit bedoeling: propaganda v or dö vrijheid in haar meest ruime beteek'enis. De romian wil U laten zien, dat de ïlaad, waartoe cle hoofdfiguur Komt, een moeten is; de geweldige drang van bintien uit moet voeren tot handelen. En' idan is juist de vorm, waarin die beginselen gepredikt iwoiiden, zoo fataal. W; ant in kleurige feiten, fijn ge'styleerd en in zingende woorden, wordt het leven geteekend van m'eisjes, die durven, dié zoo eerlijk ziyn de neigingien van h'eur hart niet achter een mom van bedriegelijke „netheid" tö Aierbeiigen. Eerst ziet ge ze lijden, zuchtenl, scihreien, omidait ze zoo diep ongelukkig •^ onbevredigd zich voelen. Er is nieman'd van al de menschen uit haar oangeving: , die beur strijd begrijpt, nieman-d, die haar verstaat — zienderoogen verteert ze het vuur dal daar van binnen laait, maar altijd zoekt men d© oorzaak verkeerd. Tot pp éénmaal in dat zielewee gerij'pt, is de kraoht om te durven, te idurv^^en grijpen naar 't geluk, dal steeds binnen' (het ibereik lag, maar toch door fatsoen, ouderwetschl vooroordeel, ouderbez'waar on-'bereikbaar weriSi gemaakt. iTot op ééns ze al 'die belemmeringen dürvenl 'tvegslaan en met onbegreiir den hartstocht 'zioh de genieting in de armea werpein. En dan zijn ze gelukkig, iiameloos rijk. Dan is alle ziölepijh vervaagd. Door de onzegbare heeïr lij'kheid van; het Wden is 'de smart van 't verleden vergeten. Haar daad, ^ihaai-spontane uiting van inwendigen draing-^heeft ze gered van zekeren ondergang niet. alleen, 'maa, r ze aan 't volle leven teruggegeven.

Deze voorstelling, in , zoo passievolle kleureh geteekendi, is nooidlottig in haar uilwerking. Dat móét met magnetiscRie kracht beïnvloeden hel jonge gemoeid, dat idiezelMe onbevred: igdheiid kent, dat verlangend een oplossing zoekt, zonder die goit te vinden, en nu in eenis pidh, den weg daartoe gebaand ziet in durvem, in doen. 't Is wa^'lijk geen wonder (dat de moderne romans worden verslonkien, dat ze hij hoopen worden verkocht, al zijh ze ook 3iqg zoo duur. Want het moderne jonge meisje voelt verwantechap tusschen wal daar wordt gezegd en gedacht door de romanheldinnen en wat ze diep in haar eigen hart voelt gloeien., En dan gaat de tegeins'telling schrijhen tusschen het Verwezenlijlkit tegeeren der ainderon en eigen onbevredigdiheid. Dan begint te branden de neiging tot navolgen, dlan wordt voortaan het streven, .de beletselen uit 'dien .weg te krijgen, die ze tot nu toe onoverkoombaar ^geloofde. Dan wordt, voorloopige blevredigingj 'gezocht in het verslijiden van elk boek, dat over Ideze dingen gaat. En dan krij'gt ge den noodlottigen oirkelgang: de tijd weerspiegelt zich in heit boek, en het boek infecteert de jonge gemoederen met idien ziektebacil van den tijd.

Ik geloof dat heft nuttig kan zijn, eens met allen nadruk te waaiischuweai tegen een literatuur-genre, , dat in. deze 'richibtng leidt. In enkele volgende artikelen hoop ik idan ook op den roman, z«ooals die t^g^iwoorfjig in onze litteratuur verschijint, nader terug "te komen. Al te veel wordt in onzen tijd gelezen, zonder .jdat Inen de strekking doorvoelt van wat men least. En waar dan het gevaarlijkale dikwijls voor het jonge gemoed 'taanlokkelijkstiei is, daar worde door de christenouders dubbel da roeping gevoeld, dat gevaar te onderkennen. Elk christemouder, die zijii doopgelofte verstaal, zal biddend trachten zijln kind te basohermen tegen besmetting met, .dien 'üjldlgeest, maar daarnaast moet •hij' krachtig 'zi.oh beijveren om dien kacillen-drager, den moidemen roman, uit z'n huis te weren en buiten het bareik van z'n kind te houden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen