LITERATUUR EN KUNST

Een derde Réveil? ')

„Het Derde Réveil" is iets anders dan ©ein meer of minder gelukkig gevonden titel. De geestdrift voor een nieuwe beweging schept vaak ©ent naam of- ©en leus, di© de kern van het programmal geeft en die tegelijk poogt den ban der eenzaamheid — die elke nieuwe beweging ©en tijdlang drukt — te breken.

De renaissance, hoewel de naam jonger is dan het verschijnsel, belijdt in dien naam d© v©riwantschap met klassieke kmist ©n wetenschap; de romantiek wijst door haar naam naar heit cultuurleven der Romaansche volkeren; „Het derde Rijk" is de naam, die moet aantonen de contir nuïteit, en de bekroning van enkele ©©uwen Duit'sche geschiedenis.

Maar de renaissance was werkelijk iets anders dan d© „hergeboorte" van M'assiek© kunst en wetenschap; de romantiek was iets anders dan „overgebrachte" Romaansche cultuur; het Derde Rijk zal in zijn ontwikkeling aspecten toonen, waarvan da aanvang noch in het eerste, nóch in bdt tweed© te vinden is.

't Is de tragiek van veel leuzen: ze werken even fascineerend als verwarrend.

„Het Derde Réveil" is de wijd-waaiend© vlag voor de Jong-Protestantsche dichtergroep; welke banen in het dundoek aan het ©& rst© ©n aan helb tweede réveil zijn ontleend, is vooralsnog moeilijk uit te maken. Het eerste réveil is dat van Da Costa en Groen van Prinsterer; het tweede dat van Kuyper en De Savornin Lohman.

Heeroma heeft zijn boek verdeeld in ©en inleiding en ©en bloemlezing: honderd verzen van Jong-Protestantsche dichters. D© inleiding bevat ©en historisch gedeelte, waarin verantwoording wordt afgelegd aangaand© den titel, en ©en groóter deel, waarin de dichters-van-de-bloemlezing worden getypeerd.

Heeroma schrijft een helder, intelligent proza; rak© opmerkingen spannen voortdurend de aandacht, zelfs al worden z© aan v©rkeerd© adressen bezorgd. De geestdrift voor de opgevatte taak geeft kleur aan het betoog. <

Ik vermoed, dat er monschen zullen zijn, diel heel moeilijk „verhandelingen" over dichters kunnen lezen, maar die Heeroma's typeeringen vlot zullen doornemen.

De historische oriënt©©ring is o.i. het zwakste deel' van het boek. Maar toch niet onbelangrijk. Ze zegt niet veel over het eerste ©n tweed© réveil; zooveel te meer ©cht©r over Heeroma en; zijn gedachten over Christelijk© kunst. Zooals bij confrontatie met de historie elk mensch zich trouwens gaat uitspreken.

Uit het historische deel der inleiding zal meni moeten besluiten, dat het derde réveil meer ©en afrekening met het eerst© en tweedl© is^ dan eienj principiëele voortzetting er van.

Want volgens Heeroma heeft het eerste réveil geen eigen literaire beweging gehad. En Da Costa treedt wel op alle fronten tegen „den geest der eeuw", maar stond niet wezenlijk critisch tegenover de cultuur van zijn tijd. „Daar was hij te bezield '©n te beschaafd voor." Daarbij kwam, „dat do houding van d© religieus gemobiliseerde kleine luiden tegenover de wereldsch© cultuur volstrekt afwijzend was. Vanzelfsprekend, want zij wisten niet wat cultuur was".

Dit g©d©©lte is zeker niet het duidelijkste uit de inleiding. Elders — in het tijdschrift „Horizon" — heb ik gepoogd aan te toonen, hoe deze mededeelingen in strijd zijn met de historisch© gegevens. Maar ook de wijze, waarop H©©roma de kleine luiden en de cultuur scheidt, vraagt ©en corrigendum.

Als zij volstrekt afwijzend stonden, tegenover de wereldsch© cultuur, dan is dat een bewijs, dat zij een inzicht in cultuurstroomingen hebben gehad, dat menig schrijver in d© 20st© ©euw hun mag benijden. De kleine luiden konden geen „handboek der cultuur" geven, maar als zij de wereldsch© cultuur afgewezen hebben, en zij alleen, dan is dat een bewijs, dat zij de eenigen zijn geweest, di© waarlijk geweten hebben, wat cultuur was. .Als het derde r©veil dit erfdeel der vad©r©n overneemt, dan zijn de kansen voor bloei belangrijk grooter dan ze op het oogenblik schijnen.

Nu helpt het al heel weinig, of Heeroma — bij wijze van excuus? — opmerkt, dat Da Costa en de zijnen geen antwoord noodig hadden voor de problemen, die het bewustzijn van onzen tijd zou opwerpen. Natuurlijk had Da Costa voor d© problemen van 1935 geen antwoord noodig; maar om licht te zien voor de problemen van zijn' tijd heeft hij gebeden en geworsteld als weinigen van zijn dagen. In dit opzicht is de historie rechtvaardiger geweest dan haar tolk Heeroma; waiit

zij heeft getoond, dat Da Costa èa door de proibl'eemstelling èn. door de richting-vaii-oplossing gebouwd beeft aan dè cultuur. Da Costa's gediditen lichten op dit gebied reeds in, maar meer nog „De Nederlandsche Stemmen over Godsdienst, Staat-, Greschied- en Letterkunde" en „Stemman, en Beschouwingen", de twee Réveil-tijdschriftein.

Het z.g. 'tweede réveil komt er in de inleiding niet veel gelukkiger af. Dr Kuyper organiseerde een kerk, een politieke partij en een universiteit. De kerk werd een scheurberk, de partij viel uiteen, vaii de universiteit was alleen de gedachte groot. .•\lles volgens Heeroma. Dr Kuyper schijnt alzoo een scherven-invemtaris nagelaten te hebben. De sohrijver heeft vermoedelijk weinig meegeleefd met het 50-jarig jubileum der V.U., waarbij tal van universiteiten ongevraagd testimonia hebben gezonden, waarin zij de gedachte èn den arbeid èn de resultaten vun de V. U. prezen.

Men zou deze mededeelingen over het ©ersta en het tweede réveil nog kunnen opvatten als ©3n te kort aan historische scholing. Maar ze begiiünen kleur to krijgen, wanneer na dit alles Barth, Brunner en Gogarten worden aangewezen als menschen, die bij velen een principieele omzetting hebben bewerkt. En nu zwijgt ineens alle critiek.

Als Da Costa, Kuyper en Barth naast elldaar gezet worden, behoeft men niet in 'tonzekeirio to verfceeren, waarheen Heeroma's sympathieën trekken. Maar dan hebben de kinderen van het derde réveil de vaderen van het eerste en het tweede verloochend. Dan leeft dit derde uit een anderen geest dan de vorige twee. Maar dan zal 't ook beter zijn, wanneer de naam „het derde réveil" wordt prijsgegeven: 't kan niet anders dan hoogst verwarrend werken, wanneer een Calvinistisch getinte vlag ©en Barthiaansche lading dekt. Ik vermoed, dat Barth in dit geval overduidelijk „Nein" zou zeggen.

De bloemlezing zélf is ©en staal van heldere, scherpzinnig© keus. Dat WiUem de Mérode met dertig van de honderd gedichten de verzameling inleidt en beheerscht, zal niemand, die meeleeft met onze jongere dichters, verwonderen.

Misschien is het goed, dat men éérst de gedichten leest, daarna d© dichterbeschrijving door Heeroma. Het gevaar is niet denbheeMig, dat men bij een omgekeerde volgorde poëzie gaat lezen van de dichters Heeroma—de Mérode, Heeroma— Houwink enz. Een bezwaar, dat ook voor Costers bloemlezingen geldt.

Eenige jongeren, die men hier zou verwachteinJ, mist men: Achterberg, Kamphuis, Leopold. Heeroma nam hun werk niet op, omdat zij niet pasten in de lijst van zijn beschouwingen.

Enbel© maanden na de uitgave van „Het Derde Réveil" oordeelde een deel der redactie van het Christelijk Letterkundig tijdschrift „Opwaartsch© Wegen", dat zij id© consequenties van Heeroma's studie niet kon aanvaarden. Het gevolg was, dat de schrijver met enkele anderen uit de redactie trok. In hoeverre dit een bewust afvpijzen is van Barthiaansche sympathieën, zal in de komende maanden moeten büjken.

1) N. a. V. „Het derde Réveil", honderd verzen van Jons- Protestantsche dichters met een inleiding van K. Heeroma. Amsterdam. Uitgevers-Mij „Holland".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen