UIT HET POLITIEKE EN SOCIALE LEVEN

Een nieuwe Moraal?

IV.

De dienst aan de Gemeenschap.

„De eerste van alle zedelijke verplichtingen", zoo luidde het, „welke de communistische moraal op den individueelen mensch, man of vrouw, legt, is die van den dienst aan de gemeenschap, waartoe hij behoort." i)

We hebben reeds gezien waarop het bolsjewisme dien eisch tot bevordering van bet heil der maatschappelijke samenleving baseert. Niemand bereikt, aldus het betoog, den volwassen leeftijd, zonder een groote persoonlijke schuld aan de gemeenschap, die voor ieders voeding en ontwikkeling zulke belangrijke offers bracht, en ook nog verder brengen wil. De mensch behoort dus nu op zijn beurt alle krachten in te spannen om die schuld af te lossen en den voorspoed van zijn weldoenster grooter te maken, waardoor deze steeds beter haar „levenstaak" zal kunnen volbrengen.

Zij heeft gegeven, maar wü ook ontvangen; zij heeft gediend, maar wil ook gediend worden. Dat is het communistische „stuk der dankbaarheid". Met kracht wordt het verkondigd, opdat het „sociale geweten" der hoorders ontfwake, en zij hun erkentelijkheid jegens de zorgende gemeenschap in al hun daden zullen toonen.

Wanneer echter bij die verheerlijking der liefdevolle verzorgster het geweten der nalatige schuldenaars nog mocht blijven sluimeren, zullen zij wel wakker geschud worden door de bedreigingen, waarmede de „eerste dienaars" der gemeenschap !hen nu overladen. Wee den mensch, die zijn schuld niet terugbetaalt: voor hem is er geen erbarmen. „Wie minder presteert dan waartoe hij in staat is, en toch het volle deel neemt van de rijkdommen, welke door arbeid zijn voortgebracht, is een dief en moet als zoodanig behandeld worden". 2)

Hij zal, schrijven de Webbs, om te beginnen eiken dag en overal scherpe verwijten van zijn medearbeiders over zijn tekortkomingen hooren. Als zijn luiheid en slapheid voortduurt, wordt hij in zijn eigen belang voor een tijd uit de gemeenschap verwijderd teneinde een „doelmatige kuur" te ondergaan. ^) Vooral wanneer zijn slechte voorbeeld navolging vindt, en het door hem gestichte kwaad dus voortwoekert, of wanneer de machines door zijn onachtzaamheid sterk sUjten en kapot gaan, kan een strenge straf niet uitblijven. 3) De gemeenschap is hard voor den mensch, die haar weldaden niet voldoende wil vergelden; haar oogen zijn voortdurend op al haar leden gericht om na te gaan of zij hun plicht doen.

Wie het snelst zijn schuld liguideert mag op een e x t r a-belooning rekenen. Hij ontvangt niet slechts goederen, welke voor zijn levensonderhoud noodzakelijk zijn, maar hij wordt bovendien overeenkomstig , zijn „sociale waarde", dit beteekent overeenkomstig zijn productiviteit, van graad tot graad bevorderd. Het toekennen van zulk een prijs geschiedt niet belangeloos: het stimuleert immers den producent tot grootere activiteit. „Vandaar pok de aansporing tot een buitengewone krachtsinspanning in de stoot-brigade, welke nog voortdurend verhoogd wordt door een onderlingen socialistischen(!) wedijver, en publieke huidebetuigingen, maar ook door manifestaties van publieke spot en pubüeke ongenade". De gemeenschap profiteert in hooge mate van den roem, waarop zij haar ijverigste werkers onthaalt.

Zoo wordt, volgens menig auteur, het leven in de Sovj et-Unie beheerscht door den vasten wil om de „schuld', welke op allen drukt", te vereffe^ nen. Dat geldt voor ieder individu, dat geldt ook voor elke groep. „Of het een dorpssovjet is of de „Groote Baad", een eenvoudig fabrieksbestuur of een industriëele trust, de kleinste collectieve boerderij of het bureau, hetwelk den g^heelen buitenlandschen handel der Sovjet-Unie leidt, ieder© groep wordt van de noodzakelijkheid doordrongen om haar verpUchtingen na te leven. Voor dat doel zijn zij gevormd, en niet in de eerste plaats om voor haar eigen rechten op te komen."

Een waar „universahsme", zonder aanzien des persoons, zou daarom een ieder vervullen. Man en ivrouw. Bus en niet-Bus, hooggeplaatste leiders en eenvoudige werkers, richten zich allen naar hetzelfde doel, vinden elkaar in de uitoefening van die eene grootsche taak: de dienst aan de gemeenschap. ,

Op deze wijze prijzen de Webbs de moraal van de bolsjewistische samenleving. De nieuwe, communistische zedewetten hebben op hen blijkbaar een diepen indruk gemaakt. AUe disharmonie, die |h.i. het leven in de kapitalistische landen verteert, heeft in Busland, zeggen zij, plaats gemaakt voor een roerende eensgezindlieid en eenswillendheid. „Door deze domineerende karaktertrekken onderscheidt de wordende moraal van het Sovjetcommunisme zich van die van andere beschavingen". Zij is daarom, naar het oordeel der genoemde Engelsche schrijvers, meer dan een harde plichtsleer. Een der voornaamste kenmerL |ken van het „Goede Leven" in de U.S.S.R. is volgens hen de arbeidsverdeeling naar ieders capaciteiten en wenschen. Niemand zou tot een werk gedwongen worden, waartoe hij technisch niet in staat is of waarin hij weinig lust heeft. „Daarom heeft de arbeid in Rusland zijn slavenkarakter verloren, zij is niet langer het 'wreede lot van een minderwaardige klasse of onderdrukt ras, maar een zaak van eer en vreugde voor ieder lid der maatschappij". Deze arbeidsvreugde Iwas, zoo heet het, voor L e n i n de reden om het j, Goede Leven" te baseeren op de sociale gelijkheid temidden van den overvloed".

De zedelijke en materieele noodzaak om in de eischen der zorgende gemeenschap te voorzien, zou dus in alle werkers een heilig vuur hebben ontstoken, waardoor zij met geestdrift en liefde hun taak verrichten. De tegemoetkoming aan die eischen zouden zij als een heerlijken plicht be-

schouwen: vreemd., alle gevoel van dwang is hen dus

„Het communisme", schrijft Berdjajew, „onderwerpt het leven van aUe menschen aan een groote boven-persoonlijke .wereldomvattend© taak. Het keert terug tot de opvatting van het leven lals een dienst... leder mensch kan zich in het communisime als den bouwer der nieuwe wereld voelen. Al is het ook de oprichting van den toren van Babel — het leven van ieder mensch, hoe klein ook zijn rol in het geheel van den communislischen arbeid is, wordt door het bedwelmende, boven-persoonlijke werk vervuld en aan den gang gehouden." *)

In die sfeer, wordt gezegd, past het verlangen naar sociale gelijkheid'. Het leven in de Sovjetunie zou zich dientengevolge op een geheel andere wijze ontwikkelen dan in de Westersche landen. Het Sovjet-Communisme demonstreert, zooals zijn verdedigers ons vertellen, immers een duidelijke eenheid, welke „een volkomen contrast vormt met de verdeeldheid, die de Westersche beschaving kenmerkt."

De zedewetten, welke gegrond zijn op den harmonischen dienst aan de gemeenschap, die in volkomen sociale gelijkheid' vervuld wordt, en op d'e maximale ontwikkeling van de gezondheid en de werkcapaciteit van ieder individu, sluiten, zoo heet het, het winst-motief en de uitbuitingsgedachte geheel buiten. Zij zijn, aldus verder het betoog, in overeenstemming met het weloverwogen projecteeren van een productieplan, om in de behoeften der gemeenschap te voorzien.

Daarom steunen „alle economische en politieke organisaties , in de Sovjet-Unie, en met hen de geheele moraal" op de „grondige kennis der toegepaste wetenschappen", op een „innig vertrouwen .in het nuttig effect van een universeel onderricht omtrent al hetgeen over het heelal bekend is, , met inbegrip van de menschelijke natuur zelf, " waarbij , „alle wonderdadig supernaturalisme of mystiek geloof in het voortbestaan van een persoonlijk ^even na den dood volkomen wordt geweerd". „Het Vertrouwen op God is vervangen door den Dienst van den Mensch".

We .meenden goed te doen met uitvoerig weer te geven hoe de veVdedigers van het bolsjewisme over den „dienst aan de gemeenschap" denken. De goddelooze leuze^ waarmede hun enthousiaste uiteenzetting werd besloten, toont ons z; ijn ware karakter.

Hoe vergissen menschen als Berdjajew en Stanley Jones zich, wanneer zij dat „uni- •versalisme" en die „samenwerking" in de Sovjet-Unie als een „Christelijke waarheid in beginsel" eeren. „Er is, " schrijft Stanley Jones immers, „in het communisme zooveel wat Christus zou hebben goedgekeurd""), en daartoe rekent hij in de eerste plaats de „poging om een maatschappij te stichten, die gegi-ond is op coöperatie en niet op concurrentie, een samenlevinig waar jiiet het succes van den een het ongeluk van den ander beteekent." En Berdjajew oordeelt dat de bolsjewistische „idee eener „Plan wirtsch af t", een principieel juiste idee is", ") al richt hij zich ook scherp tegen haar tegenwoordigen vorm. Zoowel de Webbs als Berdjajew begaan een groote fout. De eersten beroepen zich ter ondersteuning van hun denkbeelden over de communistisclie moraal ook op de geschriften van den Russischen denker, waarin hij het „natuurlijke instinct van de Russen voor het collectivisme", speciaal voor „de idee van het coUecüeve karakter van de wegen des heils", beschrijft. De laatste zegt dat de eigenlijke bron van het bolsje^ wisme niet het Marxisme is, maar dat het „uit de diepten van de Russische volksziel omhoog is gestegen als een daarin wonende oerkracht".

Het , 'bolsjewisme heeft echter ook met de „Russische religie" weinig of niets gemeen. Zijn moraalbeschouwing ieert ons dat maar al te duidelijk. Wanneer ; zulk een scherpe tegenstelling wordt gemaakt tusschen den dienst van God en den dienst van den mensch, als de commimist doet, dan behoeft men waarlijk niet naar een „verwantschap" imet eenige religie te zoeken. Er kan niet de geringste overeenkomst bestaan tusschen d'e gedachtenwereld van een volk, dat in broederlijke igemeenschap den Almachtige wil dienen, en idie van een menschenmenigte, welke zich vereenigt pm God, den Regeerder en Schepper der wereld, volkomen te vejrwerpen. Niet alleen haar inhoud, maar ook haar oorsprong is bij beide groepen een totaal andere. De mystieke sfeer 'der .Russische Christenen waarin zij hun geloof in , de universeele verlossing van het gansche menschdom .beleden, moest eerst geheel verbroken worden, voordat het bolsjewisme zich van hen 'kon .meester maken. Hun ontroerende — maar nochtans onschriftuurlijke — belijdenis: „In de kerk worden wij allen gemeenschappelijk behouden, wij allen tezamen met al onze broederen, " is wezenlijk onderscheiden van de hemeltergende bolsjewistische aanbidding der aardsdbe verlossing, 'door den „gemeenschappelijken arbeid".

Het is principieel verkeerd om de abstracte idee van het collectivisme te verheffen tot een „kernwaarheid", alsof die idee de gestalten scliiep, in welke zij zich vertoont. Het heeft zelfs geen zin om over zulk een idee te spreken: zij is slechts een product van 's menschen verbeelding.

Het komt voor alle dingen op de vraag aan wat onder de „gemeenschap" wordt verstaan, welke plaats aan haar en aan de menschen, die haar vormen, wordt toegekend. Pas wanneer omtrent die vraag klaarheid is verkregen, kan de beteekenis van den arbeidsdienst bepaald worden.

Het verheerlijken van den „dienst aan de gemeenschap", zooals dat in Rusland geschiedt, treffen we ook in andere dictatoriaal geregeerde landen aan. Met bijna dezelfde woorden predikt het nationaal-socialisme de verplichte dankbaarheid, nu jegens de rasgemeenschap, en wekken oofk de verkondigers van deze leer de hoorders op tot het „afbetalen der schuld", uiten ook zij dezelfde dreigementen, wanneer de ijver niet groot genoeg is, eischen ook zij herhaaldelijk het brengen van belangrijk© offers.

In een belangengemeenschap, wordt aUes ondergeschikt gemaakt aan het gestelde, menschelijke doel. Het woord van Paulus „Zijt niemand iets schuldig, dan elkander hef te hebben; want die den ander liefheeft, heeft de wet vervuld, " vindt daar geen weerklank.

Integendeel: die gemeenschap wordt verteerd door haat en onderhngen naijver. Daarom beteekent een voortschrijden op den ingeslagen weg den ondergang. Aan het einde vinden we niet de ideale samenleving, waarin de een den ander uit liefde dient, maar de anarchie, waarin de een den ander tracht te vernieLigen. Menigeen heeft gedacht, en denkt nog, dat in Rusland het ttidiviidualisme definitief overwonnen is. De practijk bewijst het tegendeel. Schijnbaar is men daar een heel eind gevorderd op den weg naar het „collectivisme", in werkelijkheid' is het eindpunt zeer ver. Voortdurend is er immers groote strijd om de machtspositie: verbanningen en uitsluitingen volgen elkander op. Voortdurend is er heftig verschil van meening over wat waarlijk „dienst aan de gemeenschap is". Dat kan ook niet anders.

De normen ontbreken geheel, de wet is verworpen. Met onbepaalde, veranderlijke „maatstaven" worden de handelingen der menschen gemeten. De moraal is verdwenen.

Den volgenden keer hopen we dat met enkele Voorbeelden toe te lichten. Zij betreffen o.a. conflicten in den boezem der „communistische partij". Een belangrijk deel der bolsjewistische werkers in de Sovjet-Unie heeft den dienst aan de gemeenschap terecht als een harden dwangarbeid gevoeld. Van „sociale geUjkheid" was geen sprake.

De vragen, welke we in het vorige artikel gesteld hebben, vinden dan vanzelf een antwoord.

1) Sidney and Beatrice Webb: „Soviet-Comnmmstn", dl. II, pag. 1048 en 1135 e.v.

2) Idem, pag. lOSO. De uitspraak is van Bernard Shaw.

3) Idem, pag. 1136.

4) „Wahrheit und Lüge des Kommunismus", pag. 24.

5) „Christus' Antwoord op het Communisme", pag. 218 en 222.

6) „Wahrheit und Lüge ", pag. 23.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen