Iets over het boek in de oudheid.

II.

We zagen, dat het bereiden van schrijl^ni'ateriaal uit de papyrus-plant een origineele vinding was van de Egyptenaren. De papyrus-rol was bij de Egyptenaren blijkbaar vanaf de oudste tijden zulk een gewoon en bekend voorwerp-, 'dat zij ook voork'waan als teeken in het bekende Egyptische „hiëroglypihen-schrift”.

Nu was er in 'Egypte geen beplaalde stand van kooplieden, en !het land fabriceerde oorsprorikeilijk alleen voor eigen behoefte en dacht niet aan export. Eerst koning Psam'metidhus, die regeerde van 663—610 v. C, heeft Egypte geopend voor den handel met Griekenland. Ér komt een toeneiftende vraag naar het Egyptische schrijfmateriaal. De „rol" konxt in Grieksche handen, en zoo begint dan ook de Griekscbe proza-literatuur, die zonder dit schrijfmiaferiaal niet wel denkbaar is, in het midden van de 6e eeuw voor Christus.

Egypte heeft dus de Grieken aan het „boek" geholpen, en is dus van den n^'ateriëelen k'ant bekeken, een factor van de allergrootste be teekenis geweest voor het ontstaan en de verbreiding der Griefeche litenafuur. Zooals de Grieken hun letterteekens aan de Phoerüciërs ontleend hebben, zoo is de Griek'sche boek-vorm een erfenis van Egypte. Een feit, dat ons zeker tot nadenken stemt. De Grieken, wier hooge cultuurtaak het geweest is, aan het nageslacht een literatuur van onveigankelijke waarde over te leveren, waren m'ateriëel hierbij afhankelijk van het vreemde land.

Met den invoer van de papyrus-rol in Griekenland staat nu de opkomst van de Grieksche prozaliteratuur in nauw verband. Er ontstonden werken, die krachtens hun aard minder geschikt waren voor mondelinge voordracht. Ik denk bijv. aan een geschied werk als dat van Herodotus. Wel vertelt men, dat Herodotus te Olym'pia ter gelegenheid van de aldaar om| de 4 jaar gehouden spelen aan de Grieken stukken uit zijn werk voorgelezen heeft, maar het spreekt vanzelf, dat Herodotus met zijn werk een geheel andere bedoeling gehad heeft, en de geheele opzet van het boek wijst er op, dat het niet in de eerste plaats ter voorlezing bestemd was.

Hoe vond nu in dien tijd zulk een „boek" zijn weg naar het publidi'? Dit zal in het begin heel eenvoudig gegaan zijn. De auteur zal zijn werk in intiemen vriendenkring: hebben voorgedragen, en wie prijs stelde op het bezit van het boek' zal het handschrift van den auteur geleend hebben om het over te schrijven.

Op deze wijze ver'kreeg het werk reeds een tamelijke bekendheid. Ontstond er een groote vraag naai" een bepaald werk, dan liet de sdhrijver oen grooter aantal exemplaren zelf mak'en, of droeg dat aan een ander op. Daar dit kosten veroorzaakte (schrijfmateriaal en schrijversloon), spreekt het vanzelf, dat mien zich v^oor deze afschriften liet betalen.

Hierbij m'oet men nu wel in 't oog houden, dat daarnaast nog altijd de gelegenheid openstond voor ieder om een afsdhrift naar een geleend exem'plaar te mlaken of te verkoopen. Niemiand Jiad in dien tijd het recht kunnen opeiscben alleen voor de uitgave van het een of andere werk' te zorgen, om de eenvoudige reden, dat zulk' een recht door niemiand erkend zou zijn. Van een „auteursrecht" is in .die dagen nog volstrekt geen sprake. Men begrijpt dus, dat onder zulke omstandigheden nog niet van een „boekhandel''.in den onder ons gangharen zin kan gesproken worden.

We zien, dat in heel de wijze, waarop toentertijd de werken der schrijvers verbreid en onder de aandacht van het publiek gebracht werden, iets willekeurigs en onregelmatigs ligt. Er is nog geen tusschensc ha kei tusschen auteur en publiek; ieder ziet, op welke wijze dan ook, zich een afschrift te bem'achtigen van een werk, 'dat hem' interesseert.

Werkelijke boekhandel ontstaat eerst, wanneer publiek en auteur mlet elkander in verbinding gebracht worden. Hij begint daar, waar de een of andere ondernemer planmatig de publicatie van boeken ter hand neemt, en waar aan'den 'anderen 'k'a^nt het publiek in den boekwinkel boeken ten verkoop gereed ziet liggen. Het valt moeilijk hier nauv/keurig den tijd te bepalen, maar het is zoo goed als zeker, dat het reeds in de 5e eeuw v. C. in Athene zoover gekomen is.

Van verschillende personen uit dien tijd hooren wij, dat ze zich, een aanzienlijke bibliotheek verworven hebben. '\Ve hooren van Eüthyde'raus, een jongen, rijken Athener, een leerling van Socrates, dat hij meende alleen al door het bezit van boeken een wijs mjan te zijn. Onder Socrates' invloed kwam hij tot betere gedachten en legde hij zich toe op 'het verwerven van ware wijsheid! Deze Euthydemüs bezat niet alleen alle gedichten van Homerus, .maiar ook' werken van andere schrijvers, bijv. van de aanzienlijkste wijsgeeren en artsen uit zijn dagen, en hij streefde er naar deze collectie zooveel mogelijk uit te breiden.

Dan is er ©en bekende plaats uit Plato's Verdedig'ingsrede van Socrates, waaruit men heeft opgem|a.akt, dat er in het laatst der 5e eeuw v. C'hr. een boekhandel te Athene bestond, en dat de prijs ook niet abnormaal hoog was.-Socrates wordt beschuldigd, dat hij zijn leerlingen allerlei vrijzinnige denkbeelden heeft bijgebraeiht, en ze ongeloovig maakt aan de goden, die de stad vereert. Socrates verdedigt zicli nu en zegt, dat dit heelem'aal geen nieuwe dingen zijn, die ihij ze eerst geleerd zou hebben, maar dat .hetzelfde al te vinden • is in de geschriften van Anaxagoras (een wijsgeer, die reeds vóór Socrates leefde), die ieder vooir Jn'oog-325 stens één drachme (^t 45 ets) kan koopen in de orchestra van het tlieater van Dionysus (de orcibestra is de plaats vóór het tooneel, waar het koor stond). Er is dus missdhien in Socrates' tijd in de orchestra van het Dionysus-theater, natuurlij'k - op Idagen wanneer niet gespeeld werd, een soort van boekiiandel geweest, waar mten Anaxagoras' wei'ken, misschien wel antiquarisch, ' voor één draclhme k'on koopen. Verder vertelt Xenophon in zijn Anabasis, dat men te Salmydessos, aan de Zwarte Zee, een voor de sdheepvaart zeer gevaarlijk punt, te midden van andere overblijfselen van gestrande schepen ook „veel geschreven boeken" vond. Hieruit kan mIen opm'aken, dat men toen reeds bo-ekien verzond naar 'de 'koloniën en er een boek'en-export over zee bestond.

Men zal echter goed doen zich van den boekhandel te Athene in de 5e eeuw v. C. niaar zeejbescheiden voorstelling te anaken. In den grond der zaak weten we er maar weinig van.

Vaster g^ond krijgen we eerst onder 'de voeten, als we ons begeven naar Rome ten tijde van 'Cicera en de eerste keizers.

Het valt niet te betwijfelen, dat er in Romfe ten tijde van Cicero reeds een tamelijk groot leeslustig publiek geweest is, en dat het boek toen reeds zijn weg vond naar all© deelen der beschaafd© wereld. De schrijver draagt niet meer zelf zorg voor publicatie van zijn werk, door uitleenen van zijn kopie aan vrienden, miaar de boekhandel heeft zich al tamelijk" ontwikkeld en de uitgever is de onmisbare tusschenpersoon geworden tusschen auteur en publiek. De eerste uitgever-boekhandelaar ons met nam© bekend, is Atticus, de vriend van Cicero.

De boek'winkels waren in Rom'e op de drukst bezochte punten der stad te vinden, bij het Forum en in de eigenlij'fce handelswijken der stad. Aan den buitenkant van de winkels, op de deurposten, waren b-ij wijze van reclame de titels der boieken opgeschreven. De dichter Maxtialis beschrijft een boekwinkel van zijn tijd aldus: „De deurposten links en rechts zijn geheel volgeschreven, zoodat men snel de namen van alle dichters k'an overzien". Binnen bevonden zich dan de papyrusrollen zelf in kasten, veel gelijkend op onze boekenkasten. Zij lagen op de planken zelf of werden, om ze vrij van stof te houden, opgeborgen in cylindervoa''mige doozen. ,

Men las de klanten vaak stukken voor uit de voorradige rollen, om hun ©en indruk te geven van den inhoud. De winkelprijs van nieuwe boeken sdhijnt door den boekhandelaar tamelijk hoog gesteld te zijn, wat voor de ontwikkeling van den boe'kihandel eveneens hinderlijk was. Bij Xenophon lezen we, dat Soicrates er zich over verwondert, dat Eiuthy-deraus ©en oompleten Homerus bezat. Wat wij dus in twee handige deeltjes niét ons meedragen, besloeg in de oudheid een heele collectie boekrollen en vormde op zichzelf al een klein bib'lotheekje. Vooral in den eersten tijd schijnt het m'ateriaal, de papyrus, in Griekenland 'heel duur geweest te zijn.

Langzamerhand begon ©en ander schrijfmateriaal, het perkament, de papyrus concurrentie aan te doen. Over Üe invoering van Jret perkament is ons het volgend verhaal overgelevcird. Toen koning Eumenes (hij regeerde in de 2e eeuw v. C.) in Pergamum zijn bibliotheek gesticht had, en men te Alexandrië concurrentie duchtte, zou koning Ptolemaeus, die over Egypte regeerde, uit jaloezie de papyrus-export hebben verboden. Dit werd nu de aanleiding voor de uitvinding van het „perkament", (charta pergamena) zoo genoemd naar de stad Pergaimuim, en gepraepareerd van dierenhuiden. Dit perkament maakt© nu weldra zoo'n opgang, dat het de papyrus lang'zamèrhand verdrong.

Beteekenis heeft de perkament-oodex eerst gekregen voor de christelijk© literatuur, vooral om' zijn goedkoopen prijs. De eerste christen-gemeenten bestonden hoofdzakelijk uit menschen van de lagere volksklassen, met gering vermogen. Een boek 'in den vorm van een papyrus-rol zal in hun kringen een zeldzaamheid geweest zijn, en toen ze zich op'miaakten om de geschriften van hun leeraars te verbreiden, zullen ze daartoe de goedkoopste manier gekozen hebben. E, chter bleef de „rol" nog lang het officieel© boek.

Het is een merkwaardig voorbeeld van conservatisme in de cultuurgeschiedenis, dat de oudheid meer dan duizend jaar langi (van 600 v. Chr. tot 400 n. Chr.) aan den onpraiktischen rolvorm hardnekkig vasthield, terwijl toch het gebonden boek reeds in de Romeinsche sam, ienleving van 85 n. Chr. bekend was.

Na het gebonden handschrift der middeleeuwen volgt in de renaissance het gedru'kte boek. Hiermiede is een' nieuw hoofdstuk' in de gjeschiedenis van het boek' aangebroken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen