Tijdgeest en politieke stroomingen.

L

De onlöociheiibare bekoring, die er op bet oogenblik uitgaat in breede kringen van uiterst radicale politieke stroomingen, vervult ons vaak met huivering, en plaatst ons voor raadsels!

Communisme, fascisme, nationaal'-socialism©: ze bezielen steeds weer hun zwellende scharen aanhangers, ze oefenen een schier ma^schen invloed op een naar het schijnt tegen hun verteiding principiëelen weerstand missend leven!

Buiten onze grenzen, maar ook binnen ons vaderland, al is daar, door Gods genade, nog veel dat ons mag doen hopen op bewaring voor al' te groote excessen.

Niet aanhoudend genoeg kunnen wij' daartegen waaarschuwen; niet diep genoeg kan ons speuren en pogen gaan, om de verklaring daarvoor te zoeken, en daardoor den weg des behouds samen weer te vinden.

Daar moet in den geest van onzen tij'd iets liggen, dat den bodem voor dezen ontzettenden, weeMerigen groei, voorbeschikt.

In alle eenvoudigheid, en zonder ©enige pretentie van oplossing der vragen, moge in een drietal artikelen zoodanig pogen mede bevorderd wordendooi een weergave van wat gevoeld wordt als samenhang van dien tij'dgeest met deze radicale-politieke stroomingen.

Het benaderen van den tijdgeest, van de teekenende grondhouding van onzen tij'd, is niet ger makkelij'k.

Daar is ongetwij'feld een gemeenschappelijke houding, iets dat de onderscheidene volken der wereld als ©en eigenaardigen band omklemt, en zich in de individuen dan weer individueel openbaart.

D© grondtrek ervan ligt vaak ver terug in het verleden, en de openbaring wisselt bij de verschillende volken dikwijls met eigenaardige variaties.

En het zeer moeiUjke in onzen tijd is voor ons besef, dat die variaties elkaar met groote snel"heid opvolgen.

Ons leven, ons Westersch cultuur-leven, droeg tot voor kort het sprekend kenmerk van het individualisme der Fransch-revolutionaire vrijheidsidee.

D© vorige eeuw was de eeuw van de vrijheidsgedachte in revolutionairen zin. Bet leven kende maar één ideaal: vrijheid, in de beteekenis van 'een breuk met aUen band, die den mensch een bepaald© bestemming, een bepaalde richting zou geven.

D© mensch maakt© zichzelf tot eigen heer; hij erkend© noch boven, noch naast, noch onder zich '©enigen band; de mensch was in zichzelf algenoegzaam, had alles in zichzelf, verklaarde all©s uit zichzelf.

Stoffelijik goed diende hem slechts ter versterking van eigen positie, strekte hem slechts voor eigen doel en nut. Dat ©r sprake zou zijn van ©en „r©ntme©sterschap", van ©en verantwoordelij'kheid. Werd absoluut geloochend. De verwording van het , , Kapitalism©" in den slechten zin van het woord is niet anders dan uitvloeisel van dien gedachtengang. -

De staatsrechteüjfee bjschouwing was precies zoo gefundeerd. D© Staat werd geheel van onder op gefundeerd eh gedacht; dooï individuen geconstrueerd, staat en maatschappij alleen door het samenleven van individuen gevormd, 't Was alles een loss© samenvoeging van bij elkaar gevoegde, in zichzelf genoegzame individuon. Was er voor bepaalde doeleinden indeeling van gebied en van groepen noodig, dan werd die indeeling „gemaakt"; alles werd door den mensch gemaalct.

Dat „maken" zat dien mensch trouwens in het bloed; hij was de echte „smid", de mensch die zich in de fabriek thuis gevoelde en die alles „fabriekmatig", mechanisch construeerde. Naai eigen wil. Die mensch, met dien mechanischen drang, ontwikkelde een ontzaggelijke actie onder Gods bestel.

'Politiek was het de eeuw der expansie van het Westersch leven over dat van het Oosten: de voorposten werden steeds verder voo'ruitgeschoven, de suprematie steeds sterker geoefend.

Industrieel was het de eeuw der reusachtige ontwikkeling: de mechanisatie nam ook hier breede vlucht.

Het leven werd in al zijn openbaringen gemechaniseerd : men schafte de „standen" af, en dacht en construeerde het leven in „klassen", waarbij het verschil in geld, de invloed van stoffelijk bezit dan maat aangaf.

Geestelijk openbaarde zich evenzeer de drang naar volkomen ongebonden alleen staan van den mensch, die volkomen zelfstandig was, en geheel alleen zelfverantwoordelij'k kon en wilde zijn.

En nog in d© verloopen jaren dezer eeuw, van de 20e eeuw, werkte die geest van „bandeiloosheid" op allerlei terrein sterk door. 't Was één openbaring van de zucht, om los te zijn van alle historie, alle traditie, alle conventie.

In de Irunst! De schilderlnmst, de beeldhouwkunst, zij ontworstelden zich aan alle wet van regel en lijn en vorm, en poogden in kubisme en futurisme geheel uitzichzelf, buiten allen band aan de natuur, los van al het door God geschapene om, tot openbaring te komen.

In de muziek: de idee van harmonie en rhythme, de gebondenheid daaraan werd bewust prijsgegeven; de vrij'heid der disharmonie werd gezocht en toegepast.

D© litteratuur verhief zich trotsch met haar pretentie, dat ware Icunst was de allerindividueelste expressie van de allerindividueelst© emotie.

De samenleving brak opzettelij'k met allen regel van conventie: in de mode, in de verhouding der seksen, in de positie der vrouw! Die laatst© vooral moest zich „uitleven", niet gebonden aan Christelij'ke traditie of conventie, noch in uiterlijk, noch in gedragingen. Slanke lij'n en pagekop spreken demonstratief van dien geest.

En het leven van den arbeid, dat zich evenzeer ontworstelen wilde aan allen band, kende niet meer een zegen in dien arbeid, maar voelde slechts het „noodzakehj'k kwaad" erin, — de onveirmijde^ hj'kheid ervan voor wie geen geld bezat, omdat een mensch nu eenmaal leven moet! En daarom werkte men dan liefst zoo kort mogelijk, zoot min mogelij'k, voor zooveel mogehjk geld.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen