Logos en ratio : beider verhouding in de geschiedenis der Westersche kentheorie - pagina 65

64 En zal dat ook bij anderen zoo blijven, zoo lang men eenerzijds niet waarnemen en kennen, phaenotypisch vergelijken van gestalten en begrijpend doorvorschen van denkvelden en aan den anderen kant het psychische en den logos, de activiteit en den vorm in het denken niet uiteenhoudt. Dat de jongste vertegenwoordigers in de kentheorie dat zien zal wel niemand beweren, die V 0 Ik e I t en D ri e s c h, N. Har t man n en Nuzubidsze, Geyser en Scheler juist op deze punten onderzocht. En toch hierop komt het aan en eerst in tweeder instantie op de winst die in de details ongetwijfeld viel te boeken.

Hiermede, Dames en Heeren, wil 'k voorloopig dit onderzoek staken. Want niet critiek, slechts thetisch werk kan op den duur de macht der dubbele traditie, die de vrije ontwikkeling der ken theorie belemmert, breken zonder die onherstelbare schade aan te richten die steeds wordt geleden waar men het oude den rug toekeert zonder iets beters daarvoor in de plaats te stellen. Maakt men echter, uit verkeerde behoudzucht, geen ernst met den eisch de kentheorie aan' deze macht te ontrukken, dan zal het vroeg of laat weer komen tot 'n synthese van Christendom en een of anderen uitlooper van het humanisme, en slaat men opnieuw 't heillooze pad in dat naar den afgrond voert. Dat heeft niet alleen de Christenheid vóór de groote Reformatie ondervonden in den strijd die ontbrandde tusschen de volgelingen van A u g u st i n u s en Th 0 m a s. Maar evenzeer kan daarvan het Gereformeerde leven getuigen, ook hier te lande. Daartoe werkten onderscheiden factoren mede. Allereerst wel deze, dat men genietend van de voorrechten die aan de rechtmatige gewetensvrijheid werden toegevoegd het onderwijs voor 'n bedenkelijk groot deel aan den staat overliet. Wie hem bestuurden putten hun wijsheid al spoedig uit denkers, die vreemd stonden tegenover de Schrift-openbaring Gods: straks werden ook de discipelen der hoogescholen door mannen van denzelfden geest in gelijke richting opgevoed. Het resultaat viel te voorspellen: toen het er op aankwam de degens met de moderne wijsbegeerte te kruisen stond de Gereformeerde man van wetenschap meer verlegen dan het eenvoudige volk: want de gedachtenkring in welken hij leefde was dezelfde als die van z'n tegenstanders. Zoo verkeerde de strijd in een schermutseling tusschen behoudend en vooruitstrevend rationalisme. En men zag niet, dat men in de praemissen van eigen stellingen reeds toegaf wat men voor alles had dienen te ontkennen. Zoo zouden de geesteskinderen der renaissance gemakkelijk de eene overwinning na de andere boeken, en moest hun aanvankelijke tegenstander wel zijn minderheid toegeven. Toen - en dat is ons geluk geweest - werd het humanisme overmoedig, verbrak het compromis en beroofde het Christelijk volksdeel van z'n voorrechten. Dat prikkelde niet alleen deze groep tot verhoogde energie, maar leidde met name G roe n van P rin s ter eren K u y per ertoe de grondslagen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen